Ձեր վստահելի աղբյուրը

Աշնան սկզբից նավթի գները նորից նվազման միտում գրանցեցին՝ Brent նավթի գինը 114 $-ից նվազել է և ներկայումս գտնվում է 106 $/բարել նիշի վրա: Թեև անկումը ոչ այնքան կտրուկ է, այնուամենայնիվ, դա բավականին հետաքրքիր գործընթացների արդյունք է, որի վրա արժե ուշադրություն դարձնել: Այստեղ հատկապես կարևորվում են ոչ միայն մակրոտնտեսական, այլ նաև աշխարհատնտեսական գործընթացները, որոնք նաև միջնաժամկետ և երկարաժամկետ կտրվածքով զգալի ազդեցություն կունենան նավթի հետագա գների վրա:
Հիշեցնենք, որ Brent նավթի առավելագույն գնանշումը այս տարի կազմել է 117$/բարել` փետրվար ամսին, իսկ նվազագույն մակարդակը գրանցվել է 99$/բարել՝ ապրիլ ամսին:

Գների անկման այս փուլը, որն արդեն շարունակվում է երկու ամսից ավելի, պայմանավորված է մի քանի գործոններով, որոնք այս կամ այն չափով ազդել են բորսաներում ինվեստորների և սպեկուլյանտների տրամադրությունների վրա: Բնականաբար, դա Միացյալ Նահանգներում նավթի պաշարների աճի դրական վիճակագրությունն է՝ ներկայումս այն հասել է 386.1 մլն. բարելի, որն ազդել է ամերիկյան WTI նավթի գների նվազման վրա: Թեև WTI-ը ամբողջովին չի արտացոլում նավթի համաշխարհային շուկայում առաջարկի և պահանջարկի վարքագիծը, սակայն WTI-ի գների անկումը իր հետևից քաշում է նաև Brent-ի գները: Եվրամիության դեռևս դանդաղ վերականգնումը և հատկապես դեֆլացիոն սպասումները, որոնք ենթադրում են եվրոպական տնտեսության կողմից նավթի նկատմամբ պահանջարկի կրճատում, նույնպես նպաստել են նավթի գների նվազմանը: Միաժամանակ ԱՄՆ-ում աճում են թերթաքարային նավթի արդյունահանման ծավալները, որն էլ ենթադրում է նավթի ներմուծման ծավալների կրճատում: Ապրանքահումքային բորսաներում նավթի ֆյուչերսների վրա ազդեց նաև «չինական գործոնը»:

Չինաստանի պարագայում դա բացատրվում էր տնտեսական աճի դանդաղեցման տեմպերով և այն սպասումներով, որ Չինաստանի ժողովրդական բանկը կկոշտացնի դրամավարկային քաղաքականությունը` անշարժ գույքի և վարկային շուկաներում ուռճացումը կանխելու և գնաճային ճնշումները նվազեցնելու համար, իսկ դա բերելու է չինական տնտեսության «սառեցմանը», դա էլ իր հերթին` նավթի պահանջարկի կրճատմանը: Նավթի գների անկման վրա որոշակի ազդեցություն ունեցան նաև Իրանի նկատմամբ սանկցիաների հնարավոր վերացման լուրերը, որն իր հերթին ենթադրում էր ապագայում Իրանի կողմից նավթի առաջարկի ավելացում նավթի շուկայում, դա էլ նպաստեց նավթային ֆյուչերսների գների նվազմանը:

Նշենք, որ կային նաև նավթի գների բարձրացմանը նպաստող գործոններ, թեև դրանք ավելի թույլ էին վերը նշված գործոնների ֆոնի վրա: Անկայուն էր առաջարկի շուկան` մի փոքր նվազեց OPEC-ի կողմից նավթի առաջարկը, որը պայմանավորված էր Լիբիայում արդյունահանման ծավալների կրճատմամբ, ինչը նախկին 1.5 մլն բարելից նվազել էր 50-100 հազ. Բարելի՝ օրական կտրվածքով, Լիբիայի հանքավայրերում և նավահանգիստներում գործադուլների ու երկրի արևելքում մի շարք նավթարդյունահանման շրջաններ ապստամբների վերահսկողության տակ անցնելու պատճառով: Նույնիսկ լիբիական նավթի առաջարկի նվազումը չկարողացավ ապահովել գների աճ նավթի շուկայում, իսկ OPEC-ի արդյունահանման ծավալները ներկայումս օրական կազմում են մոտ 30 մլն. բարել: Նավթի գների վրա որոշակի ազդեցություն են ունեցել նաև ԱՄՆ պարտքային խնդիրները և Դաշնային պահուստային համակարգի կողմից Q3-ի մասին իրար հակասող հայտարարությունները: Ենթադրվում է, որ քանակական մեղմացման քաղաքականությունը թեև կշարունակվի, սակայն դրա ծավալները կկրճատվեն, դա նույնպես կարող է նպաստել նավթի գների նվազմանը: Չմոռանանք, որ նավթի գների վրա, ինչպես միշտ ազդեցություն է ունենում նաև ամերիկյան դոլլարի փոխարժեքի տատանումները: Ահա սրանք էին այն հիմնական գործոնները, որոնք էլ պայմանավորում էին նավթի գների միտումները վերջին ամիսների ընթացքում:

Ինչ վերաբերվում է հեռանկարում նավթի գների վարքագծին, ապա դրա վրա մեծ ազդեցություն կունենա Չինաստանի և Հնդկաստանի, ինչպես նաև Բրազիլիայի կողմից նավթի նկատմամբ աճող պահանջարկը: Այս երկրները միշտ էլ բարձր նիշի վրա են պահելու նավթի գները: Չինաստանը փոխում է իր տնտեսական զարգացման հայեցակարգը, տնտեսական աճի հիմքում արտահանման և ներդրումների աճի փոխարեն գերակայությունը տալիս է ներքին պահանջարկի մեծացմանը: Նախատեսվում են նաև գերխոշոր, այդ թվում տրանսպորտային ենթակառուցվածքների զարգացման նախագծերի իրականացում, ինչը ենթադրում է չինական տնտեսության չափավորված և կայուն աճի ապահովում:

«Էժան» նավթը սպառվում է, գալիս է «թանկ» նավթի ժամանակաշրջանը, նկատվում է ավանդական եղանակով նավթի հետախուզման, հորատման և արդյունահանման ծախսերի ավելացման միտում և դա էլ բարձր կպահի նավթի գները: Նավթի բարձր գնանշումների պահպանմանը կնպաստի նաև «սպեկուլյացիոն» գործոնը, որը միշտ էլ զգալի չափաբաժին է ունեցել նավթի գներում: Ամեն դեպքում, նավթի ներկայիս գինը 106 $/բարել մակարդակում նույնպես բարձր է համարվում և համաշխարհային տնտեսության համար լրացուցիչ բեռնվածություն է ստեղծում: Նավթի բարձր գներն էլ նպաստում են նավթի կորզման նոր ոչ ավանդական տեխնոլոգիաների զարգացմանը, որոնք ապահովում են ներդրումների եկամտաբերություն: Արդեն հասկանալի է, որ միջնաժամկետ և երկարաժամկետ կտրվածքում նավթի գների վրա ազդեցություն կունենան հատկապես նավթի կորզման ոչ ավանդական տեխնոլոգիանների լայնածավալ կիրառումը: Մասնավորապես ամերիկյան թերթաքարային նավթի, կանադական նավթատար ավազների, վենեսուելական ծանր նավթի հսկայական ներուժը կարող է նավթի գների ձևավորման վրա էական ազդող գործոն լինել: Եթե մի կողմից համաշխարհային տնտեսության վերականգնումը, դրանով պայմանավորված նաև ածխաջրածինների նկատմամբ պահանջարկը աճելու է, իսկ դա նպաստելու է նավթի գների պահպանմանը կամ բարձրացմանը, ապա մյուս կողմից նավթի կորզման ոչ ավանդական տեխնոլոգիաները կնպաստեն նավթի գների նվազմանը: Պետք է հաշվի առնենք, որ այդ տեխնոլոգիաները բացի Միացյալ Նահանգներից կտարածվեն նաև Եվրոպայում, Չինաստանում, այլ ասիական երկրներում` մեծացնելով հատկապես թերթաքարային նավթի առաջարկը շուկայում:

Միաժամանակ նոր վերադասավորումներ են տեղի ունենում նավթի շուկայում: Այստեղ կարևոր գործոններ կարող են դառնալ Իրանը և Լիբիան՝ որոնք կմեծացնեն նավթի արտահանման ծավալները նավթի շուկայում: Մի քանի տարի անց Չինաստանը կդառնա նավթի ամենամեծ սպառողը, առաջ անցնելով ԱՄՆ-ից, իսկ ԱՄՆ կարող է դառնալ ամենաշատ նավթ արդյունահանող երկիրը, առաջ անցնելով Ռուսաստանից և Սաուդյան Արաբիայից: Նույնիսկ, ըստ US Energy Information Administration տվյալների, Նահանգներում ավանդական և ոչ ավանդական եղանակներով միասին նավթի օրական արդյունահանումը գերազանցում է 11.1 մլն բարելը: Նահանգները դեռևս սպառվող նավթի մի մասը ներկրում է Սաուդյան Արաբիայից, թեև այդ երկրից ներմուծման ծավալները նույնպես կրճատվում են, իսկ Չինաստանը ներկայումս ավելի շատ նավթ է ներկրում Սաուդյան Արաբիայից, քան Նահանգները: Թերքաքարային նավթը գրավում է ամերիկյան շուկան, շուտով կավելացվի նաև շելֆերից նավթի արդյունահանումը և խնդիր է առաջացել վերացնել ԱՄՆ-ից նավթի արտահանման սահմանափակումները (որը հաստատվել էր Կոնգրեսի կողմից 1920 թ.-ին) ապագայում մեծ ծավալով նավթ արտահանելու հնարավորություն ունենալու համար: Միաժամանակ Չինաստանը դարձավ ամենաշատ նավթ ներմուծող երկիրը` առաջ անցնելով ԱՄՆ-ից: Ներկա պահին Չինաստանը օրական ներմուծում է 6.3 մլն բարել նավթ, իսկ ԱՄՆ-ը` 6.24 մլն. բարել:

Ամերիկյան թերթաքարային նավթի արդյունահանման հզորությունների աճը, Իրանի կողմից կրկին նավթի շուկա վերադառնալու հնարավորությունը նվազեցնում է Սաուդյան Արաբիայի նշանակությունը նավթային աշխարհում: Սաուդյան Արաբիան դեռևս կարող է բարձր պահել գները նավթի արդյունահանման ծավալները նվազեցնելու դեպքում, եթե նույնիսկ OPEC-ի անդամ մյուս երկրները չնվազեցնեն իրենց ծավալները: Չի բացառվում, որ Սաուդյան Արաբիային նույնիսկ որոշակի ժամանակ ձեռնտու լինի նավթի գների անկումը, որպեսզի թերթաքարային նավթի կորզման ոչ ավանդական տեխնոլոգիաները ցածր գների պատճառով չզարգանան, թեև դա քիչ հավանական է, քանի որ թերթաքարային նավթի արդյունահանումը ԱՄՆ-ում շահութաբեր է դարձել նույնիսկ 1 բարելը 75-80 դոլլարի գնի դեպքում: ԱՄՆ-ը փորձում է փոխել Իրանի նկատմամբ նախկին դիրքորոշումը, վերջնական նպատակ ունենալով իրանական ածխաջրածինների հանքավայրեր թափանցել և ինչ որ առումով Չինաստանի ազդեցությունը Իրանի վրա թուլացնել: Նաև դրանով կարելի բացատրել ամերիկա-իրանական, նույնիսկ բրիտանա-իրանական ջերմացումները: ԱՄՆ-ի քայլերը պայմանավորված են նաև նավթադոլլարի դերի պահպանման մտահոգություններով: Սաուդյան Արաբիան, իր հերթին, նավթային հեռանկարները կապում է Չինաստանի հետ, փորձելով առաջին հերթին չնվազեցնել նավթի արտահանման ծավալները: Սա հետաքրքիր նոր զարգացումների է բերելու նավթի շուկայում:

Որպես ամփոփում նշենք, որ նշված գործոնները` էներգակիրների նկատմամբ աճող պահանջարկը, տեխնոլոգիական առաջընթացը և աշխարհատնտեսական զարգացումները զգալի ազդեցություն են ունենալու ապագայում նավթի գների վարքագծի վրա, ինչ որ առումով հակակշռելով իրար: Եթե համաշխարհային տնտեսության մեջ ֆորս մաժորներ և ամերիկյան դոլլարի փոխարժեքի հետ կապված կտրուկ տատանումներ չլինեն, ապա տևական ժամանակ նավթի գները մեծ փոփոխությունների չեն ենթարկվի և կմնան ներկա գնային տիրույթում, հետագայում աճելու միտումներով:

Սարգիս Մանուկյան