Ձեր վստահելի աղբյուրը

 Ուկրաինական «Ռեպորտյոր» ամսագիրը հրապարակել է «Ռուսկիյ ռեպորտյոր» ամսագրի «Կացնով և գրչով» հոդվածը: Այն թարգմանաբար` ստորև.

«Աքրամ Այլիսլին՝ ադրբեջանական գրականության կենդանի դասականը, առաջին գրողն է, ով հրապարակել է պատմվածք հայկական կոտորածների մասին: Այս պատճառով նրան սկսեցին անիծել իր հայրենիքում: «Репартер»-ը հադիպել է Աքրամի հետ՝ փորձելով հասկանալ, արդյոք կա՞ Կովկասում հաստատված ատելությունից և բռնությունից դուրս գալու ելք: «Ռուսկիյ Ռեպորտյոր»-ի թղթակիցը հանդիպել է Այլիսլիին, ով խաղաղ զբոսնում էր փողոցում: Նա փոքրահասակ ծերունի է, հաճելի տեսքով և բաճկոնով: Չես էլ մտածի, որ նա այստեղ հանգիստ զբոսնում է՝ իմանալով, որ իր ականջները կտրելու համար սահմանվել է 12 հազար դոլար:

-Դուք չե՞ք վախենում փողոցով քայլելուց:

-Ես, անկեղծ ասած, հազիվ եմ ապրում, իմ սիրտն այնքան էլ լավ վիճակում չէ: Բայց ես մինչ 75 տարի ապրել եմ, իմ կյանքը կարող եմ տալ նրան, ում պետք է խաղաղություն, պետք է մարդկային ջերմություն, հարևանների միջև նորմալ հարաբերություններ: Բայց իմ հարազատները, իմ ընտանիքը, նրանք, իհարկե, չէին ցանկանա այդ ամենը կորցնել( Աքրամը ցույց է տալիս իր բնակարանի ոչ հարուստ ունեցվածքը, որտեղ մենք ժամանել էինք):
Նրանց համար երկու ազգերի մերձեցումը վերացական է: Դա ինձ համար է, որ կյանքի և մահվան հարց է, եթե պետք է մեռնեմ՝ այդ երկու ազգերին իրար հետ չտեսնելով, ապա նման մահ ինձ պետք չէ: Երբ գրում էին, մտածում էի, որ առայժմ չեմ տպագրի: Այնուհետև մտածեցի, որ որքան էլ թանկ արժենա, պետք է դեմ գնալ այն ամենին, ինչ տեղի է ունենում: Մարդը, ով եկել է այս աշխարհ, պետք է աշխարհին տա այն, ինչ նրան տվել է Աստված: Այն լույսը, որ նա ստացել է, չգիտեմ, թե ինչ միջոցներով, բայց նա պետք է դա թողնի այս աշխարհում:

-Պե՞տք է արդյոք գրողին՝ խառնվել քաղաքականությանը:

-Թվում էր այդպիսի պատմություն պետք է տեղի ունենար: Առանց այս հալածանքների ուժ չէի ունենա: Սա թվում է կախված չէ ինձանից, իշխանություններից, ինքը կյանքն է այդպես կառուցված: Չնայած այս ամենը շատ անսպասելի էր ինձ համար: Ամենագլխավորն այն է, որ հայերը մեզ հիմա ավելի լավ են վերաբերվում, քան կար մինչ այս: Իհարկե, կան նաև արկածախդիրներ, որոնք կցանկանային, որ ինձ այստեղ էլ սպանեին, որ «վայրենի ժողովրդի կերպար» լիներ: Սակայն մտավորականությունը և սովորական մարդկանց հսկայական մասը որոշակիորեն մեղմացել է, ազատվել են չարությունից, կարծես կարողանում եմ շնչել:

-Բայց մարդիկ մտածում են, որ դուք վիրավորել եք ազգին:

-Եթե ես մտածեի, որ ինչ-որ բանով իմ ազգին նվաստացրել եմ, ես ինքս չէի դիմանա: Նարանք կարծում են, որ եթե ես երկու լավ բառ եմ հայերի հասցեին ասում, ապա երեքն էլ ադրբեջանցիների համար պետք է ասեմ: Ինձ մոտ մտահոգություն չի եղել պահպանել կարծիքների հավասարակշռություն: Ես մարդուն նկարագրում եմ այնպես, ինչպես նա է ընդունում: Հոգեպես թույլ մարդ, ով գրեթե խելագարության շամին է այս կյանքի պատճառով: Ով ամեն ինչ այնքան ցավագին է տանում նաև այն պատճատով, թե գյուղում ինչ են պատմել իրեն: Մարդկային ողբերգություն է, երբ շուրջն ամեն ինչ դեմ է նրա հոգևոր վիճակին, ապագայի հանդեպ նրա հայացքներին: Եղբայրենր, եկեք ընդունենք, որ ստորություններ ենք արել: Միայն այս ամենից հետո է հնարավոր դեպի մի ինչ-որ լավ բանի գնալ: Անհեթեթություն է, որ ասում էին եկեք Աքրամի արյունը ստուգենք, շատ լավ էլ գիտեն, որ ես զտարյուն թուրք եմ: Որ ես Նոբելյան մրցանակ եմ ուզում ստանալ: Ի՞նչ է, ես շուկայում եմ, ապրա՞նք եմ բերել: Բայց ամենավիրավորականը այն է, որ դա անում էին ժողովրդի անունից: Ինչ-որ գրասենյակային առնետ ինձ սովորեցնում է, թե ժողովուրդն ինչ է մտածում: Ես դեռ մանկուց պապիկից, տատիկից մայրիկից միայն լավն եմ լսել հայերի մասին: Հազվագյուտ դեպքերում ինչ-որ մեկը վատ բան կասեր, այն էլ նա արդեն կլինի չկայացած գաղափարախոս, ոչ նորմալ գյուղացի մարդ: Նման ամբոխավարներ գյուղում ևս եղել են, Շուկշինը հիանալի ձևով նրանց ներկայացրել է: Եթե հիմա հանրաքվե տեղի ունենա, ապա ճնշող մեծամասնությունը կողմ կլինի հայերի հետ հարաբերությունների կարգավորմանը: Եթե գաղափարախոսությունը կոպտորեն հայտարարի, որ պետք է հայերի հետ հարաբերությունները կարգավորել, ապա արդեն երեկոյան ժողովուրդը այլ կերպ կսկսի մտածել: Բայց ահա թե ինչում է խնդիրը, հենց որ Հայաստանի կամ մեր նախագահը գնա համաձայնության, կկորցնի իշխանությունը:

-Իսկ Ձեր ընկերները Ձեզ օգնո՞ւմ էին:

-Երբ ես ընկերներիցս մեկի համար կարդացի դեռևս ադրբեջանական տարբերակը, նա քիչ էր մնում երջանկությունից ցատկեր: Դա սխրանք է, ասեց նա, նույիսկ աչքերից արցունքներ հոսեցին: Իսկ հիմա կատարելապես անհայտացել է տեսադաշտից: Վախենում են ինչ-որ բան անել:

-Երբեմն ինձ թվում, որ երկիրը գժվել է, և մարդիկ ոչինչ չեն ուզում հասկանալ: Դուք չեք ցանկանում ետ քաշվել այս ամենից: Չէ, որ հոգական հիվանդին ոչինչ չես ապացուցի:

-Մարդը դառնանում է, երբ ինչ-որ մի կերպ գիտի ճշմարտությունը, բայց սուտը պետք է ընդունի ճշմարտության տեղ: Երբ մարդն ապրում է ստի և ճշմարտության միջև, նա արդեն հաշմանդամ է: Ես ամբողջ կյանքում միշտ ցանկացել եմ, որ ավելի շատ հստակություն լինի: Իսկ ետ քաշվելու ցանկություն միշտ էլ ունեցել եմ, ինչ ինձ հիշում եմ: Դա արդեն իմ անձնական կերպարն է՝ միայնակ տղա, ով երազում է որքան հնարավոր է հեռու գնալ մարդկանցից: Ողջ կյանքում ես փախչել եմ՝ գյուղից քաղաք, քաղաքից գյուղ: Լավ դիրքերից, ամեն տեսակի հավաքներից փախչել եմ: Ես գրել էլ չեմ սիրում, ծիծաղելի է հնչում: Ինչ-որ ձգող ուժ կար, ինչպես հղի կնոջ մոտ:

-Գիտեք, ինձ այստեղ ամենաշատը վախեցնում է որոշ բարետես տղամարդկանց հայացքները: Թվում է ինչ-որ խորը անվստահություն է ձևավորվում բարու նկատմամբ: Որտեղի՞ց է մարդկանց մոտ այդպիսի աշխարհընկալում:

-Դա նման է սարդի, չէ՞: Իր համար սարդոստայն է կառուցում և ապրում այնտեղ: Չգիտի, որ իր համար կառուցում է մի այնպիսի բան, որտեղից ելք չի ունենալու: Ինչ կարող է անել այդպիսի մարդկությունը:

-Ինչպե՞ս է ստացվել որ դուք այնպիսին չեք, ինչպես մյուսները:

-Չէ որ ես մեծացել եմ՝ որպես կատարյալ ազատ տղա: Հայրս զոհվել էր ռազմաճակատում, չկար մեկը, որ ինչ-որ բան ասեր. գնա այս արա, հետո կգաս, կուտես: Մեզ մոտ ասում են, ամուսնացիր սրա հետ: Ես այդ ամենից այն կողմ եմ եղել: Ինձ ոչ մեկ չի ճնշել: Դպրոցում լավ եմ սովորել, որպեսզի ոչ մի վիրավորական խոսք չլսեմ: Եթե ինձ ուսուցչուհին ասեր, «դու վատ ես արել» ես հոգոու խորքում կվիրավորվեի, հետևաբար դեռ փոքրուց փորձել եմ ինձ ապահովագրել այս հարցում, սակայն հիմա այնպես է ստացվել, որ բոլորն են ինձ վիրավորում: Մայրս ազատական ոգի ուներ, բացարձակ տանել չէր կարողանում մարդու վրա ճնշման գործադրումը: Երեք երեխա է մեծացրել, և չեմ հիշում, որ մեզնաից մեկի վրա ձյանը բարձրացներ, նա ինքնատիպ մարդ էր, ես ամբողջությամբ նրան եմ նման:

-Հնարավո՞ր է՝ մարդկանց թվում է, որ եթե մեկը չի մեծացել ընտանեկան ճնշման մթնոլորտում, ապա նա մեզանից չէ, ուրիշ է:

-Ամբոջությամբ հնարավոր է: Իսկ հիմա էլ տարածում են, որ նա հայուհի է եղել: Իսկ միակ բանը, որը նա երբևէ իմացել է, դա իր Մուհամեդ մարգարեն է, որին աղոթել է ողջ կյանքում: Նա բազում հեքիաթներ, բանաստեղծություններ գիտեր, հեքիաթասաց էր: Գյուղում մարդիկ յուրահատուկ էին. գալիս էին, ուտում խմում էին, պատմություններ պատմում, հիմնականում հատկապես աղջիկներին, որպեսզի նրանց մաքրությամբ դաստիարակեին: Մեզ մոտ ասում են «նամուս», դա կանացի արժանապատվությունն է: Նա, ի դեպ, շատ էր սիրում Պուշկինի հեքիաթները, որոնք մինչև հեղափոխությունն էին թարգմանվել: Նա շատ էր ուզում սովորել, սակայն 14 տարեկանում ամուսնացել էր: Մինչ խոր ծերություն ապրել և իր դպրոցն է հիշել ողջ կյանքում: Նա ինձ երբեք չի ասել այս արա, կամ այն մի արա: Միայն, եթե իրեն ինչ-որ բան շատ դուր չէր գալիս, ինչ-որ ձևով կարող էր հասկացնել: Դա ժողովրդական մշակույթ էր, և ամեն դեպքում մեղավոր էր խորհրդային համակարգը, որ այդ մարդկային մեծ մշակույթը կործանեց: Ես Վասյա անունով ընկեր ունեի, ով գրում էր այդ մասին, ախ Վասյա, որքան օղի ենք միասին խմել:

-Ադրբեջանական գյուղը փոխվել է՞:

-Ամբողջությամբ: Մեզ մոտ գյուղում յուրաքանչյուր ընտանիք ինքնատիպ էր, բայց բոլորին միավորում էր աշխատանքի հանդեպ վերաբերմունքը: Եթե մարդը հող, ջուր ուներ նա համարվում էր հարուստ: Դա արդարացի էր, քանի որ դա ոչ մի տեղից չէր գողացել: Այս առումով կյանքն ամբոջությամբ խեղաթյուրվել է, իմ համագյուղացիների 70 տոկոսը մոսկովյան շուկաներում է: Իմ մանկության տարիներին յուրաքանչյոր հողակտոր մշակվում էր, իսկ հիմա այն ոչ մեկին պետք չէ, բոլորը թողել են: Պետությունը պետք է ունակ լինի կարգավորելու այդ ամենը: Թուրքիայում նախագահ է եղել, Թուրգութ Օզալը, ով ասում էր. որպեսզի արթնացնես ազգին, նրան հող տուր, որոշ ժամանակ հարկեր մի վերցրա և ապահովիր տեխնոլոգիաներով: Երբ արդեն ապրանքները պատրաստ կլինեն, ապահովիր դրանց վաճառքը: Սա պետության պարտքն է, պարտականությունը: Իսկ մերոնք նման բան չարեցին, չէ որ մենք նավթ ունենք, որն ամեն ինչ ապականում է: Հայերի հետ հողի համար կռիվ ենք տալիս, բայց հողը ոչ մեկին պետք չէ: Ստացվեց, որ դա այն չէ, ինչն համար, որ մարդիկ կցանկանային կռվել: Դե ինչ արած, հավանաբար այդպես պետք էր Աստծուն կամ սատանային:

-Ի՞նչ եք կարծում, իմաստ ունի գնալ Այլիս:

-Ամենայն հավանականությամբ պետք չէ, համ չեն թողնի, համ էլ  մարդիկ կխուսափեն ինձանից, ինչի՞ համար խաբել կամ ճշմարտությունը ասել`ավելի լավ է լռել:

-Իսկ ի՞նչ եղան գյուղի մարդիկ, որ աջ ու ձախ ճշմարտություն էին շաղ տալիս:

-Է՜, հիմա այնտեղ բոլորը խելացի են դարձել»:


Շարունակելի...



Ալիևի այցի ժամանակ ուկրաինական մամուլն անդրադարձել է Սաֆարովին ու Այլիսլիին