Ձեր վստահելի աղբյուրը

 Թուրքական Todays Zaman թերթն այսօր անդրադարձել է հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման թեմային ու տեղեկացրել, թե երկրի արտգործնախարարը դիմել է շվեցարացի գործընկերոջը՝ խնդրելով միջնորդական ծառայություններ մատուցել երկու երկրների միջև հարաբերությունները կարգավորելու հարցում:

Միաժամանակ թերթը հիշեցրել է 2010 թվականին ստորագրված արձանագրությունների մասին ու մեջբերել թուրքական կողմի նախապայմանները: Այստեղ թյուրըմբռնումից խուսափելու համար անհրաժեշտ է հոդվածից մեջբերում կատարել. «Թուրք բարձրաստիճան պաշտոնյան «Թըդեյզ Զամանին» այսօր տեղեկացրեց, որ Թուրքիան Հայաստանի հետ սահմանը փակել է ոչ թե Լեռնային Ղարաբաղի, այլ հարակից շրջանները զբաղեցնելու համար: Ադրբեջանը հայտարարել է, որ չի առարկի Հայաստանի հետ Թուրքիայի սահմանի բացմանը, եթե Երևանը դուրս գա յոթ շրջաններից հինգից: Երևանը նույնպես հայտարարել է, որ կարող է դուրս գալ հարակից շրջաններից»:

Այս հոդվածը և դրանում եղած ձևակերպումները կարելի էր սենսացիոն որակել, եթե իհարկե գործ չունենայինք Թուրքիայի հետ, որի պարագայում ստիպված ենք վերծանել առկա տեքստն ու հասկանալ՝ ինչ մտադրություններ ունեն հարևան երկրում:

Առաջին խնդիրն, անշուշտ, Շվեյցարիային ուղղված խնդրանքն է: Խնդիրն այստեղ բավականին պարզ է. մեկ ամիս առաջ՝ հոկտեմբերի 11-ին, Շվեցարիա կատարած այցի ընթացքում տեղի ունեցած մամուլի ասուլիսում թեմայի վերաբերյալ հարց էր հնչել, ինչին ի պատասխան Թուրքիայի արտգործնախարարը փորձել էր պատասխանատվությունը թողնել Հայաստանի վրա՝ նշելով, թե ստորագրված արձանագրությունները կյանքի չեն կոչվել Հայաստանի ՍԴ որոշման պատճառով: Բայց, հավանաբար, գիտակցելով միջազգային հանրության այն մոտեցումը, որ «գնդակը Թուրքիայի դաշտում է», Դավութօղլուն միաժամանակ հայտարարել էր, որ արձանագրություններն արդիականությունը չեն կորցրել, և իրենք «հարաբերությունները կարգավորելու նոր ճանապարհներ են որոնում» ու այդ ընթացքում ակնկալում են նաև շվեցարացիների աջակցությունը: «Թուրքական կողմը ցանկանում է առաջարկել նոր ստեղծագործ մոտեցումներ՝ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման նպատակով»,- ասել էր Դավութօղլուն:

Ի պատասխան ՀՀ արտգործնախարարի խոսնակը հանդես եկավ հայտարարությամբ, որտեղ մասնավորապես ասված էր. «Արձանագրությունների ստորագրումից անցել է չորս տարի, և այս չորս տարիների ընթացքում մենք թուրքական կողմի նույն հին երգն ենք լսում՝ ինչ-որ ստեղծագործ մոտեցումների մասին: Դրանք ոչ այլ ինչ են, քան միջազգային հանրության կողմից ակնկալվող արձանագրությունների առանց նախապայմանների վավերացման և իրականացման գործընթացի թուրքական կողմից ձախողումը քողարկելու շարունակական փորձեր»։

Հայկական կողմի այս կոշտ հիշեցումից հետո, թվում էր, թե Անկարան պետք է առժամանակ դադարի «ստեղծագործելու» մասին խոսելուց, սակայն Todays Taman-ի հրապարակը հուշում է, որ Անկարայում մտորում են, ըստ որում՝ մտորում են Ադրբեջանի շանտաժը մանևրելու շուրջ:

Ակնհայտ է, որ Թուրքիան ինչ-որ քայլեր է մտմտում՝ Հայաստանի հետ հարաբերությունները կարգավորելու ուղղությամբ: Բայց միաժամանակ նա չի կարող «թքածը լիզել» և հետ կանգնել նախկինում ունեցած նախապայմաններից: Ուստի Անկարայում որոշել են տեղեկատվական տարածություն բաց թողնել «հինգ շրջանից Երևանի դուրս գալու» մասին անհեթեթությունը՝ դրանով իսկ խոստացած անակնկալի մասին հայտարարելու համար: Հիշեցնեմ, որ ընդամենը օրեր առաջ Դավութօղլուն հայտարարել  էր, որ «առաջիկայում այցելելու է Ադրբեջան և եթե ստացվի Բաքվին համոզել սահմանի բացման հարցում, ապա կկարողանան անակնկալ մատուցել Հայաստանին»:
Թե ինչ ձևով է նա պատկերացնում «անակնկալը»՝ համատեղ ստեղծագործելո՞ւ, թե՞ արդեն եղած արձանագրությունները վավերացնելու, դժվար է ասել, բայց ակնհայտ է, որ Թուրքիան շտապում է:

Մինչ դրա պատճառների մասին խոսելը, արժե անդրադառնալ «հինգ շրջանի» մասին անհեթեթությանը: Հայտնի է, որ ոչ Երևանը (որ իրականում դրա հնարավորությունը չունի), ոչ էլ հատկապես Ստեփանակերտը որևէ շրջանից դուրս գալու մասին ոչ հայտարարել են, ոչ էլ ակնարկել: Միակ բանը, որ գիտենք, դա միջնորդ երկրների նախագահների կողմից հրապարակված հայտարարություններն են, որոնցում բազմաթիվ կետերի ցանկում առկա է նաև ԼՂ հարակից շրջաններից զորքերը դուրս բերելու մասին: Ինչպես հայտնի է, դեռ Կազանում ու մինչ այդ Երևանը համաձայնություն տվել էր առաջարկված կետերի շուրջ և պատրաստակամություն հայտնել շարունակել բանակցությունները դրանց հիման վրա: Մերժողն, ինչպես գիտենք, Ադրբեջանն էր: Այդ Ադրբեջանն էր, որ Կազանում խուսափեց համաձայնությունից, քանզի գիտակցում էր, որ արդյունքում շրջանների ճակատագիրն այնքան էլ պարզ չի լինելու, իսկ ահա Արցախի անկախությանը, կարծես, այլընտրանք չկա:

Եվ ահա, Թուրքիան, ի դեմս «Զամանի» բաձրաստիճան պաշտոնյա զրուցակցի, փորձում է միջնորդների առաջարկը ներկայացնել որպես «Երևանի համաձայնություն»: Գուցե ստեղծագործելու տեսանկյունից սա օգտակար մոտեցում է, բայց իրականությունից այն շատ հեռու է: Բայց, ինչպես նշեցինք, Թուրքիան շտապում է և ավելի խորը մտածված լուծումներ գտնելու համար ստեղծագործելու ժամանակ չունի: Եվ ահա թե ինչու:

Տարածաշրջանում բավականին արագ տեմպով վերափոխումներ են ընթանում: ԱՄՆ-Իրան բանակցություններն են, կարծես, կառուցողական հունով ընթանում և եթե ոչ մոտ ապագայում, ապա միջնաժամկետ հեռանկարում հնարավոր է բեկում գրանցվի: Վրաստանում վարչակազմի փոփոխության հետևանքով բոլոր հաշվարկներով տեղի կունենա ռուս-վրացական հարաբերությունների ջերմացում: Լևանտում՝ Սիրիայի ու Իրաքի ներքին վիճակի կայունացում մոտ ապագայում կարծես տեղի չի ունենա, դե իսկ Եվրոպան էլ արդեն ակնարկում է, որ հետագա ընդլայնվելու մտադրություն չունի: Այս իրավիճակում Թուրքիան մնում է ձեռնունայն. Եվրոպա գնալ չի ստացվում, Մերձավոր Արևելքում չափազանց անորոշ վիճակ է՝ չհաշված ահեղ մրցակիցները, ի դեմս Ծոցի միլիարդատեր շեյխերի, դե իսկ Կովկաս մուտք գործելուն էլ խոչընդոտում է Հայաստանը, ավելի ճիշտ՝ հայ-թուրքական փակ սահմանը:

Նման իրավիճակում, երբ Ռուսաստանն ու Իրանը կարող են ավելացնել իրենց ներկայությունը Հարավային Կովկասում, Թուրքիային այլ բան չի մնում, քան նրանց հետ մրցակցության մեջ մտնելը: Իսկ դրա համար նախ անհրաժեշտ է, որ տարածաշրջանը հասանելի լինի Անկարայի համար, և որքան էլ տարօրինակ է՝ հասանելիությունն ապահովվում է Ախուրյան գետով: Սա է պատճառը, որ Անկարայում ստիպված են «ստեղծագործել»: Եվ հենց սա պետք է բացատրել Բաքվին ու համոզել: Չի բացառվում, որ Բաքուն չհամոզվի, բայց դա էական չէ, հնարավոր է, որ Անկարան պարզապես նեղացնի Ադրբեջանին: Թուրքիայում, հավանաբար, հույս ունեն, որ երրորդ ժամկետով նախագահ դարձած Ալիևին առաջիկայում կսկսեն նեղացնել բոլորը, և այդ հոսքի մեջ Անկարայի «դավաճանությունն» աննկատ կմնա:

Հեղինակ՝ Արմեն Մինասյան