Ձեր վստահելի աղբյուրը

 Ս.թ. նոյեմբերի 24-ին Իրանը և «վեցյակ» երկրները համաձայնագիր են ստորագրել, որն, իրավամբ, կարելի է որակել ԻԻՀ միջուկային հիմնախնդրի շուրջ ընթացող երկարամյա բանակցային գործընթացում արձանագրված աննախադեպ իրադարձություն: Այդ կապակցությամբ ենթադրություններ կան, որ Արևմուտքի հետ հարաբերությունների կարգավորմամբ կարող է փոխվել Իրանի դերակատարումը տարածաշրջանային և աշխարհաքաղաքական զարգացումներում, որի շուրջ Panorama.am-ի լրագրողը զրուցել է իրանագետ Ռուդիկ Յարալյանի հետ:

- Ո՞րն է Իրանի և «5+1» ձևաչափի մեջ մտնող երկրների միջև ստորագրված համաձայնագրի կարևորագույն ձեռքբերումը:

- Իրանի միջուկային հիմնախնդրի շուրջ բանակցող երկրների համար ամենակարևոր ձեռքբերումը խաղաղության և անվտանգության սկզբունքների պահպանմամբ ԻԻՀ հետ կայուն և փոխշահավետ գործընկերային հարաբերություններ զարգացնելու հեռանկարն է, որի կենսաիրագործումն այլևս անվիճարկելի կդառնա, եթե սկսված գործընթացը բարեհաջող ավարտվի: Երբ ամենակարևոր գործոնի համար, այն է՝ տարածաշրջանային անվտանգությունը, ապահովվում են համապատասխան նախադրյալներ, և վերանում է խնդիրները ռազմական միջամտությամբ լուծելու սպառնալիքը, փոխվում է երկրների միջև փոխհարաբերությունների մակարդակը՝ մեկ կամ մի քանի աստիճան վեր բարձրանալով: Այդ ժամանակ երկրներն իրենց առջև ոչ թե «ինքնագոյատևում» ապահովելու, այլ զարգացման և առաջընթացի խնդիր են դնում: Հետևաբար, Իրան-Արևմուտք փոխհարաբերություններն անվտանգ զարգացնելու տեսանկյունից ժնևյան համաձայնագիրը կարելի է որակել շրջադարձային նշանակության:

- Համաձայնագրի ստորագրումից հետո ի՞նչ կարող է փոխվել աշխարհաքաղաքական և տարածաշրջանային զարգացումներում:

- Նախ չմոռանանք, որ համաձայնագրի ստորագրումը դեռևս նոր որակի քաղաքական գործընթացների միայն սկիզբն է ազդարարում, գործընթացներ, որոնք պետք է անպայմանորեն շարունակություն ստանան, հակառակ դեպքում անհնար կլինի խոսել Իրանի անմիջական մասնակցությամբ տարածաշրջանային և աշխարհաքաղաքական բնույթի շրջադարձային փոփոխությունների մասին: Հարկ է նշել, որ այս պահի դրությամբ Իրան-Արևմուտք փոխհարաբերությունների կարգավորումը խոչընդոտող տարբեր ուժերի գործունեության ակտիվության պակաս չի նկատվում, որը երկխոսության տապալման որոշակի մտավախություններ է առաջացնում: Այդուհանդերձ, եթե սկսված գործընթացն ի վերջո հանգեցնի Իրանի նկատմամբ կիրառվող պատժամիջոցների լիակատար վերացմանը, և ԻԻՀ-Արևմուտք հակասություններին փոխարինեն գործընկերային հարաբերությունները, ապա կարծում եմ՝ աշխարհաքաղաքական ուժերի լուրջ վերադասավորումներ տեղի կունենան. հնարավոր է՝ լայնամասշտաբ համագործակցություն ծավալվի ԵՄ երկրների, ԱՄՆ-ի և Իրանի միջև էներգետիկ և այլ ոլորտներում, գերազանցելով համագործակցության նախկին մակարդակները, որի անհրաժեշտությունն զգում են բոլոր երեք կողմերը: Դա կարող է էապես ազդել Իրանի աշխարհաքաղաքական կողմնորոշվածության վրա՝ միաժամանակ, առավել սրելով ԻԻՀ-ի և ՌԴ-ի միջև տնտեսական մրցակցային հարաբերությունները, քանի որ վերջինս նույնպես ունի իր բնական հարստությունները եվրոպական շուկա դուրս բերելու խնդիր: Թուրքիան կարող է վերածվել իրանական էներգակիրները Եվրոպա փոխադրող հիմնական տարանցիկ երկրի՝ գոնե ժամանակավորապես հնարավորություն ստանալով օգտվել իր համար շահավետ այդ կարգավիճակից: Հետագայում հնարավոր է պաշտոնական Թեհրանը դեպի Եվրոպա տանող այլ ուղիներ փնտրի, որպեսզի նվազեցնի Թուրքիայի՝ որպես տարանցիկ երկրի դերը: Այդ բոլոր գործընթացները կարող են էլ ավելի մեծացնել ԻԻՀ-ի ներգրավվածությունը Մերձավորարևելյան զարգացումներում՝ որոշակի առավելություններ ընձեռելով իրանական պետությանը՝ մյուս տարածաշրջանային երկրների՝ Թուրքիայի, Պարսից ծոցի հարուստ միապետությունների և Եգիպտոսի հետ մրցապայքարում:

- Ի՞նչ կասեք Իրան-Իսրայել փոխհարաբերությունների հեռանկարների մասին:

- Կարծում եմ՝ այդ փոխհարաբերությունների հեռանկարներն այնքան էլ մշուշոտ չեն, որքան թվում են: Գաղտնիք չէ, որ Իրանի Իսլամական հեղափոխությունից ի վեր Իսրայելն իրականացրել է ԻԻՀ-ի գործողությունները Մերձավորարևելյան տարածաշրջանում կաշկանդելու ռազմաքաղաքական գործոնի առաքելություն: Եթե անցած երեսուն և ավելի տարիների ընթացքում Իսրայելի կողմից իրականացված նման ռազմավարության մեջ հնարավոր է տրամաբանություն գտնել, ապա այն ժամանակ, երբ Իրան-Արևմուտք փոխհարաբերությունները հիմնավորապես կկարգավորվեն, իր արդիականությունը կարող է կորցնել նաև Իրան-Իսրայել հակամարտությունը: Մինչ այդ, այդուհանդերձ, Իսրայելը կփորձի խոչընդոտել Իրանի և Արևմուտքի միջև «հաշտության» կայացմանը:

- Իրան-Արևմուտք հարաբերությունների կարգավորումն ինչպե՞ս կարող է անդրադառնալ Հայաստան-Իրան փոխհարաբերությունների վրա:

- Այդ հարցում շատ բան կախված կլինի նրանից, թե Հայաստանը արտաքին աշխարհի հետ հարաբերվելու ուղիներից որը կընտրի. եթե ընտրում ենք «ռուսական մոդելը», այսինքն՝ Մաքսային միությունն իր Եվրասիական միության հեռանկարներով, ապա ամենայն հավանականությամբ, անհրաժեշտություն կառաջանա հայ-իրանական հետագա համագործակցության համար մտածել նոր ձևաչափեր, քանի որ ՄՄ-ի անդամ երկրները որևէ այլ երկրի հետ տնտեսական հարաբերություններում զրկվելու են որոշակի ինքնուրույնությունից: Եթե չենք ընտրում Մաքսային միությունը, ապա կարծում եմ՝ հայ-իրանական փոխհարաբերությունների զարգացման համար առավել դյուրին և տեսանելի հնարավորություններ են բացվում: Վերցնենք թեկուզ այն, որ Իրանը կարող է Հայաստանի միջոցով, առանց ավելորդ դժվարությունների, դիվերսիֆիկացնել իր էներգակիրները դեպի Եվրոպա փոխադրող ուղիները՝ զրկելով Թուրքիային արտոնություններից: Ասվածից բնավ չի ենթադրվում, որ ՄՄ-ի շրջանակներում Իրանը չի կարող դա անել, սակայն այս դեպքում անպայմանորեն անհրաժեշտություն կառաջանա մշակել համագործակցության այնպիսի ձևաչափեր, որոնք ընդունելի կլինեն ինչպես Իրանի, այնպես էլ ՄՄ և ԵՄ երկրների համար: Ամեն դեպքում, Իրանը մեզ սահմանակից երկիր է, որն զգալի ազդեցություն ունի տարածաշրջանային գործընթացներում, և անկախ նրանից, թե ինչպիսի միություններ կձևավորվեն, և Հայաստանը որտեղ կհայտնվի, մենք մշտապես պետք է հաշվի նստենք իրանական գործոնի հետ՝ հաստատուն քայլերով զարգացնելով փոխշահավետ հարաբերություններ, մեր հարաբերություններն այդ երկրի հետ: