Ձեր վստահելի աղբյուրը

Առողջապահության համակարգի բացերի և թերությունների, համակարգի վերաբերյալ հասարակության վստահության վերականգնման մասին Panorama.am-ը զրուցեց Առողջապահության նախկին նախարար Արարատ Մկրտչյանի հետ:

-Պարոն Մկրտչյան,ինչպիսին է, ըստ Ձեզ, առողջապահության համակարգն այսօր, ի՞նչ թերություններ ու բացեր ունի:

-Համակարգն ինքնին այսօր բավականին մեծ է և ծանր` ճկունության առումով: Իսկ ծանրացել է այն դեռևս խորհրդային տարիներին` բազմազան ու բազմապիսի մեծ և փոքր հիվանդանոցներ, պոլիկլինիկաներ և այլն, որոնք վկայում են, որ առողջապահության համակարգը ոչ ռացիոնալ է: Իսկ այդ ավելորդ հզորությունը շատ ծանր է նստում թե պետության, թե բնակչության վրա, որովհետև պահպանման լուրջ ծախսեր է պահանջում, մինչդեռ դրանք ծանրաբեռնված չեն աշխատում:

Երկրորդը, որ կցանկանայի նշել` իրար հաջորդող կառավարություններն ու նախարարները ամեն մեկը իր հերթին ինչ-որ հատվածային բարեփոխումների խնդիր է լուծում, բայց կառավարությունից մյուս կառավարությանը, դժբախտաբար, ժառանգականության խնդիրն է բացակայում և պատճառներից մեկը նա է, որ չունենք առողջապահության զարգացման հեռանկարային որևիցե փաստաթուղթ, որ գոնե իրար հաջորդող նախարարները անեին այդ հայեցակարգից բխող այս կամ այն հատվածը: Նմանատիպ փաստաթուղթ 90-ականների կեսերին ճիշտ է ընդունվել էր և շատ բան դրանով արվեց, բայց այն ժամանակի մեջ վերանայման ու արդիականացման խնդիր ուներ ու ոչ ոք դրան չանդրադարձավ: Այդ թվում և ես:

Հաջորդ խնդիրը ես կնշեի մարդու իրավունքների խնդիրը` առողջ հասարակություն ունենալու առումով: Առողջապահության համակարգը ժառանգել ենք խորհրդային տարիներից, իսկ դա ռուսական առողջապահության համակարգն էր, որն իրենից ենթադրում էր զինվորական առողջապահություն: Այսինքն` հիվանդանոցներ շատ ունենալ, իսկ քանի որ Հայաստանը համարվում էր թիկունքային երկիր, ապաև գլոբալ պատերազմների ժամանակ պետք է վիրավորներին տեղափոխեին դեպի թիկունքային հոսպիտալներ: Դրա համար Հայաստանում անընդհատ հիվանդանոցներ են կառուցվել, մինչդեռ մեր երկրին անհրաժեշտ են փոքրիկ, կոկիկ, մոբիլ հիվանդանոցներ, որոնք 200 մահճակալը չպետք է գերազանցեն: Իսկ մեզ մոտ գիգանտներ են կառուցվել, նաև մարզերում և հիմա թե’ պետությունը, թե’ քաղաքացիները ընկել են կրակը:

Մենք նաև մենթալիտետի փոփոխման խնդիր ունենք. տեսեք, քաղաքացին իր առողջության մասին չի մտածում, տարածված է այն մտածելակերպը, որ հենց հիվանդանամ` ոչինչ, կգնամ հիվանդանոց կբուժվեմ ու ոչ ոք այսօր չի մտածում առողջ ապրելակերպ վարելու մասին: Դա զուտ խոսքերի ու կոչերի հարթության մեջ է, թեև առողջ ապրելակերպ վարել հորդորող կառույցը պետք է լիներ առողջապահության նախարարությունը: Բայց այսօր մենք ինչ խոսում ենք այդ համակարգի մասին միայն վերաբերում է հիվանդանոց կառուցելուն, սարքավորումներով հագեցնելուն, վերանորոգելուն և այլն: Դա առողջապահություն չի, առողջապահությունը ամեն մի անհատի առողջություն պահպանելն է, առողջ հասարակություն ունենալն է, որի ջատագովներից ես եմ ու իմ բազմաթիվ գործընկերները, սակայն ձայն բարբարո հանապատի` այդ խնդիրները մնում են չլուծված: Մինչդեռ հաջողության հասնելու համար անհրաժեշտ է, որպեսզի առողջապահությունը դեմքով շուռ գա հանրային առողջության պահպանման խնդիրների լուծմանը:

-Գալիս ենք Ձեր մատնանշած խնդրին, որ չունենք հայեցակարգ, որով նաև այս հարցը կկարգավորվեր:

-Անշուշտ: Հաջորդ խնդիրը` ամբողջ աշխարհում առողջապահության համակարգի ֆինանսավորման խնդիրները դրված են ֆինանսավորման բազմաձևության վրա` աղբյուրները պետք է բազմազան լինեն: Այսօր գործում է երկուսը` բյուջեն ու քաղաքացու վճարները, ինչպես նաև ներմուծել են համավճարի գաղափարը: Վերջինս արտերկրում նպատակ ունի քաղաքացուն զսպել ապահովագրական համակարգի ներքո ավելորդ բժշկական ծառայություններ սպառելուց` բժշկի հաճախելուց միևնույն է առկա է սիմվոլիկ վճար: Իսկ Հայաստանում համավճարը ներմուծեցին նպատակ ունենալով լեգալացնել ստվերային միջոցները` հայտարարեցին, որ 50 տոկոսը վճարում է պետությունը, 50 տոկոսը քաղաքացին: Բայց համավճարը ներդրվեց ոչ ճիշտ մշակված և առանց միջազգային փորձը հաշվի առնելու. անունը կնքեցին համավճար, բայց համավճարը, ինչպես արդեն նշեցի, լրիվ այլ գաղափար է իր մեջ կրում:

Եվ վերջինը` առանց համապատասխան օրենքի ներդրվեց ապահովագրությունը, մինչդեռ առաջին հերթին անհրաժեշտ է բժշկական ապահովագրության մասին օրենք ընդունել ու դրանից հետո միայն մտածել ապահովագրության ներդրման մասին: Ի դեպ ես հիշացնեմ, որ ապահովագրության մասին խոսակցություններ կային դեռևս 1991թ-ից:
Ցավալին նա է, որ ֆինանսավորման անհրաժեշտության մասին խոսում են բոլոր, բայց հարց չեն բարձրացնում` իսկ համայնքները ե՞րբ են միանալու այդ գործընթացին, ինչքա՞ն է հանրապետական բյուջեն իր վրա վերցնելու այդ հարցը: Ի վերջո, ե՞րբ է կարևոր դառնալու առողջապահությունը ևս համայնքային բյուջեների համար:

-Իսկ ո՞ւր մնաց վստահությունը համակարգի նկատմամբ:

-Իմ վերջին դիտարկումը հենց դա է` հանրությունը կորցրել է վստահությունը առողջապահության համակարգի նկատմամբ և այդ վստահության վերականգնման համար շատ լուրջ աշխատանք է պետք: Թվարկածս բոլոր խնդիրների հիմքում ընկած է գոյություն ունեցող բոլոր օրենքների «ռևիզիյան» և որ ամենակարևորն է` վերջապես առողջապահության մասին օրենք ունենալ:

- Դուք կարևորեցիք վստահության վերականգնումը, բայց ինչպե՞ս է դա հնարավոր անել, եթե նույն բժշկի մոտ գնալիս քաղաքացին կարող է իրարից կտրուկ տարբերվող ընդունելության արժանանալ, եթե մի դեպքում սեփական գրպանից է վճարելու, իսկ մյուսում համավճարով, սոցփաթեթով և այլն: Այլ կերպ ասած` անձը չի փոխվում, բայց փոխվում է բժշկի մոտիվացիան:

-Շատ ցավոտ, բայց դիպուկ նկատառում, որի լուծումը մտածելակերպի փոփոխության մեջ է նաև: Վստահությունը վերականգնելու համար մենք պետք է թվարկածս բոլոր քայլերը իրականացնենք` ֆինանսավորումը ծախսվի ռացիոնալ, բուժաշխատողները պետք է վախենան, որ կարող են հենց վաղը աշխատանք կորցնել և առհասարակ մրցունակության խնդիրը պետք է առաջնային լինի, նաև պետք է ճիշտ լուծվի պետպատվեր իրականացնող բուժհիմնարկների ընտրության խնդիրը` մրցույթ անցկացվի, և այլն: Նշված դեպքերից խուսափելու համար էլ անհրաժեշտ է եռամսյակը մեկ մոնիթորինգ իրականացնել, իսկ արձանագրված թերությունների դեպքում բուժաշխատողի հետ պայմանագիրը անմիջապես լուծարել: Համոզված եմ, երկու տարում մենք կունենանք և ֆինանսական միջոցների արդյունավետ օգտագործում, և բարելավված համակարգ: Եթե սա չլուծվի, ապա բուժաշխատողը կշարունակի նայել հիվանդի գրպանին, բայց ի դեպ, ես նորից վերադառնում եմ իմ մտքին հիվանդանոցների բազմազանության վերաբերյալ` միայն Երևանում լրիվ բավարար է 4 բազմապրոֆիլ հիվանդանոց և 3 ծննդատուն ունենալը:

-Պարոն Մկրտչյան, վերջին տարիներին համակարգում առնվազն երկու լուրջ բարեփոխում իրականացվեց` ներդրվեց ծննդօգնության անվճար սերտիֆիկատը և մինչև 7 տարեկան երեխաների բուժումը հայտարարվեց բոլորովին անվճար: Թե մեկի, թե մյուսի պարագայում բազմաթիվ քննադատություններ են հնչում և ամենագլխավորը դրանցից այն է, որ կոռուպցիոն ռիսկերը ոչ թե նվազել են, այլ մի բան էլ ավելացել են….

-Ի՞նչ արվեց: Ներդրվեց ծննդօգնության սրտիֆիկատ, որը ՌԴ-ում էր ներդրվել: Վատն այն է, որ մենք ոչ թե փորձ ենք ուսումնասիրում և փորձում ենք այն ադապտացնել մեր պայմաններին, այլ անմիջապես կապկում ենք, որը մեր սոցիալական և այլ պայմաններում ուղղակի չի գործում: Եվ մենք կապկեցինք 2006թ-ին Ռուսաստանում ներդրված «родовой сертификат»-ը: Բայց ի՞նչ էր այն ՌԴ-ում:

Ռուսաստանում ապահովագրական համակարգ է գործում և դրա սահմաններում մտածեցին, որ ծննդօգնության ֆինանսավորումը ավելացնելով կարող են ազդել նաև ծնելիության ցուցանիշի վրա: Իսկ մեզ մոտ դա ներդրվեց 2008-ին, մեկ տարի անց ընդլայնվեց, բայց աղավաղված, թեև ասեմ, որ սկզբից կոռուպցիոն դրսևորումներն ու ստվերը իսկապես նվազեց: Բայց եթե ռացիոնալ համակարգ չունենք, ապա դրան ուղղված ֆինանսական միջոցները այսպես թե այնպես չեն բավարարելու, որովհետև դրան ուղղված միջոցները, եթե բաշխում ենք 10-11 ծննդատներին, ապա այդ միջոցները ջրի նման հոսում են ավազի մեջ, իսկ վերևում արդյունք չկա:
Ի վերջո` ո՞վ է ասել, որ ծննդօգնությունը պետք է անվճար լինի: Անթիվ մարդիկ կան, որ պատրաստ են դրա համար վճարել, ինչո՞ւ եք բլեֆ անում: Ես համաձայն եմ, որ սոցիալապես անապահով խավի համար պետությունն ամբողջությամբ վճարի, բայց մնացածը թող համավճարով լինի` 50 տոկոս պետություն + 50 տոկոս քաղաքացի:

Օպոնենտները պնդում են նաև, որ սերտիֆիկատ ներդնելով խթանում են ծնելիության աճին, առաջին տարում, իսկապես, 3 հազար ավելի ծնունդ գրանցեցինք, սակայն այսօրվա դրությամբ այդ թիվը նվազել է, ինչն ունի իր բացատրությունները, որոնք ընդհանրապես կապ չունեն սերտիֆիկատի հետ:

Կարևոր է հասկանանք` երկրագնդի երեսին իդեալական գործող առողջապահության համակարգ գոյություն չունի…. Բայց դա չի նշանակում, որ պետք է համակերպվել դրա հետ և ոչինչ չանել: