Աշխատավարձերի մասին նոր օրինագիծը չի խթանում, չի ոգևորում դատավորներին. Դատավորը` վիճահարույց օրինագծի մասին (տեսանյութ)
Պետական պաշտոնյաների աշխատավարձերի մասին վիճահարույց օրինագիծը, որը առաջին ընթերցմամբ քննարկվել է և հաջորդ քառօրյայում հավանաբար կընդունվի, անհանգստացրել է Հայաստանի դատավորներին:
Հիշեցնենք` «Պետական պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» նախագծի և հարակից ներկայացված օրինագծերի փաթեթով ներդրվում է պետական պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության միասնական համակարգ: Եթե մինչ այժմ պետական համակարգի տարբեր ոլորտներում աշխատողների վարձատրությունը կանոնակարգվում էր առանձին օրենքներով, ապա այժմ կառավարությունն առաջարկում է աշխատավարձերի հաշվարկման միասնական սկզբունք ՝ բոլորի համար: Ըստ նախագծի՝բազային աշխատավարձի չափը չի կարող ցածր լինել օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատավարձի 80 տոկոսից և գերազանցել դրա 120 տոկոսը: Յուրաքանչյուր պաշտոնյայի աշխատավարձը հաշվարկելիս բազային աշխատավարձը բազմապատկվելու է այդ պաշտոնի համար սահմանված գործակցով:
Պաշտոնային դրույքաչափերի սանդղակում ամենաբարձր գործակիցը Հանրապետության նախագահինն է՝ 20, որին հաջորդում են ՀՀ ԱԺ նախագահը և ՀՀ վարչապետը՝ 18 գործակիցներով: ՀՀ Սահմանադրական դատարանի նախագահի գործակիցը 16 է, Ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղարի գործակիցը՝ 15,5, փոխվարչապետինը՝ 15: Մարդու իրավունքների պաշտպանի գործակիցը այդ սանդղակում ևս 15 է, ավելի բարձր, քան ասենք ՀՀ ԱԺ փոխնախագահինը՝ 14, Վերաքննիչ դատարանի նախագահինը՝ 13.50, ՀՀ Ոստիկանության պետինը՝ 12, նախարարներինը՝ 12: Պատգամավորներինը և փոխնախարարներինը` 10: Վերաքննիչ դատարանի դատավորի գործակիցը 11.50, իսկ ահա ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավորների գործակիցը 10 է:` Նվազագույն գործակիցն, ըստ սանդղակի, պետական համակարգում աշխատող կրտսեր մասնագետինն է՝ 1.25:
Կառավարությունը նոր օրինագիծը ներկայացնելու հետ մեկտեղ, ներկայացրել է նաև ՀՀ Դատական օրենսգրքում կատարված փոփոխությունը, որը դատավորների կարծիքով, վտանգում է դատավորին այդքան անհրաժեշտ անկախությունը: Հայաստանի Դատավորների միության խորհուրդը, որը կազմված տարբեր դատարանների 15 նախագահներից ու դատավորներից, կառավարության օրենսդրական նախաձեռնության վերաբերյալ հանդես է եկել հայտարարությամբ ու ներկայացրել առաջարկություններ:
Panorama.am-ի թղթակցի հետ զրույցում ՀՀ Վերաքննիչ քաղաքացիական գործերով դատարանի դատավոր Արսեն Մկրտչյանը ներկայացրեց, որ կառավարության առաջարկած նախագիծը սահմանում է, որ դատավորների հավելավճարները չեն կարող աճել 30 տոկոսից ավել: Միևնույն ժամանակ, օրինագիծը նախատեսում է, որ եթե աշխատավարձերն ավելի բարձր են, քան համապատասխան հաշվարկներով ստացվող աշխատավարձը, ապա այն պահպանվում է, սակայն աճը կասեցվում է:
Այսինքն, ինչպես հստակեցնում է Արսեն Մկրտչյանը, եթե գործող օրենքի համաձայն, այսօր 7 տարվա ստաժ ունեցող դատավորը ստանում է 20 տոկոս հավելավճար, նախագծի դեպքում, կստանա 14 տոկոս հավելավճար և հետագա աճերը կկանխվեն, եթե 11 տարվա ստաժ ունեցողն այսօր ստանում է 40 տոկոս հավելավճար, իսկ նախագծի դեպքում կստանա 22 տոկոս հավելավճար, եթե 14 տարվա ստաժ ունեցողն այսօր ստանում է 55 տոկոս հավելավճար, իսկ օրինագծի ընդունման դեպքում կստանա 28 տոկոս և կկանգնի նրա՝ հավելավճար ստանալու իրավունքը արդեն հաջորդող տարվանից:
Սա ուղղակիորեն հակասում է ՀՀ Դատաիրավական բարեփոխումների երկրորդ փուլի ընթացքում ընդունված դատական օրենսգրքի 75 հոդվածի դրույթներին, որոնք սահմանում են դատավորի աշխատավարձը և դրա նկատմամբ սահմանվող հավելավճարները: «75 հոդվածը հստակ սահմանում է, որ առաջին 5 տարիների ընթացքում դատավորին տրվում է աշխատավարձի նկատմամբ հավելավճար յուրաքանչյուր տարի 2 տոկոս` ընդհանուր տաս տոկոս, և հաջորդող վեց ու մյուս տարիների համար դատավորին տրվում է հինգական տոկոս հավելավճար: Բայց ամենակարևորը, որ 75 հոդվածը ամրագրել էր, դա 3-րդ մասում է շարադրված, որը նորմ-երաշխիք է, որի համաձայն, դատավորի աշխատավարձը և դրա նկատմամբ սահմանված հավելավճարները չեն կարող պակասեցվել նրա պաշտոնավարման ընթացքում», -բացատրեց Վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի դատավորը:
Կառավարությունը սակայն, ելքը գտել է և օրենսդիրին առաջարկել է ուժը կորցրած ճանաչել վերոնշյալ հոդվածի կարգավորումները, այսինքն` օրենսդրական առաջարկվող փոփոխությամբ կառավարությունը կտրում է դատավորների աշխատավարձի նկատմամբ հետագա հավելավճարները: Մինչդեռ, ըստ Մկրտչյանի, դա միջազգային տարբեր փաստաթղթերի, մանսավորապես, ՄԱԿ-ի կողմից ընդունված Դատական մարմինների անկախությանը վերաբերող հիմնարար սկզբունքներ, Եվրոպայի խորհրդի կողմից ընդունված «Դատավորների կարգավիճակի մասին» խարտիա, Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի կողմից ընդունված Դատավորների անկախության, արդյունավետության և պարտականությունների մասին թիվ (2010)12 հանձնարարականի կոպիտ խախտում է:
«Այդ փաստաթղթերում նշված է՝ հատուկ իրավական նորմեր պետք է ներդրվեն, որպես ուղղակիորեն դատավորներին ուղղված աշխատավարձի նվազեցումից պաշտպանություն: Այդ նորմերը օրենսդիրը ներդրել է և այս նորմի ուժով այսօր իրավական որոշակիության դաշտում է գտնվում դատավորը և իրավական որոշակիությունը այն է, որ իր պաշտոնավարման ընթացքում իր աշխատավարձը և իր նկատմամբ հաշվեգրվող հավելավճարները չեն փոփոխվի: Հետևաբար, Դատավորների միության խորհուրդը գտել է, որ ներկա կարգավորումները եթե օրենսդիրը որոշել է նոր հայեցողություն կիրառել, նոր կանոններ սահմանել չեն կարող տարածվել պաշտոնավարող դատավորների նկատմամբ», -հստակեցրեց դատավոր Մկրտչյանը:
Մեր զրուցակիցը վիճակագրական տվյալներ ներկայացրեց, որոնց համաձայն, ներկայումս 0-5 տարվա ստաժ ունեցող դատավորների քանակը 74-ն է, 6-10 տարվա աշխատանքային ստաժ ունեցող դատավորները 27-ն են (6-րդ տարում սկսում են ստանալ 5 տոկոս հավելավճարը), 11-15 տարվա աշխատանքային ստաժ ունեցողները` 68-ն են, իսկ 16-ից բարձր աշխատանքային ստաժ ունեցողների քանակը 61-ն է: Պարոն Մկրտչյանի եզրակացությամբ, շուրջ 156 դատավոր իրավական որոշակիություն է զգում` 5 տոկոս հավելավճարի տերն է ու ստանում է այդ գումարը:
«ՄԻԵԴ նախադեպային իրավունքի մեկնաբանության համաձայն, օրինական ակնկալիքը համարվում է սեփականության իրավունք: Այսինքն, բոլոր այն դատավորները, որոնք պաշտոնավարում են ունեն օրինական ակնկալիք նաև այդ 5 տոկոսի նկատմամբ, որոնք դեռևս չեն ստանում: Իսկ մյուս դատավորները արդեն ստանում են այդ հավելավճարը, և դա նրանց սեփականությունն է: Օրենքի նախագիծը ուղղակիորեն միջամտում դատավորների սեփականության իրավունքին՝ աշխատավարձին և վատթարացնող նորմ է», -ավելացրեց դատավորը` ընդգծելով, որ Դատավորների խորհուրդը կառավարությանը և Ազգային ժողովին առաջարկել է, որպեսզի օրենքով հատուկ նախատեսվի, որ օրենքի կարգավորումները հավելավճարի նվազեցման մասով չեն տարածվում պաշտոնավարող դատավորների վրա:
Մեր հարցին, թե ի՞նչ ռիսկերի առաջ է կանգնում դատավորը այս օրինագծի ընդունմամբ, Մկրտչյանն ի պատասխան ասաց, որ դատավորների իրավական որոշակիությունն է վերանում ու ավելի պատկերավոր լինելու համար ասաց. «11 տարվա աշխատանքային ստաժ ունեցող դատավորի աշխատավարձը ավելանում է միայն 24 հազար դրամով, այն դեպքում, երբ կասեցվում է նրա 5 տոկոս հավելավճար ստանալու իրավունքը, 14 տարվա աշխատանքային ստաժ ունեցող դատավորի աշխատավարձը պակասեցվում է 24 հազար դրամով, այսինքն՝ այսօրվա նրա ստացած աշխատավարձը չի նվազի, բայց աճը կկանգնի: Ի դեպ, 11-14 տարվա աշխատանքային ստաժ ունեցող դատավորները այն դատավորներն են, որոնք Սահմանադրության ուժով մինչև 65 տարին պաշտոնավարելը դեռևս ունեն 10-15 տարի: Ի՞նչ ռիսկերի ենք գնում և ինչպիսի՞ հետևանքներ կառաջացնի այն դատավորների դեպքում, որոնք կգտնվեն իրավական որոշակիությունից դուրս՝ չունենալով աշխատավարձի աճ և ինչպես պետք է խրախուսվի նրանց աշխատանքային նախաձեռնողականությունը, դա թերևս թող մնա իրավասու գնահատողներին»:
Դիտարկմանը, թե կառավարությունը հարվածում է դատավորի գրպանին, Արսեն Մկրտչյանը համաձայնեց ու հավելեց. «Այո, հարված է դատավորի ուղիղ կենսական հարցերին: Մինչդեռ դատավորը, որպես իրավունքի մեկնաբանող, պետք է խթանեն նրա վիճակը, ինչպես նաև սոցիալական վիճակը, որ նա սկսի ազատորեն մտածել: Մենք մեր օրենսդրությունով ամեն ինչ պետք է անենք, որ դատավորը ազատ մտածի, ազատ խոսի, մի երկու բան ավել ասի: Պետք է ոգևորենք դատավորին: Գործատուները միշտ խթանիչներ են օգտագործում, իսկ դատավորների դեպքում չկան խթանիչներ: Ավելին, բոլոր այն խթանիչները, որոնք օրենքով գրված են, վերանում են, և այսօր գործատուն՝ Հայաստանի Հանրապետությունը, կարող է ասել, որ քո խթանիչը` նախկինում քո ստացած հավելավճարը էլ չի լինելու: Դատավորների իրավունքները պետք է պաշտպանվեն: Դատավորն է իրավունքը զարգացնողը: դատավորն է, որ կյանքի զարգացում է ապահովում: Դատավորին պետք է խթանել, ոգևորել, որ նա ազատ խոսի»:
Մյուս հարցին, թե ինչո՞ւ է Դատավորների միությունը արձագանքում այդքան ուշ, երբ օրինագիծը արդեն ներկայացված է ու քննարկվում է Ազգային ժողովում, Մկրտչյանն ասաց, որ իրենք նախագծի մասին իմացել են ԱԺ պաշտոնական կայքէջից: Մինչ այդ, ըստ դատավորի, իրենց ոչ մեկ տեղյակ չի պահել և իրենց հետ ոչ մեկ չի քննարկել իրենց առնչվող օրինագիծը:
Լրահոս
Տեսանյութեր
Եթե Ադրբեջանը վստահ է, ինչո՞ւ է դատական գործընթացները դադարեցնելու մասին գաղափար առաջ քաշում
