Ձեր վստահելի աղբյուրը

Արդարադատության նախարարության մյուս նախաձեռնությունը, որը վերաբերում է դատական համակարգին, մեծ դժգոհություններ է առաջացրել Հայաստանի դատավորների շրջանում. նրանք պնդում են, որ իրենց անկախությունը վտանգվում է և այդ պատճառով էլ գրությամբ դիմել են արդարադատության նախարարություն:

Դատավորները դժգոհում են 2014-2016 թվականներին իրականացվելիք դատաիրավական բարեփոխումների ռազմավարությունից բխող ՀՀ Դատական օրենսգրքում կատարված փոփոխություններից: Բանն այն է, որ առաջարկվող փոփոխություններով դատավորների գործունեությունն ընդհանուր առմամբ գնահատում են դատավորներն իրենք, ինչպես նաև փաստաբաններն ու դատախազները: Դատավորների միության «Օրենսդրական հարցերի, դատաիրավական բարեփոխումների, օրենքների նախագծերի հարցերի համակարգման» հանձնաժողովը բացասական կարծիք ունի նախագծով առաջարկվող այս ու այլ փոփոխությունների վերաբերյալ, ու այդ կարծիքը ուղարկել է և Վճռաբեկ դատարանի նախագահին, և Արդարադատության նախարարություն: «Դատավորների միությունը իր խորը անհանգստությունն ու դիրքորոշումն է հայտնել այդ նախագծի յուրաքանչյուր կետի վերաբերյալ», -Panorama.am-ի թղթակցի հետ զրույցում ներկայացրեց ՀՀ Վերաքննիչ քաղաքացիական գործերով դատարանի դատավոր, վերոնշյալ Հանձնաժողովի նախագահ Արսեն Մկրտչյանը:

Դատավորների միությունը անընդունելի է համարում գնահատման առաջարկվող ինստիտուտը, որովհետև, Մկրտչյանի փոխանցմամբ, դա վտանգում է դատավորների թե ներքին, թե արտաքին անկախությունը, ինչի անհրաժեշտությունը ամրագրված է միջազգային փաստաթղթերում, որոնց միացել է նաև Հայաստանը: «Բոլոր փաստաթղթերում ասվում է, որ դատավորի անկախությունը ոչ թե դատավորի համար է, այլ կողմերի ազատությունների ու իրավունքների պաշտպանության երաշխիք է: Եթե դատավորն անկախ չեղավ և գնահատման այդ ինստիտուտով զգաց այդ միջամտությունը արտաքին ձևով, բնական է, մենք մեր դատական գործունեության ընթացքում կունենանք իրավունքի լուրջ սահմանափակումներ», -կարծիք հայտնեց Վերաքննիչ դատարանի դատավորը:

Արդարադատության նախարարությունը Դատական օրենսգրքում կատարած փոփոխությամբ առաջարկում է, որ դատավորները գնահատեն միմյանց «իրավաբանական գիտելիքները»: Մինչդեռ հանձնաժողովի անդամների մոտ հարց է առաջացել. արդյո՞ք որևէ դատավոր իրավասու է արդարադատություն իրականացնելու իր լիազորության շրջանակներից դուրս գնահատական տալ այլ դատավորի կողմից իրավական նորմերի կիրառմանը և դատական ակտերը հիմնավորելուն: Դատավորների համար էլ ավելի տարօրինակ է, որ իրենց «ճնշմանը և սպառնալիքին դիմադրելու կարողությանը» պետք է գնահատական տան դատախազներն ու փաստաբանները: «Հարց է առաջանում` ինչպե՞ս է դա գնահատվելու: Դրա պատճառը կարող է լինել երկու հանգամանք` կամ փաստաբանը, կամ դատախազը ինքն անձամբ փորձել է ճնշել, ինչը քրեորեն հետապնդելի արարք է, կամ դատավորի կողմից ճնշման առկայության մասին, որի վերաբերյալ հաղորդում չի ներկայացրել իրավապահ մարմիններին: Այսինքն, ոչ միայն գնահատող անձանց մասով, այլ կարգավորման նման ձևը մեր իրականության մեջ հասնում է զավեշտի: Դա ուղղակի անհամատեղելի է դատավորի և ներքին, և արտաքին անկախության առումով»,- բացատրեց Արսեն Մկրտչյանը:

Եվ Արսեն Մկրտչյանը, և հանձնաժողովի անդամ մյուս դատավորները նախարարություն ուղարկված իրենց գրությամբ պնդում են, որ ոչ դատախազները, ոչ փաստաբանները և ոչ էլ նույնիսկ գործընկեր դատավորները նման ձևով օբյեկտիվ գնահատական չեն կարող ներկայացնել: Այդ իսկ պատճառով էլ առաջարկում են դատավորների գործունեությունը գնահատել օբյեկտիվ մոնիտորինգ իրականացնելով, ինչն այժմ արվում է բոլոր դատարաններում: Իսկ որպես «պատիժ» դատավորներին, առաջարկում են վերապատրաստման դասընթացներ անցկացնել: «Մոնիտորինգը դատավորների կառավարման մի փոքրիկ մոդել է, որը մենք մեր ամենօրյա աշխատանքներում կիրառում ենք: Մենք բազմիցս ասել ենք, որ եթե մի դատավորի տվյալները համաչափ չեն մյուս գործընկերոջ տվյալների հետ, դատավորների խորհուրդը կարող է որոշում ընդունել և դատավորի համար սահմանել պարտադիր վերապատրաստման դասընթացներ», նկատեց Արսեն Մկրտչյանը` ընդգծելով, որ մոնիտորինգի արդյունքները կարելի օգտագործել նաև տվյալ դատավորի առաջխաղացման համար:

Հաշվի առնելով դատաիրավական բարեփոխումների նախորդ երկու փուլերը, Մկրտչյանն ասաց, որ իրենց կարծիքը լիազոր մարմնի (արդարադատության նախարարություն) կողմից մասամբ հաշվի են առնում, մասամբ հաշվի չեն առնում: Դատավորների մյուս առարկությունը ներկայացված նախագծի վերաբերյալ արդարադատություն իրականացնելիս դատավորի կողմից նյութական և դատավարական նորմերի ակնհայտ և կոպիտ խախտման դեպքերին է վերաբերում: «Առաջարկել ենք հանել ամեն ինչ և փոխել դատավորի կարգապահական պատասխանատվության դեպքը միայն վարքագծի կանոնների կոպիտ խախտման դեպքում: Դատական օրենսգիրքն ի սկզբանե ունի կարգավորումներ. ՀՀ-ն միակ պետությունն է, որտեղ դատավորի վարքագծի կանոնները շարադրված նորմ են: Բայց մենք մոռանում ենք այդ վարքագծի կանոնների պահպանման բեռը դատավորների վրա դնելուց ու օրենսդրական տարբեր նախաձեռնություններով անընդհատ միջամտում ենք դատական գործի ընթացքում: Դրա համար մենք առաջարկել ենք վարքագծի կանոնների վրա մեխը դրվի և կարգապահական տույժեր սահմանվեն վարքագծի կանոնների խախտման դեպքում, այլ ոչ թե արդարադատության իրականացման համար», -առարկությունը ներկայացրեց դատավորը:

Հարցին, թե հնարավո՞ր է, որ ինչպես փաստաբանները, դատավորները ևս բողոքի ակցիաների դիմեն իրենց կողմից անցանկալի օրինագիծն ընդունվելու դեպքում, Մկրտչյանն ի պատասխան նկատեց, որ դատավորները չունեն ինքնուրույն ամբիոններ, իրենք իրենց պաշտպանությունն իրականացնում են միությունների միջոցով: «Այս փուլում միակ ապավենը, մեր հույսն է առ այն, որ մեր հեղինակությունը հաշվի կառնվի և հաշվի կառնեն մեր կարծիքը որոշակի փոփոխություններ կատարելու համար: Շատ կարևորում ենք, որ դատավորները ներգրավված լինեն օրենքի ուժով այդ բոլոր աշխատանքներում: Դատավորները չլինելով այդ մեխանիզմի մեջ, չեն կարողանում արդյունավետ պաշտպանվել օրենսդրական փոփոխություններից», -հավելեց մեր զրուցակիցը:

Ավելի վաղ Panorama.am-ը այս թեմային անդրադարձել էր, և մեզ հետ զրույցում իրավապաշտպան Արթուր Սաքունցն ասել էր, թե այդ նախաձեռնությունը դատավորներին խելոքացնելու փորձ է: Այդ կապակցությամբ դատավոր Արսեն Մկրտչյանը պնդեց իր տեսակետը, որ ներմուծվող համակարգը վտանգում է դատավորի ներքին ու արտաքին անկախությանը: «Եթե դատավորը իր գործունեության ժամանակ այնպիսի գործիքներով շրջապատված լինի, որ քայլերն անելիս մտածի, թե իր գործունեության ցուցիչը այդ քայլերի ժամանակ կվտանգվի, այդ դեպքում դատավորը չի կարող ազատ մտածել իրավունքը պաշտպանե՞լ, թե՞ ոչ, որովհետև զուտ մարդկային է, որ առաջին պաշտպանությունը սեփական անձի համար պետք է կիրառել», -հավելեց մեր զրուցակիցը:

Արդարադատության նախարարությունից Panorama.am-ին տեղեկացրին, որ հաշվի առնելով ՀՀ Դատական օրենսգրքում փոփոխություններ անելու մասին նախագծի կարևորությունը, այն ուղարկվելու է միջազգային փորձաքննության, որից հետո կներկայացվի շահագրգիռ մարմիններին, այնուհետև` կառավարություն` հաստատման: