Ձեր վստահելի աղբյուրը

Վերջին օրերին առավել շատ քննարկվող համաներման և Հայաստանում դրա անցկացման ձևերի մասին Panorama.am-ի հարցերին պատասխանել է Արդարադատության նախկին նախարար, ԵՊՀ սահմանադրական իրավունքի ամբիոնի վարիչ, Սահմանադրական իրավունքի կենտրոնի խորհրդի նախագահ, իրավագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Գևորգ Դանիելյանը:

-Ի՞նչ է համաներումը և սովորաբար, ե՞րբ է այն տեղի ունենում: 

-Համաներումը Հանրապետության օրենսդիր մարմնի իրավասության (Սահմանադրության 81-րդ հոդվածի համաձայն, խորհրդարանին կարող է առաջարկությամբ դիմել Հանրապետության Նախագահը) տիրույթում գտնվող իրավական-քաղաքական ինստիտուտ է, որը զուտ իրավական նշանակությամբ ուղղված է դատապարտյալին լրիվ կամ մասնակիորեն, ինչպես հիմնական, այնպես էլ լրացուցիչ պատժից ազատելուն, նշանակված պատիժը մեղմացնելուն կամ դատվածությունը վերացնելուն: Այն կիրառվում է նաև մինչդատական վարույթի փուլում այն դեպքերում, երբ դրանում նախատեսված հիմքերը բավարար են քրեական հետապնդումը դադարեցնելու և քրեական գործի վարույթը կարճելու համար: «Համաներում» եզրույթը հոմանիշ է մի ժամանակ նաև մայրենի լեզվում կիրառում ունեցած «ամնիստիա» եզրույթին, որը հունարենից թարգմանվում է «մոռանալ» կամ «ներել»:
Իրավագետների որոշ հատված հակված է այն տեսակետին, ըստ որի մինչդատական վարույթում համաներում կիրառելը սահմանադրականության հետ աղերսներ ունի, սակայն գործնականում այդ տեսակետը վճռորոշ նշանակություն չի ունեցել: Սա թելադրված է այն դիրքորոշմամբ, որ համաներումն արտադատական ինստիտուտ է, այն չի կարող դասական իմաստով նույնացվել արդարադատության իրականացման հետ: Թերևս, դա է պատճառը, որ համաներումը, որպես կանոն, կիրառման մեջ է դրվում երկրի համար նշանակալից տոնի առթիվ: Բնականաբար, այդ ինստիտուտը կիրառելիս, հարկ է համարժեքորեն գնահատել երկրում ձևավորված քրեածին վիճակը, հանցավորության շարժի միտումները, իրավաքաղաքական մշակույթը և այլ նմանաբնույթ գործոններ: Դրանով է բացատրվում այն, որ համաներումը չի կարող կիրառվել որոշակի, ավանդույթի վերածված պարբերականությամբ:

-Ձեր` որպես Արդարադատության նախարար աշխատելու տարիներին (2007-2010թթ), համաներում հայտարարվել է, կարո՞ղ եք ներկայացնել` ինչպես է դա արվում Հայաստանում:

-Նախագիծը կազմվում է` հիմքում ունենալով իրավասու մարմինների կողմից պարբերաբար հանձնվող տեղեկատվությունը, այսինքն` հատուկ դրա համար զանազան պետական մարմիններից լրացուցիչ վիճակագրություն պահանջելն իրավացիորեն դիտարկվում է, որպես առաջիկայում համաներում կիրառելու մտադրության անհարկի բացահայտում: Այլ կերպ ասած, իրավասու մարմնի տրամադրության տակ մշտապես լինում է բավարար տեղեկատվություն` համապատասխան վճիռ կայացնելու համար, իսկ ավելորդ յուրաքանչյուր քայլ, ցավոք, հանգեցնում է ժամանակից շուտ տեղեկատվության արտահոսքի: Նախագիծը քննարկվում է բոլոր շահագրգիռ մարմինների ղեկավարների անմիջական մասնակցությամբ, որին հնարավորինս սեղմ ժամկետում հաջորդում է, որպես կանոն, արդարադատության նախարարի կողմից Հանրապետության Նախագահի առաջարկությունը Ազգային ժողովին ներկայացնելը: Քննարկման արդյունքներով առաջարկության նախագծի վերանայումը ևս իրականացվում է անհամեմատ սեղմ ժամկետում: Ցավոք, սեղմ ժամկետների պատճառով համաներման ակտերում որոշ դրույթներ պարբերաբար կրկնվում են արդեն իսկ ձևավորված ավանդույթի ուժով, սակայն դրանք առաջացնում են գործնական բարդություններ և իրավակիրառական անհարկի խնդիրներ: Կարծում եմ, հետագայում հնարավոր կլինի առավել անխոցելի ու խմբագրական չափանիշներով առավել կատարյալ փաստաթղթեր պատրաստել: Բոլոր դեպքերում այդպիսի փաստաթղթերի նախագծերի կազմումը հարկ է նախապես վստահել գիտագործնական համարժեք փորձ ունեցող մասնագետների:

-Ընդունվա՞ծ է, որ համաներում հայտարարելուց առաջ պաշտոնապես հայտարարվի այդ մասին, թե՞ դա հղի է վտանգներով: 

-Համաներման ինստիտուտի էությունից է բխում, որ դրա մասին ոչ միայն տրամաբանական չէ նախապես հայտարարելը, այլև դրա նախապատրաստական աշխատանքներն այնպես իրականացնելը, որը հնարավոր դարձնի առաջիկայում համաներման բացահայտումը: Լավագույն դեպքում, այն կիրառելուց անմիջապես առաջ, կարող է դրա վերաբերյալ որևէ կերպ հայտարարվել, այն էլ բացառապես Հանրապետության Նախագահի կողմից: Խնդիրն այն է, որ համաներումը չի կարող կիրառվել դրանից հետո հանցագործություն կատարած անձանց նկատմամբ, սակայն, երբ այդ մասին հայտարարվում է, ապա ակնհայտ է դառնում, որ դեռ ինչ-որ մի ժամանակ կարելի է անպատիժ մնալով հանցագործություն կատարել, մինչև պաշտոնապես համաներման ակտ ընդունելը:
Նույնիսկ որոշ մասնագետների կողմից խոցելի է համարվում նաև հետախուզման մեջ գտնվող անձանց նկատմամբ համաներում կիրառելը: Անձամբ ինքս գտնում եմ և գործնականում էլ կարողացել եմ իմ տեսակետը համոզիչ դարձնել, որ այդ ինստիտուտը նպատակահարմար է կիրառել նաև հետախուզման մեջ գտնվող այն անձանց նկատմամբ, որոնք կասկածվում են ոչ մեծ ծանրության և միջին ծանրության հանցագործություններ կատարելու մեջ: Կարծում եմ, որ ոստիկանների ներուժը այդ դեպքում առավել արդյունավետ կօգտագործվի ծանր և առանձնապես ծանր հանցագործություններ կատարած անձանց հայտնաբերելու համար:

-Ի՞նչ է ցույց տալիս Ձեր փորձը, ո՞ր հանցագործությունները պետք է ընկնեն համաներման տակ:

-Համաներման չափանիշները միայն հանցագործությունների տեսակները չեն, թեպետ այդ չափանիշն առանցքային նշանակություն ունի: Նկատեմ, որ իրավաչափ չէ համաներման լայն իրավական շրջանակներում ընդգրկել այն հանցագործությունները, որոնք անհարկի խիստ տարածված են կամ տարածման միտում ունեն: Միաժամանակ, ընգծված առանցքային արժեք ունեն այնպիսի չափանիշներ, ինչպիսիք են հաշմանդամությունը, ազատագրման պայքարին մասնակցությունը, խնամքին անչափահաս երեխաներ ունենալը, արդեն իսկ կրած պատժի չափը և այլն: Իհարկե, համաներումն ինքնին վարկաբեկվում են այն անձանց վարքագծի արդյունքում, որոնք ազատության մեջ հայտնվելուց հետո կատարում են նոր հանցագործություններ, ուստի նաև այս տեսանկյունից է անհրաժեշտ համարժեք չափանիշներ ընտրել: Գործնականում վերը նշված բազմաթիվ հարցերի պատասխանն արդեն իսկ տրված է, սակայն այդ ինստիտուտի բարելավման անհրաժեշտություն, կարծում եմ, դեռևս կա: Հավելեմ, որ այս հարցազրույցի նախաձեռնությունը Ձերն է, ուստի որևէ մեկը թող այն չընկալի իբրև մոտալուտ համաներման ակնարկ, ինքս այդպիսի որևէ տեղեկատվության չեմ տիրապետում: