Ձեր վստահելի աղբյուրը

 Թուրքիայի ներքաղաքական կյանքում լարված իրավիճակ է ստեղծվել, որը կարող է վտանգավոր հետևանքներ ունենալ իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության և հատկապես վարչապետ Ռ. Թ. Էրդողանի համար:

Դեկտեմբերի 17-ին ոստիկանության իրականացրած գործողությունների արդյունքում Ստամբուլում և Անկարայում կոռուպցիայի և խարդախության մեղադրանքով ձերբակալվել է 5 տասնյակ մարդ: Դրանց թվում են Թուրքիայի ներքին գործերի նախարար Մ. Գյուլերի, տնտեսական զարգացման հարցերի նախարար Զ. Չաղլայանի, շրջակա միջավայրի և ուրբանիզացիայի հարցերով նախարար Է. Բայրաքթարի որդիները, Թուրքիայի «Հալքբանկ» բանկի գլխավոր կառավարիչը, Իրանի նախկին քաղաքացի, ատրպատականցի գործարար Ռ. Զարաբը, Ստամբուլի Ֆաթիհ շրջանի ղեկավար Մ. Դեմիրը, պետական ու բիզնես հատվածի ներկայացուցիչներ, պետական ծառայողներ:

Թուրքական հրապարակումների համաձայն` ձերբակալությունների մեկնարկը տրվել է երեք դատախազների կողմից, որոնք չեն տեղեկացրել Ստամբուլի գլխավոր դատախազին և օպերացիան իրականացվել է գերգաղտնիության պայմաններում: Ձերբակալություններից անտեղյակ են եղել Թուրքիայի վարչապետ Ռ. Թ. Էրդողանը, կառավարության անդամներն ու իշխանական շրջանակները: Բացի այս ձերբակալությունները, ինչը բավական լարված իրավիճակ է ստեղծել քաղաքական կյանքում, տեղի են ունենում այլ գործընթացներ, որոնք, ընթացող զարգացումների շրջանակում են, կարող են էականորեն ազդել Թուրքիայի ներքաղաքական հետագա գործընթացների վրա:

Դեկտեմբերի 16-ին անակնկալ հրաժարական է ներկայացրել իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության (այսուհետ` ԱԶԿ) անդամ, Ստամբուլից ընտրված պատգամավոր Հաքան Շյուքյուրը, որը համարվում է Ֆեթուլլահ Գյուլենի մերձավորը:

Ավելի վաղ կուսակցությունից հրաժարական էր տվել ԱԶԿ-ական մեկ այլ պատգամավոր` Իդրիս Բալը: Իշխանական շրջանակներն այդ գործողությունները փորձում են ուղղորդել դեպի գյուլենական շարժում, դրանում տեսնել Ֆ. Գյուլենի վրեժխնդրությունն ԱԶԿ կառավարությունից: Ընդդիամդիր ու վերլուծական որոշ շրջանակներ էլ ակնարկում են կառավարության կողմից հատուկ ձեռնարկված գործողությունների մասին: Մասնավորապես` Գյուլենական շարժման կարևոր դեմքերից մեկն ակնարկել է, որ դա կազմակերպված պետական գործողություն է և հատուկ թիրախավորում են գյուլենական համայնքին:

Այս գործընթացներն ընթանում են ԱԶԿ կառավարության և Ֆեթուլլահ Գյուլենի միջև վերջին շրջանում սուր դիմակայության ու հակամարտության շրջանակում: Թուրքիայի կառավարության կողմից կրթական բարեփոխումների գործընթացը, որը հարվածում էր Գյուլենական շարժմանը պատկանող մասնավոր դպրոցների շահերին, սուր դիմակայություն առաջ բերեց ինչպես Ֆ. Գյուլենի կողմից, այնպես էլ` ԱԶԿ-ի ներսում:

Լարվածությանը նոր թափ հաղորդեց թուրքական «Թարաֆ» պարբերականի բավական ուշագրավ բացահայտումը, ըստ որի՝ 2004 թ. օգոստոսին Թուրքիայի Ազգային անվտանգության խորհրդի նիստում որոշում է կայացվել «Հետադիմականության դեմ պայքարի» մասին, որի թիրախում առաջնահերթորեն Գյուլենի կողմից ղեկավարվող կրոնական նուրջուական կամ այլ կերպ ասած գյուլենական շարժումն էր: Ազգային անվտանգության խորհրդի նիստում ընդունված որոշումը նախատեսում էր կոշտ միջոցառումներ ձեռնարկել երկրում հետադիմականության՝ առաջին հերթին հենց գյուլենական շարժման դեմ: Եվ խորհրդի այդ որոշման տակ, պարզվել է, որ ստորագրել են նաև ԱԶԿ-ական կարևոր դեմքեր, այդ թվում նաև՝ վարչապետ Էրդողանը:

ԱԶԿ-ի ներսում քիչ թիվ չեն կազմում Ֆ. Գյուլենի աջակիցները, որոնք վերջին շրջանում քննադատական մոտեցում էին ցուցաբերում վարչապետ Էրդողանի նկատմամբ: Բացի այդ, ԱԶԿ խորհրդարանական խմբակցության մեջ, ըստ շրջանառվող տեղեկությունների, մոտ երկու տասնյակ պատգամավորներ կան, որոնք առավել մոտ են գտնվում Ֆ. Գյուլենին և կարող են ԱԶԿ-ից առանձնանալով` կազմել առանձին խմբակցություն:

Հ. Շյուքյուրի հրաժարականը կարող է արագացնել այդ գործընթացը: 2014թ. Թուրքիայում սպասվող տեղական ինքնակառավարման մարմինների և նախագահական ընտրություններին ընդառաջ Թուրքիայի կառավարության և Գյուլենական շարժման միջև դիմակայությունը արդեն իսկ իր հետևանքներն է թողնում հետագա գործընթացների առումով:

Սկսված գործընթացները, Էրդողան-Գյուլեն դիմակայության պարագայում, բացասաբար կարող են անդրադառնալ ԱԶԿ-ի քաղաքական կյանքում ունեցած ազդեցության տեսանկյունից, իսկ նախագահական ընտրությունների մոտենալուն պես ԱԶԿ-ի ներսում խմորումներն ու հակադիր թևերի բաժանումն ավելի առարկայորեն կդրսևորվի: Ֆ. Գյուլենը և գյուլենական ցանցը Թուրքիայի տնտեսական, պետական, ուժային ու կրթական համակարգում բավական մեծ ռեսուրս ունի ԱԶԿ կառավարությանը և հատկապես վարչապետ Էրդողանին լուրջ հարված հասցնելու համար:

Իսկ վարչապետ Էրդողանի նախագահ դառնալու հավակնությունները կարող են լրջորեն ձախողվել: Արդեն իսկ սկսվել է երկկողմ հակամարտությունը, որտեղ վարչապետ Էրդողանը կարող է լինել ամենաշատ կորուստներ գրանցող կողմը: Նախընտրական կարևորագույն ժամանակաշրջանում, երբ 2014թ. սպասվում են տեղական ինքնակառավարման և նախագահական ընտրություններ, սա լուրջ հարված էր իշխող կուսակցությանը և հատկապես վարչապետ Էրդողանին:

Թուրքական ԶԼՄ-ներում շրջանառվող վարկածներից մեկն այն է, որ այդ ձերբակալությունները և հատկապես «Հալքբանկի» կառավարչի ձերբակալումն ու հետաքննությունը, ներքինից բացի, ունի արտաքին պատճառ: «Հալքբանկը» հանդիսացել է Իրանի հետ Թուրքիայի առևտրային գործարքների միջնորդը և իրանական էներգակիրների դիմաց ոսկով վճարումներն իրականացվել են այդ բանկի միջոցով, ինչն առաջացրել է Իսրայելի լուրջ դժգոհությունը: Վերոնշյալ բանկի հետ կապված աղմուկ էր բարձրացել դեռևս այս տարվա ապրիլին, երբ բանկի ղեկավարությունը հերքեց Իրանի դեմ ԱՄՆ պատժամիջոցները շրջանցելու մեղադրանքները: Չի բացառվում, որ Իրանին վճարումներն իրականացնելու համար թուրքական կառավարությունն օգտագործել է «Հալքբանկի» միջոցները` որպես առավել վստահելի տարբերակ:

ԱՄՆ-ի Սենատը ս.թ. ապրիլին արշավ էր սկսել Թուրքիայի դեմ` մեղադրելով Իրանի դեմ կիրառվող տնտեսական պատժամիջոցները այդ բանկի միջոցով շրջանցելու մեջ: Սենատի կողմից Թուրքիայի դեմ սկսված արշավը, ըստ մամուլի հրապարակումների, կազմակերպվել են իսրայելական AIPAC լոբբիստական խմբի կողմից: Իշխանական որոշ լրատվամիջոցներ սրանում տեսնում են նաև իսրայելական հետք:

Ընդհանրացնելով այս փաստերը` չի բացառվում, որ «Հալքբանկ»-ի կառավարչի ձերբակալության և բանկի նկատմամբ իրականացվող հետաքննության կազմակերպման մեջ իր որոշակի, միջնորդավորված դերն ունենա ԱՄՆ-ում բնակվող Ֆեթուլլահ Գյուլենը, որը կարող էր դա օգտագործել որպես հակաքայլ Էրդողանի դեմ, ինչը էականորեն կարող է վնասել վարչապետի ու կառավարության հեղինակությանը:

Լևոն Հովսեփյան, թուրքագետ, պատմ. գիտ. թեկ.