Ձեր վստահելի աղբյուրը

Իտալական «Բալկաններ և Կովկաս դիտարան» առցանց ռեսուրսը նախօրեին ծավալուն հրապարակմամբ անդրադարձել է Եվրոպա-Ադրբեջան հարաբերություններում առաջացած խնդիրներին: Լուկա Ձանոնիի հեղինակած «Եվրոպան, Ադրբեջանը և խավիարը» հոդվածը թարգմանաբար ներկայացնում ենք ընթերցողի դատին:

«ԵԱՀԿ-ի գնահատմամբ, Ադրբեջանում կայացած վերջին նախագահական ընտրությունները, հավանաբար, ԵԱՀԿ-ի ողջ պատմության ընթացքում երբևէ գրանցված վատագույն ընտրություններից էին: Սակայն, Եվրոպական խորհրդարանի պատգամավորների խումբը` իտալացի Պինո Արլակիի գլխավորությամբ, նույն ընտրությունները որակել է որպես ազատ և թափանցիկ: Դա կոչվում է խավիարային դիվանագիտություն: Խավիարն՝ իր բարձր գնի շնորհիվ (մեկ կիլոգրամի արժեքը` մոտ 1,500 եվրո) միշտ եղել է ճոխության խորհրդանիշ և բավականին երկար ժամանակ դա օգնել է, որպեսզի որոշ երկրներ իրենց մտադրությունները «հասկանալի դարձնեն» ուրիշներին: Ադրբեջանը պատմականորեն հայտնի է որպես աշխարհում լավագույն խավիարն արտադրող երկրներից մեկը, ինչպես նաև այն երկրներից մեկը, որը վերջին տարիներին աչքի է ընկել հենց այս յուրահատուկ դիվանագիտական գործունեությամբ:

2012թ.-ի մայիսին European Stability Initiative (ESI) հետազոտական կենտրոնը հրապարակել էր «Խավիարային դիվանագիտություն. ինչպես Ադրբեջանը լռեցրեց Եվրախորհրդին» վերնագրով զեկույցը: Զեկույցը անդրադարձ է կատարում այն գործընթացի փուլերին, որը պետք է Ադրբեջանին մոտեցներ եվրոպական արժեքներին և ժողովրդավարական չափանիշներին, սակայն փոխարենը նպաստում է նրան, որ Եվրոպան աչք փակի Ադրբեջանում մարդու հիմնարար իրավունքների խիստ սահմանափակումների և ազատ ու արդար ընտրությունների բացակայության վրա՝ փոխարենը ստանալով ադրբեջանական խավիար: Իհարկե, ESI-ի զեկույցում նշվում է, որ «ոչ բոլորը նրանցից, ովքեր պաշտպանել են Ադրբեջանին ԵԽԽՎ-ում, արել են դա նյութական շահից ելնելով. կային նաև այլ գործոններ, այդ թվում աշխարհաքաղաքական նկատառումներ: Սակայն առկա նշանները ցույց են տալիս, որ կաշառակերությունը մեծ դեր է խաղացել ԵԽԽՎ-ին իր պարտականություններից շեղելու գործում»:

«Խավիարային դիվանագիտությունը սկսվել է 2001թ.-ից՝ Եվրոպայի խորհրդին Ադրբեջանի անդամակցությունից քիչ անց: Այն մեծ թափ առավ այն բանից հետո, երբ Իլհամ Ալիևը 2003թ.-ին դաձավ Ադրբեջանի նախագահ: 2005թ.-ին Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղի կառուցումից անմիջապես հետո, երբ պետական գանձարանը հեղեղվեց ադրբեջանական նավթի եկամուտներով, խավիարային քաղաքականությունն է՞լ ավելի մեծ թափ հավաքեց», - ասվում է զեկույցում:

Եվրախորհուրդը փոխում է իր կարծիքն Ադրբեջանի մասին.

Այս քաղաքականությունը է՞լ ավելի զարգացվեց 2005թ.-ի նոյեմբերի ընտրությունների ժամանակ, որոնք որոշիչ էին ԵԽԽՎ-ում Ադրբեջանի մշտական ներկայությունն ապահովելու համար: Իսկապես, այն չափանիշը, որին պետք էր համապատասխանել մարդու իրավունքների և ժողովրդավարության հարցերով զբաղվող ամենահին միջազգային կազմակերպության մաս լինելու համար, անկասկած «ազատ և արդար» ընտրություններն են:

Սակայն չնայած այն բանին, որ ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի զեկույցը, ինչպես նաև Եվրոպայի խորհրդի համազեկուցող Անդրեաս Գրոսի գնահատականը 2005թ.-ի ընտրությունների վերաբերյալ բացասական էին, ԵԽԽՎ-ն որոշեց պատժամիջոցներ չկիրառել Ադրբեջանի հանդեպ: Ադրբեջանի գծով համազեկուցողները շարունակաբար պարսավանքի էին ենթարկվում Եվրոպայի խորհրդի վեհաժողովի անդամների մեծամասնության կողմից՝ Ադրբեջանի ընտրությունների հանդեպ ունեցած իրենց քննադատական դիրքորոշումների համար:

2008թ.-ի նախագահական ընտրությունների նախօրեին Ադրբեջանի շուրջ բանավեճը կրկին թեժացել էր. բրիտանացի Միշել Հենքոքն ու էստոնացի Քրիստինա Օջուլանդը, ովքեր ադրբեջանամետ էին, իրենց անհամաձայնությունը հայտնեցին նախկին համազեկուցող Անդրես Հերկելի դիրքորոշման հետ: Այդ ժամանակ բանավեճի առարկան ի վերջո սևեռվեց ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի դերի, ինչպես նաև այն պնդման վրա, թե փորձագիտական առաքելությունը անհուսալի է:

«90-ականներից առաջ Ադրբեջանը համարվում էր իրենից ոչ մի կարևորություն չներկայացնող երկիր: Սակայն ածխաջրածինների բումի հետ մեկտեղ Ադրբեջանը ավելի մեծ կարևորություն ձեռք բերեց և հենց որ նա հասկացավ, թե ինչպես կարելի է օգտագործել եվրոպական կողմին իր շահերի համար, Ադրբեջանը ստեղծեց շատ արդյունավետ և նպատակաուղղված լոբբի», - ասում է OBC-ի մի պաշտոնյա Բրյուսելից:

Այս առումով շատ բան են պարզաբանում Լիզ Կրիստոֆերշենի խոսքերը 2009թ-ին տեղի ունեցածի մասին, երբ նորվեգացի պատգամավորը արդեն շուտով պետք է նշանակվեր որպես Ադրբեջանի գծով ԵԽԽՎ-ի համազեկուցող:
«Հիմնականում քողարկված մի ցանց, որը հետզհետե տեսանելի էր դառնում, մոբիլիզացվել էր այդ պաշտոնում իմ նշանակումը կանխելու համար… Ադրբեջանը մեծ դժկամությամբ էր վերաբերվում նորվեգացի համազեկուցողի նշանակմանը: Դրա պատճառն ակնհայտ էր. մեր երկրների միջև պաշտոնական այցերի ժամանակ Նորվեգիան միշտ բարձրացրել է Ադրբեջանում մարդու իրավունքների խախտումների հարցը»:

Ադրբեջանում 2010թ.-ին անցկացվեցին խորհրդարանական ընտրություններ, որոնք ESI-ին որակեց որպես «Եվրոպայի խորհուրդի անդամ երկրում երբևէ դիտարկված ընտրություններից ամենակեղծվածը»: ԺՀՄԻԳ-ի դիտորդական առաքելության (որն այն ժամանակ գլխավորում էր Օդրի Գլովերը) եզրակացությունը այդ ժամանակ հակասեց ԵԽԽՎ-ի և մյուս երկու կարճաժամկետ դաշտային առաքելությունների՝ Եվրոպական խորհրդարանի և ԵԱՀԿ-ի Խորհրդարանական վեհաժողովի կողմից տրված եզրակացությունների հետ: Արդյունքում խմբերը փոխզիջումների գնալով հանդես եկան մի համատեղ փաստաթղթով, որին սակայն հաջորդեցին չորս տարբեր և շփոթության մեջ գցող հայտարարություններ մամուլում:

Դրան հաջորդեցին բանավեճեր ու զեկույցներ, անգամ ադրբեջանական 19 հասարակական կազմակերպությունների կողմից ստորագրված մի խնդրագիր ուղարկվեց ԵԽԽՎ և ԵԱՀԿ Խորհրդարանական վեհաժողովին: Ի վերջո Օդրի Գլովերը հուսալքված հայտարարեց. «Անվստահությունն այնքան մեծ է, որ հարց է առաջանում` արդյո՞ք այս երկրների շարունակական դիտարկումները տալիս են ընդհանրապես որևէ օգուտ»:

2013թ.-ի ընտրությունները.

Ադրբեջանի նախագահական ընտրությունները տեղի ունեցան 2013թ.-ի հոկտեմբերի 9-ին: 2009թ.-ին արված սահմանադրական բարեփոխման համաձայն (որը հաստատվել էր հանրաքվեով), չեղյալ էր հայտարարվել այն սահմանափակումը, որ միևնույն անձը կարող է նախագահել առավելագույնը միայն երկու անընդմեջ ժամկետով. այսպիսով` Իլհամ Ալիևը հնարավորություն ունեցավ կրկին առաջադրել իր թեկնածությունը և ստանալ ձայների 84.5%-ը, որով նա ստանձնեց երրորդ հնգամյա ժամկետը որպես հանրապետության նախագահ: Հիշեցնենք, որ վերընշված սահմանադրական փոփոխությունը բազմիցս քննադատության է ենթարկվել Եվրոպայի խորհրդի և Վենետիկի հանձնաժողովի կողմից՝ ժողովրդավարության տեսակետից կասկածելի նշանակություն ունենալու համար:

ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի երկարաժամկետ (3 ամիս) դիտորդական առաքելությունը Թանա դը Զուլուետայի գլխավորությամբ իր հոկտեմբերի 10-ին հրապարակած մանրամասն զեկույցի մեջ եզրակացրել էր, որ «Հոկտեմբերի 9-ին տեղի ունեցած ընտրությունների արդյունքները ստվերվել են խոսքի ազատության, խաղաղ հավաքների և միավորումներ կազմելու իրավունքների սահմանափակումների պատճառով, ինչի արդյունքում չի ապահովվել հավասար մրցակցային դաշտ թեկնածուների համար»:

Այս դիրքորոշումը խիստ հակասության մեջ է այն դիրքորոշման հետ, որն արտահայտվել է ԵԽԽՎ դիտորդական առաքելության և սոցիալիստ պատգամավոր Պինո Արլակիի գլխավորած Եվրոպական խորհրդարանի դիտորդական խմբի համատեղ հայտարարության մեջ: Այս կարճաժամկետ (4 օր) առաքելությունների կողմից հոկտեմբերի 10-ին արված համատեղ հայտարարությունը ըստ էության հաստատում է, որ «ընդհանուր առմամբ ընտրությունների օրը մենք ականատես եղանք մի ընտրական գործընթացի, որը ազատ էր, արդար և թափանցիկ»: Սա արդեն սկանդալ է, քանի որ առաջին անգամ առաքելությունները չեն գալիս փոխհամաձայնության և հրապարակում են երկու լիովին տարբեր մամլո հաղորդագրություններ:

Հոկտեմբերի 11-ին Ադրբեջանի նախագահական ընտրությունների մասին արված իրենց հայտարարության մեջ ԵՄ արտաքին քաղաքականության հարցերով գերագույն հանձնակատար Քեթրին Էշթոնը և հանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեն, կարծես թե հաշվի չառան Եվրոպական խորհրդարանի առաքելության գնահատականը: Համատեղ հայտարարության մեջ նրանք ներառեցին ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի արդյունքները և միայն հպանցիկ կերպով նշեցին նաև Եվրոպական խորհրդարանի և ԵԽԽՎ-ի դիտորդական առաքելությունների մասին:

Շփոթություն առաջացնող առաքելություն.

Ադրբեջանի ընտրություններից մի շաբաթ անց սկանդալ բարձրացավ: Եվրոպական Խորհրդարանի Արտաքին գործերի հանձնաժողովը քննարկեց Ալրաչիի գլխավորած առաքելության զեկույցը: Կանաչները շատ կոշտ արձագանքեցին և մամուլում հրապարակեցին հայտարարություն, որով քննադատում էին Եվրոպական խորհրդարանի առաքելության պաշտոնական զեկույցը: «Կանաչները/EFA խումբը չի պաշտպանում Եվրոպական խորհրդարանի պատվիրակության կողմից արված հայրարարությունները և հանդիպում է խնդրում ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի դիտորդական առաքելության ղեկավար Թանա դը Զուլուետայի հետ», - ասում է Ուլրիկե Լունաչեկը` խմբի արտաքին հարցերով խոսնակը:

Կանաչների խմբի մեկ այլ խոսնակ՝ Ուորներ Շուլցը հանդես եկավ էլ ավելի կոշտ հայտարարությամբ. «Եվրոպական խորհրդարանը կորցնում է իր վստահելիությունը` անելով այնպիսի հայտարարություններ, որոնք անտեսում են երկրում տիրող իրավիճակի իրական պատկերը: Խորհրդարանի պատգամավորների մի խումբ վարկաբեկում է Եվրոպական խորհրդարանի հեղինակությունը՝ մարդու իրավունքների, ժողովրդավարության և օրենքի գերակայության համար մղվող պայքարում»:

Արլակին սակայն ինքնավստահ կերպով վերահաստատեց իր դիրքորոշումը ադրբեջանական ԱՊԱ գործակալությանը տրված բացառիկ հարցազրույցում: Պատասխանելով լրագրող Վիկտորիա Դեմերտյեվայի հարցին «Ինչպե՞ս եք բացատրում Եվրոպական խորհրդարանի, ԵԽԽՎ-ի և ԺՀՄԻԳ-ի գնահատականների միջև առկա մեծ տարբերությունը», Արլակին պատասխանեց. «Շատ պարզ. մենք 66 պատգամավոր էինք և ներկայացնում էինք երեք տարբեր վեհաժողովներ – Եվրոպայի խորհուրդ, ԵԱՀԿ և Եվրոպական խորհրդարան: Մենք բոլորս ազատորեն դիտարկել ենք ընտրությունները և դրական կարծիք ենք կազմել դրանց վերաբերյալ: ԺՀՄԻԳ-ը կազմված է այսպես կոչված փորձագետների խմբից, որոնք չունեն քաղաքական պատասխանատվություն և որոնք ընտրված չեն. հետևաբար այստեղ մանիպուլյացիաներ անելն ավելի հեշտ է: Մենք տվել ենք մեր գնահատականը պատասխանատվության մեծ զգացումով: Մենք նաև շատ ավելի լավ ենք ծանոթ խորհրդարանական ընտրություններին, քան այն փորձագետները, որոնք պարզապես ցանկանում են աշխատանք ստանալ ամեն հարմար առիթով»:

Միևնույն ժամանակ Եվրոպական խորհրդարանում Սոցիալիստական խմբի նախագահ Հանս Սվոբոդան ասել է «Եվրոպական խորհրդարանի սոցիալիստների խումբը չի ստորագրում Ադրբեջանում կայացած վերջին ընտրությունների վերաբերյալ Եվրոպական խորհրդարանի և ԵԽԽՎ-ի դիտորդական առաքելության հայտարարության տակ: Խումբը գտնում է, որ խորհրդարանականների պատվիրակության և ԵԱՀԿ-ի կողմից հրապարակված արդյունքներն այնքան տարբեր են, որ այն ընդհանրապես չի կարող հավաստի համարվել»:

Բիզնես ցուցակ

Սկանդալն այսքանով չավարտվեց: Խորհրդարանականների հարցը բացահայտվեց. նրանք մեկնել էին Ադրբեջան հոկտեմբերի 9-ի ընտրություններին ոչ պաշտոնական այցով: Հեղինակավոր European Voice լրատվականում հոկտեմբերի 17-ին հրապարակված «Եվրոպայի Խորհրդարանի անդամները պետք է բացատրեն իրենց այցը Ադրբեջան» բազմանշանակ վերնագրով հոդվածում այս հարցը բարձրացվել էր շատ հստակ ձևակերպմամբ: «Միայն կատարյալ հիմարությունը կամ մանր կաշառակերությունը կարող էր բացատրել այն, որ Եվրոպական խորհրդարանի պատգամավորներն անցյալ շաբաթ այցելեցին Բաքու՝ Ադրբեջանում կեղծ ընտրություններին ոչ պաշտոնական դիտորդների կարգավիճակով մասնակցելու համար»:

Թերթը հրապարակել է մի ցուցակ (հավանաբար ոչ ամբողջական) այն պատգամավորների անուններով, ովքեր «կարծես թե վայելել են ընտրական տուրիզմին մասնակցելու հաճույքը»: Այս մեկնաբանությունն էր արել Economist Group-ի կողմից հիմնադրված թերթը: Իվո Վայգլը (Սլովենիա), Ալեքսանդրա Թեինը (Գերմանիա) և Հաննու Տակկուլան (Ֆինլանդիա), բոլորն էլ լիբերալ ALDE խմբից, ճամփորդել են Գերմանական ասոցիացիայի՝ Գերմանիայի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունները զարգացնող ընկերության հաշվին, որը պարզվում է նրբորեն քողարկված ճակատային կազմակերպություն է Ադրբեջանի կառավարության շահերը առաջ տանելու համար[...] Եվրոպայի խորհրդարանի էստոնացի լիբերալ անդամ Քրիստինա Օջուլանդի խոսքերը, որով նա գովերգում էր կառավարությանը, մեջբերվել էին ադրբեջանական մամուլում, սակայն նա հրաժարվում է ասել, թե ով է վճարել իր ճամփորդության ծախսերը:

«Զարմանալի չէ: Հայտնի է, որ Եվրոպական խորհրդարանի տարբեր անդամներ Ադրբեջանի բիզնես ցուցակի մեջ են, ինչը ենթադրում է նվերներ, ճամփորդություններ, ճոխ հյուրանոցներ և այլն»: Այս հայտարարությունն արվել էր Եվրոպական խորհրդարանում անանուն աղբյուրի կողմից: Այդ նույն աղբյուրը չի թաքցնում, որ ճոխ ամանորյա զամբյուղներ, որոնք պարունակում են նաև խավիար, անարգել հասնում են Բրյուսելի գրասենյակներ:

Եվրոպական Խորհրդարանը արձագանքում է և Ադրբեջանը լքում է Եվրանեստը .

Դիտորդական առաքելությունների ճգնաժամը Ադրբեջանում բռնկվել է Եվրոպական Խորհրդարանի ընտրություններից ընդամենը յոթ ամիս առաջ: Եվրոպական Միության կարևոր սյուներից մեկի հեղինակությունը, հավանաբար, կասկածի տակ կդրվի: Այս պահին Եվրոպական Խորհրդարանը արձագանքում է՝ անուղղակիորեն հեղինակազրկելով իր իսկ դիտորդական առաքելության եզրակացությունները:

Հոկտեմբերի 23-ին Հարևանության քաղաքականության մասին ընդունված բանաձևին Եվրոպական խորհրդարանը կցում է մի ծանուցում, որը շատ է զայրացնում Ադրբեջանի կառավարությանը: 32-րդ պարբերության մեջ ասվում է, որ Եվրոպական խորհրդարանը «ափսոսանք է հայտնում այն փաստի համար, որ ԺՀՄԻԳ-ի երկարաժամկետ առաքելության արդյունքների համաձայն 2013թ.-ի հոկտեմբերի 9-ին կայացած նախագահական ընտրությունները չեն համապատասխանել ԵԱՀԿ չափանիշներին. սահմանափակումներ են կիրառվել խոսքի ազատության և խաղաղ հավաքների իրավունքների վրա: Վերոնշյալը հաշվի առնելով` [խորհրդարանը] կոչ է անում Ադրբեջանի իշխանություններին ձեռնամուխ լինել և արագորեն իրականացնել ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի ինչպես ներկա, այնպես էլ նախկին զեկույցներում տեղ գտած բոլոր հանձնարարականները»:

Ադրբեջանի արձագանքը հաջորդեց միանգամից: Հաջորդ օրը, Եվրոպական խորհրդարանի նախագահ Մարտին Շուլցին հասցեագրված նամակում պատգամավոր Էլհան Սուլեյմանովը, ով մոտ է նախագահ Ալիևի հետ և ով ադրբեջանական պատվիրակությանը առաջնորդում է դեպի Եվրանեստ (վեհաժողովը ստեղծվել էր Եվրոպական խորհրդարանի կողմից 2009թ.-ին և խորհրդարանի անդամներից բացի ներառում է նաև անդամներ այսպես կոչված Արևելյան գործընկերներ երկրներից` Հայաստան, Ադրբեջան, Վրաստան, Մոլդովա և Ուկրաինա), զայրացած պատասխան ուղարկեց խորհրդարանի բանաձևի վերոնշյալ ծանուցման վերաբերյալ:

Սուլեյմանովը մեղադրում է Եվրոպական խորհրդարանին` ասելով, որ «ԵԽ-ն ցանկանում է խռովություն և սաբոտաժ առաջացնել Ադրբեջանում» և ավելացնելով, որ ԵԽ-ին, հավանաբար, չի հաջողվել Ադրբեջանում իրականացնել իր «սաբոտաժի ծրագիրը»  և «վերածել Ադրբեջանը Լիբիայի կամ Սիրիայի», քանի որ Ադրբեջանում ընտրությունները եղել են «ազատ և արդար»: Այս պատճառով «Ադրբեջանական պատվիրակությունը պարտավոր է դադարեցնել բոլոր գործընթացները Եվրոնեստի վեհաժողովում»: Այս դիրքորոշումը հաստատվեց Կիևում նոյեմբերի 6-ին կայացած Եվրոնեստի հանդիպման ժամանակ:

Բաքուն և առաքելությունների ճգնաժամը.

Վերջապես նոյեմբերի 7-ին Բրյուսելում տեղի ունեցավ հանդիպում Ադրբեջանում ընտրություններին մասնակցած ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի դիտորդական առաքելության ղեկավարի հետ, որին ներկա էին Ժողովրդավարությանն աջակցող և ընտրությունները համակարգող (DEG) խումբը և խմբերի Արտաքին գործերի հանձնաժողովի խոսնակը, այսինքն ըստ էության խորհրդարանի բոլոր քաղաքական խմբերը: Հանդիպմանը ներկա էին բոլոր մասնակիցները, բայց վերջում նրանք ոչ մի եզրակացության չհանգեցին: Երկրորդ փուլը կանցկացվի դեկտեմբերի 12-ին:

Եվրոպական խորհրդարանի շատ անդամներ խոսեցին Ադրբեջանում վերջին զարգացումների մասին, հատկապես լիբերալ Գրաֆ Լամբսդորֆը, ով հայտարարեց. «Ինձ շատ է հուզում այն հարցը, թե ինչպես Գերմանիայում գրանցված մի փոքր հասարակական կազմակերպություն, որը զբաղվոմ է Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների զարգացմամբ, կարողացել է վճարել բիզնես կարգի օդանավի ճանապարհածախսը և առաջնակարգ հյուրանոցների վճարը Եվրոպայի տարբեր երկրներից ժամանած 120 հոգու համար, որոնց թվում կային նաև խորհրդարանականներ»: Սա իսկապես ուշագրավ թիվ է և եթե այն հաստատվի, ապա պատկերացում կտա այսպես կոչված «խավիարային դիվանագիտության» չափերի և հնարավորությունների մասին:

Ինչ վերաբերում է Բեռլինում գործող ESI-ի կենտրոնին, ապա նրանց վերջին զեկույցը, որը հրատարակվել է մի քանի օր առաջ, ունի շատ միանշանակ վերնագիր` «Խայտառակված Ադրբեջանը և ընտրությունների ավարտը ինչպես դա հայտնի է մեզ»:  Զեկույցը տրամադրել է յոթ էջ այն հարաբերություններին, որ մի քանի խորհրդարանականներ ունեն Ադրբեջանի հետ, ինչպես նաև այնպիսի լոբբիստական կազմակերպությունների գործունեությանը, որոնք շատ նման են Լամբսդորֆի նշած կազմակերպությանը: ESI-ն նաև կասկածի տակ է դնում ընտրություններին մասնակցող կարճաժամկետ դիտորդական առաքելությունների արդյունավետությունը որպես ժողովրդավարությունը խթանող գործիք:

Ըստ էության այն, ինչ տեղի ունեցավ Բաքվում նախորդ ամիս, յուրատեսակ մի ջրբաժան հանդիսացավ դիտորդական առաքելությունների միջև: ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ-ի և կարճաժամկետ առաքելությունների միջև եղած ապշեցուցիչ տարբերությունը ազդել է մի քանի ամենահարգված հաստատությունների հեղինակության վրա: ԵՄ-ն և իր խորհրդարանը ցույց են տվել, որ նրանք ի վիճակի են հակազդել: Դա անհրաժեշտ կլիներ այն դեպքում, եթե այդ կարևոր հաստատությունները կարողանային պարզաբանել այս անհավանական պատմությունը և վերանայել, որքան հնարավոր է շուտ, ընտրություններին ուղարկված միջազգային դիտորդական առաքելությունների դերն ու նշանակությունը»: