Ձեր վստահելի աղբյուրը

Երեքշաբթի օրը Բաքվում ստորագրվեց «Շահ Դենիզ» գազակոնդենսատային հանքավայրի շահագործման 2-րդ փուլի ֆինանսավորման նախագիծը: Ըստ այդ նախագծի ծրագրվում է 20-25 տարվա ընթացքում արդյունահանել 360 մլրդ. մ3 գազ, որը 2018-2019 թվականներից արտահանվելու է Եվրոպա 10 մլրդ. մ3 և Թուրքիա՝ 6 մլրդ. մ3 տարեկան ծավալով: «Ըստ մեր տվյալների, նախագծի իրականացման համար անհրաժեշտ է 45 մլրդ. դոլլար»-Ադրբեջանի Նախագահ Ի.Ալիևի այս հայտարարությունը հնչել է դեկտեմբերի 17-ին նախագծի ներդրումային համաձայնագրի ստորագրման ժամանակ:

Այս նախագծում աչքի է զարնում հսկայածավալ ներդրումների փաստը: Նույնիսկ համաշխարհային նավթագազարդյունահանման ոլորտում, թեկուզև շատ եկամտաբեր նախագծերի համար այն ահռելի գումար է: Ենթադրվում է, որ այդ ներդրումներից մոտ 25-30 մլրդ. դոլլարը կծախսվի Կասպից ծովում գազի արդյունահանման 2 հարթակների կառուցման, իսկ 15 մլրդ. դոլլարը դեպի Եվրոպա տեղափոխման ենթակառուցվածքների` գազատարների կառուցման համար: Նույնիսկ Ազերի-Չիրագ-Գյունեշլիի նավթի հանքավայրերի շահագործման և նավթի տեղափոխման ենթակառուցվածքների գումարային ներդրումները զգալիորեն ավելի ցածր են եղել և դա այն դեպքում, որ ԱՉԳ-ի նավթից արդյունահանումից սպասվող եկամուտների մակարդակը մի քանի անգամ ավելի բարձր է գնահատվել, քան Շահ Դենիզ 2-ինը: Ավելացնենք, որ ընդհանրապես Ադրբեջանում նավթի արդյունահանումից եկամուտները մի քանի անգամ ավելի շատ են, քան բնական գազի արդյունահանումից ստացվող եկամուտները, այսինքն Ադրբեջանում երբեք գազի շահագործումից ստացվող եկամուտները չեն փոխարինի նավթի եկամուտներին և դրա կարևորությունը պետք չէ գերագնահատել:

Բացի այդ Շահ Դենիզի այս հատվածի լեռնաերկրաբանական պայմանները շատ անբարենպաստ են և գազի պաշարները գտնվում են ծովի հատակից 6-7 կմ խորության վրա, որը զգալիորեն մեծացնում է ներդումների ծավալները, ինչպես նաև գազի և կոնդենսատների արդյունահանման ծախսերը: Դրան ավելանում է նաև դեպի Բուլղարիա, Հունաստան և վերջնական կետ՝ Իտալիա տեղափոխման ծախսերը: Եթե բացառենք «Նաբուկո» նախագծի «բլեֆային» լինելու տեսությունը, ապա դրա իրականացման համար, որը պետք է ունենար 30 մլրդ. մ3 թողունակություն և կառուցման համար նախատեսվում էր 7.9 մլրդ. եվրո, Արևմուտքը չգնաց ռիսկերի: Դժվար է ասել, իսկապես Արևմուտքը կգնա հսկայական ներդրումներ և համեմատաբար ցածր եկամտաբերություն ապահովող Շահ Դենիզ 2-ի նախագծի ֆինանսավորմանը: Պարզեցված հաշվարկները ցույց են տալիս, որ Շահ Դենիզ 2-ից տարեկան 16 մլրդ. մ3 արտահանման դեպքում, նույնիսկ 1000 մ3-ի համար, եթե հաշվարկենք բարձր 350 դոլլար վաճառքի գին (ներկայումս վաճառքի գինը որոշված չէ, թեև այն ռուսականից էժան կլինի), ապա տարեկան հասույթը կկազմի 5,6 մլրդ. դոլլար: Այդ գումարից, եթե հանենք արդյունահանման ծախսերը (մոտ 60-80 դոլլար 1000 մ3-ի համար), տեղափոխման ծախսերը մինչև Հարավային Իտալիա (40-50 դոլլար 1000 մ3-ի համար) և ներդրումների ետգնման ծախսերը (50-60 դոլլար 1000 մ3-ի համար), ապա կմնա 1000 մ3 -ի համար 160-200 դոլլար (չենք դիտարկում նաև այլ տարատեսակ ծախսերը և վճարները), իսկ տարեկան կտրվածքով 2,7-3,2 մլրդ. դոլլար, որի զգալի մասը բաժին է հասնելու օտարերկրյա ընկերություններին, իսկ ադրբեջանցիների կմնա 1 մլրդ. դոլլարից պակաս եկամուտ, որը կձևավորվի տարբեր հարկերից և Socar-ի 16.7% բաժնեմասից, ինչպես նաև TANAP-ում Socar-ի բաժնեմասից: Այսինքն, Ադրբեջանի բուն տնտեսական շահը այս նախագծից զգալի չէ: Եվրոպացիների համար նույնպես այն տնտեսական առումով մեծ եկամտաբերություն չի ապահովում, առավել հետաքրքիր և եկամտաբեր էներգետիկ նախագծեր կան, թեկուզ և Իրանում կամ աֆրիկյան մայրցամաքում, որտեղ ներդրումները ավելի մեծ եկամուտներ կարող են ապահովել: Այստեղ պարզապես կարևորվում է Կասպյան տարածաշրջանից դեպի Եվրոպա Ռուսաստանը շրջանցող բնական գազի արտահանման նոր ուղու հիմնադրումը:

Այս իրադարձությունը ոչ միայն Ադրբեջանում և Թուրքիայում, այլ նաև եվրոպական բարձրաստիճան պաշտոնյաների մոտ մեծ ոգևորության պատճառ է դարձել: ««Շահ Դենիզ 2» նախագիծը Եվրոպայի էներգետիկ անվտանգության համար ռազմավարական նշանակություն ունեցող նախագիծ է», սա այն ձևակերպումն է, որը ընդհանրացնում է տվյալ իրադարձության տրամաբանությունը: Արդյո՞ք ադրբեջանական գազը այդքան կարևոր և ռազմավարական նշանակություն ունի Եվրամիության համար: 2012 թ.-ի տվյալներով, ամբողջ Եվրոպայի գազի սպառման ծավալը կազմել է 547 մլրդ. մ3, իսկ տարեկան ընդամենը 10 մլրդ. մ3 ադրբեջանական բնական գազի ներկրումը, թեկուզ և հետագայում աճելու հեռանկարով, այնքան էլ էական չէ: «Շահ Դենիզի 2-ը» և նորից շրջանառության մեջ դրված AGRI նախագիծը կարելի է ուղղակիրեն կապել Ուկրաինայի հետ տեղի ունեցող իրադարձությունների և «Հարավային Հոսքի» հետ: Սա ավելի շուտ Բրյուսելի կողմից «Հարավային էներգետիկ միջանցքը» (իր Շահ Դենիզ, TANAP, TAP և AGRI բաղադրիչներով) «Հարավային Հոսք» նախագծին հակադրելու տրամաբանության մեջ է տեղավորվում և հանդիսանում է Ռուսաստանին զսպելու կամ «Հարավային Հոսքը» տապալելու միջոց: Նշենք, որ ոչ բոլոր եվրոպական երկրներն են կիսում Բրյուսելի տեսակետը: Իսկ ընդհանրապես «Հարավային Հոսքի» շինարարությունը ավելի շուտ ավարտելու դեպքում, որը կունենա 60 մլրդ. մ3 տարեկան թողունակություն և ռուսների կողմից գնային ավելի խելացի քաղաքականություն վարելու դեպքում, «Շահ Դենզի 2-ի» կարևորությունը կարող է թուլանալ: Այստեղից պարզ է դառնում, որ այս նախագծի կայացումը եվրոպացիների համար ավելի շուտ աշխարհաքաղաքական նպատակներ է հետապնդում, իսկ տնտեսական շահը երկրորդական պլան է մղված:

Սարգիս Մանուկյան