Ձեր վստահելի աղբյուրը

Panorama.am-ը զրուցել է  Ֆրանսիացի քաղաքագետ, «IntStrat» վերլուծական կայքի հիմնադիր Ադրիեն Ժևադանի հետ, ով ուսումնասիրել է  Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը և գրել  հոդված «Մեծ կովկասի աշխարհաքաղաքականությունը և Լեռնային Ղարաբաղը» վերնագրով (որը տպագրվել է նաև ֆրանսերենով )  


Ըստ Ձեզ ի՞նչն է ընկած Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության հիմքում:
-Պատմական տեսանկյունից հակամարտության հիմքը Սովետական միության փլուզումն էր (կամ ավելի ճիշտ փլուզման սկիզբը), որի արդյունքում տարածաշրջանը բռնկվեց: 

Այսօր կարծում եմ ամենակարևոր խնդիրը տարածաշրջանում ուժային անհավասարության խնդիրն է, որը գնալով ավելի է մեծանում: Լեռնային Ղարաբաղը մեկուսացված է և նրա ռեսուրսները սահմանափակ են: Ակնհայտ է, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ուժային հավասարակշռությունը մեծապես վերջինիս կողմն է (հայտնի պատճառներով – բռնապետական ռեժիմ, աճող ռազմական ռեսուրսներ և մեծ նավթային եկամուտներ): Միջազգային հարաբերություններում երբ առկա է ստատուս քվո կողմերի միջև ուժային հավասարակշռության պայմաններում, ապա կողմերը հեշտությամբ չեն ձեռնարկում քայլեր իրավիճակը փոխելու ուղղությամբ: Սակայն եթե ուժային հավասարությունը զգալիորեն փոխվի, ապա ընդամենը ժամանակի հարց է, թե երբ ուժեղ կողմը կորոշի իր առավելությունը հաստատել թույլի վրա. ռազմավարական տեսանկյունից դա պարզապես տրամաբանական է: Եթե այսօր Ադրբեջանը չի ցանկանում պատերազմել Հայաստանի դեմ, եկեք չմոռանանք, որ նա պարտվել է նախորդ պատերազմում, սակայն դեռ իր իշխանությունն է ուզում հաստատել Լեռնային Ղարաբաղի վրա: Եթե սրան գումարենք նաև այնպիսի մեծ աշխարհաքաղաքական ուժեր, ինչպիսիք են Իրանը, Ռուսաստանը կամ Իսրայելը, ապա մենք ունենք պայթյունավտանգ իրավիճակ, որը կարող է հեշտությամբ բռնկվել:

-Այդ տեսանկյունից արդյո՞ք Մադրիդյան սկզբունքներով, մասնավորապես տարածքների հանձնման մասին կետով, չի առաջարկվում է°լ ավելի մեծացնել այս անհավասարությունը հօգուտ Ադրբեջանի: Մի՞թե սա չի մեծացնի Ադրբեջանի կողմից Ղարաբաղի վրա հարձակման հավանականությունը՝ խախաղության հաստատմանը նպաստելու փոխարեն:

-Տեսականորեն եթե ուժային հավասարակշռությունը խախտվում է, դա անմիջապես ունենում է իր հետևանքները: Այս հավասարակշռությունն արդեն իսկ խախտված է հօգուտ Ադրբեջանի: Հետևաբար պատերազմից խուսափելու համար պետք է առաջարկվի այնպիսի տարբերակ, որը նվազեցնում է այս անհավասարությունը: Սակայն ինչպե՞ս դա կարելի է անել, եթե Ադրբեջանը շահագրգռված չէ այս խնդիրը լուծելու մեջ: Ինչ վերաբերում է այն հարցին, թե ինչպես կարող է մեծացող անհավասարակշռությունը բերել խաղաղության, սա է հենց հիմնական հարցը – դժվար թե դա բերի խաղաղության: Այդ պատճառով էլ ես լավատես չեմ միջնաժամկետ կտրվածքով:

-Զուտ աշխարհաքաղաքական տեսանկյունից ո՞ր տարբերակը Ձեր կարծիքով ավելի հավանական է, որ բերի երկարաժամկետ խաղաղության՝ ստատուս քվոյի ամրապնդումը և ԼՂՀ-ի ճանաչումը, թե՞ Մադրիդյան սկզբունքների կիրառումը:

-Դժվար է այս հարցին պատասխանել: Ստատուս քվոն դժվար թե երկար տևի միջնաժամկետ կտրվածքով, քանի որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ուժային անհավասարությունը մեծանում է: Այդ նույն պատճառով Մադրիդյան սկզբունքները դժվար թե ներկայումս կյանքի կոչվեն. եթե այս գործընթացը ձախողվեց այն ժամանակ, երբ ուժային անհավասարությունը դեռ այսքան մեծ չէր, ապա ինչու՞ պետք է այն հաջողի հիմա:

Հետևաբար ներկայումս ԼՂՀ ճանաչումը իմ կարծիքով միակ լուծումն է, որը կարող է ապահովել կայունությունը տարածաշրջանում: Սակայն պետք չէ շատ տարվել դրանով. պետք է հիշել նաև, որ պատերազմները միջազգայնորեն ճանաչված երկրների միջև նույնպես կարող են (հեշտությամբ) տեղի ունենալ:

-Ձեր կարծիքով որո՞նք են ԼՂՀ միջազգային ճանաչմանը խոչընդոտող հիմնական պատճառները: Ըստ Ձեզ ԼՂՀ-ն ունի՞ բոլոր անհրաժեշտ չափանիշները միջազգային ճանաչմանն «արժանանալու» համար:

- ԼՂՀ-ի չճանաչման հիմնական պատճառներն իհարկե քաղաքական են: Ինչպես ես նշել եմ իմ հոդվածում, տեսականորեն տվյալ շրջանը կարող է ճանաչվել որպես անկախ պետություն, եթե այն բավարարում է Մոնտեվիդեոյի կոնվենցիայի (1933) հետևյալ հատկանիշները. 1) որոշակի տարածք, 2) մշտական բնակչություն, 3) գործող կառավարություն և ինստիտուտներ և 4) այլ երկրների հետ հարաբերություններ հաստատելու ունակություն: Կարող ենք ասել, որ ԼՂՀ-ն ունի առաջին երեք հատկանիշները և խնդիրը վերջինի մեջ է. բայց այստեղ պարադոքսն այն է, որ այլ երկրների հետ հարաբերություններ կառուցելու համար հարկավոր է ճանաչված լինել նրանց կողմից...

Սակայն պետք է փաստել, որ միջազգային ճանաչումն ըստ էության կապ չունի դրան «արժանանալու» հետ: Ճանաչումն ինքնին ուժային գործիք է, և ինքնիշխան պետություններն այն օգտագործում են որպես այդպիսին: Դժբախտաբար պետությունները միջազգային հարաբերություններում գործում են առաջնորդվելով ո°չ թե էթիկայի նորմերով, այլ բացառապես իրենց շահերով: Մենք կարող ենք դատապարտել դա, և անձամբ ես դատապարտում եմ, բայց դա փաստ է: Եթե ԼՂՀ-ն ցանկանում է ճանաչվել որպես անկախ պետություն, ապա այն պետք է մեծ տերությունների մոտ այնպիսի հետաքրքրություն առաջացնի, որպեսզի վերջիններս դիմեն այդ քայլին:

-Իսկ ո՞ր պարագայում կարող են այդ երկրները շահագրգռված լինել ԼՂՀ ճանաչմամբ:

-Ըստ էության նրանք արդեն իսկ ունեն այդ շահագրգռվածությունը, հաշվի առնելով այն բոլոր աղետալի հետևանքները, որոնց կարող է հանգեցնել չլուծված հակամարտությունը: Հատկապես ԵՄ-ն պետք է շահագրգռված լինի դրանում. այդ իսկ պատճառով կարծում եմ ԵՄ-ն պետք է աշխատի ԼՂՀ միջազգային ճանաչումը խթանելու ուղղությամբ: Այժմ ո°չ ոք չի ցանկանում նոր պատերազմ (ոչ նույնիսկ Ադրբեջանը), և մենք պետք է անպայման օգտվենք այս իրավիճակից, քանի դեռ առկա է խաղաղության շուրջ համաձայնությունը:

- Եվ մի վերջին հարց: Ինչպե՞ս է Ձեզ՝ որպես ֆրանսիացի քաղաքագետի, հետաքրքրել Լեռնային Ղարաբաղի հարցը: Ի՞նչը Ձեզ դրդեց այն ուսումնասիրել:

- Ինձ միշտ շատ են հետաքրքրել երկարատև հակամարտությունները, հատկապես նրանք, որոնք անտեսված են հիմնական լրատվամիջոցների կողմից: Լրատվամիջոցները կարող են ուռճացնել իրավիճակը այնտեղ, ուր հակամարտություն իրականում չկա և ընդհակառակը՝ կարող են լռել շատ կարևոր խնդիրների մասին: Այս էր պատճառը, որ ես սկսեցի հետաքրքրվել անտեսված հակամարտություններով և Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությամբ մասնավորապես, որն իմ նշած երկրորդ տարբերակի վառ օրինակն է: Պետք է խոստովանեմ, որ եթե ես չառնչվեի Save the Children կազմակերպության հետ, ես հավանաբար երբեք չէի իմանա Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության մասին: Ցավալի է, որ մենք տեղեկանում ենք այսքան կարևոր հակամարտության մասին պատահական ձևով կամ զուտ անձնական շփումների շնորհիվ:

Պարոն Ժևադան, շնորհակալություն հետաքրքիր զրույցի համար:

Հարցազրույցը` Նվարդ Չալիկյանի