Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ինչպիսի՞ ն էր Թուրքիայի տարածաշրջանային քաղաքականությունը ավարտվող` 2013 թվականին: Այս և այլ հարցերի շուրջ Panorama.am-ը զրուցեց թուրքագետ Լևոն Հովսեփյանի հետ:

-Ինչպիսի՞ միտումներ կային Թուրքիայի տարածաշրջանային քաղաքականության մեջ անցնող տարի:
-Թուրքիան փորձեր է կատարում իր վերջին տարիների արտաքին քաղաքական հայեցակարգային կիրառում ստացած «զրո խնդիր հարևանների հետ» ռազմավարության վերջնական ձախողումը կանխելու ուղղությամբ: Անկարայի այդ ռազմավարության կիրառական անհաջողությունը ստիպում է վերանայման գնալ, որի հարցում ի հայտ են գալիս նոր միտումներ: Չմանրամասնելով կարող ենք փաստել, որ անցնող տարին Անկարայի տարածաշրջանային քաղաքականության տեսանկյունից առկա հիմնախնդիրներում էական որևէ նոր բան չգրանցեց, հիմնախնդիրները լուծում չստացան, նույնիսկ որոշ դեպքերում ավելի խորացան:

-Ինչպես, օրինակ, հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցում:
-Կարելի է նաև այդպես: Վերջին շրջանում թուրքական տեղեկատվական դաշտում ու պաշտոնական հայտարարությունների համատեքստում հայ-թուրքական հարաբերությունների խնդիրը կրկին արդիական դարձավ: Անկարան այս կերպ, ցանկանում է իր կողմից տապալված գործընթացը վերակենդանացնել, սակայն այնպիսի մոտեցումներով, որոնք ուղղակի տանում են փակուղի: Իհարկե, բացի միջազգային հարթակում Անկարայի առջև ծառացած խնդիրներից, տարածաշրջանային քաղաքականության մեջ «փափուկ ուժի» հայեցակարգի ձախողման ու այդ առումով Անկարայի փափագած իմիջի խաթարումից, հայ-թուրքական հարաբերություններում որևէ տեղաշարժ չգրանցվեց: Թուրքական կողմի ներկա դիրքորոշումն ու մոտեցումները սպառում են գործընթացի որևէ հնարավորություն:

- Վերջին շրջանում բարձրաձայնվում է Թուրքիայի տարածաշրջանային քաղաքականության ձախողումների մասին: Որո ՞ նք են դրանց պատճառները:
-Ձախողման պատճառները մի քանիսն են: Նախ այն, որ չափազանց մեծ կամ, կարելի է ասել, «ագրեսիվ» ինքնավստահությունը ճնշեց Թուրքիայի իշխանությունների քաղաքական իրատեսությունը: Մյուս կողմից տարածաշրջանում Անկարայի բազմապիսի հավակնությունների դրսևորումն էր: Այսինքն` հավակնություններն ավելի գերազանցեցին իրատեսական քաղաքականությանը: Տարածաշրջանում Անկարայի ռազմաքաղաքական ազդեցությունը դիտարկվեցին արտաքին քաղաքականության իրականացման առաջնային գործիքներ, որոնք ոչ միայն լուրջ հակազդեցություն առաջացրեցին տարածաշրջանում, այլ նաև մեծացրեցին Թուրքիայի հարկադրանքի քաղաքականությունը:

Տարածաշրջանում կայունարար երկիր լինելու մեջ ամփոփվում էր Թուրքիայի գերիշխանության հաստատման նպատակը: Հայեցակարգային մակարդակում հնչեցված «փափուկ ուժի» քաղաքականությունը իրականում չփոխեց Թուրքիայի «կոշտ ուժի» քաղաքականությունը: ԱԶԿ կառավարության «ագրեսիվ ինքնավստահությունը» իներցիոն կերպով շարունակեց Թուրքիայի կոշտ հարկադրային քաղաքականությունը: Որքան էլ հակասական է` «փափուկ ուժի» դիրքերից հանդես գալ կամ իմիջ ձևավորել ցանկացող ԱԶԿ-ի իշխանության տարիներին Թուրքիայի սպառազինման ծավալներն ու միտումները մեծ ծավալների հասան, և այդ գործընթացը շարունակվում է: Անկարան, մեծ հաշվով, իր հարևանների հետ հարաբերություններում չկարողացավ սահմանափակել հարկադրանքի քաղաքականությունը, տարածաշրջանային գերիշխանության Անկարայի ձգտումներն իրականացվում են առավելապես հարկադրանքի քաղաքականության միջոցով, ինչն էլ հակազդեցություն է առաջ բերում: Դրա վկայությունը Թուրքիայի Տնտեսական և սոցիալական ուսումնասիրությունների հիմնադրամի անցկացրած հետազոտությունն է, ըստ որի` Թուրքիան վերջին շրջանում կորցրել է Մերձավոր Արևելքում ունեցած իր ժողովրդականությունը: Այդ հետազոտության համաձայն` այս տարի Թուրքիայի նկատմամբ դրական տրամադրվածությունը նվազել է՝ հասնելով 59 տոկոսի, մինչդեռ 2011 թվականին այն կազմում էր 78 տոկոս:

-Ներքաղաքական հարթությունում ևս քննադատում են Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունը:
-Թուրքիայի հատկապես տարածաշրջանային քաղաքականության հարցում ձախողումները լուրջ դիսկուրս են առաջացրել հենց այդ երկրի ներսում: Հիմնական ազդեցիկ ընդդիմադիր ուժերը պնդում են Անկարայի ձախողման մասին: Արտաքին մակարդակում ևս նույն ընկալումն է: Անկարան ոչ միայն չի լուծել նախկինում ժառանգություն ստացած հիմնախնդիրներն, այլ այսօր դրանք ավելի են սրվել և նորերն ավելացել: Հատկապես ընդդիմադիր և ազգայնական հատվածի կողմից վերջերս Թուրքիայի իշխանությունները և արտգործնախարար Դավութօղլուն սուր քննադատության են ենթարկվում վարվող տարածաշրջանային քաղաքականության համար:

-Կա ՞ ն քայլեր, որոնք նոր միտումներ են, և Թուրքիան փորձում է ուղղել նախկին սխալները:
-Անկարայի համար տարածաշրջանային քաղաքականության մակարդակում ձախողումների «փոխհատուցման» օրինակ է Իրաքի քրդական տարածաշրջանի ինքնավարության հետ հարաբերությունների զարգացումը: Թուրքիան Հյուսիսային Իրաքի քրդական կառավարության հետ հարաբերությունների կարգավորմամբ մի կողմից ցանկանում է ներքրդական հարցում իր համար որոշակի շահավետ գործընթացներ ապահովել, մյուս կողմից էլ` Իրաքի դաշնային կառավարության հետ լարված հարաբերություևներում այն օգտագործել որպես հակակշիռ: Բաղդադի կենտրոնական իշխանության հետ վատթար հարաբերություններում գտնվող Անկարան նաև շեշտադրում է կատարում Մ. Բարզանիի հետ մերձեցման, քանի որ հենց Բարզանին էլ դիմակայության մեջ է կենտրոնական իշխանությունների հետ:

Մյուս կողմից Թուրքիան վերջին շրջանում ակտիվացրեց ԵՄ-ի անդամակցության ուղղությամբ քաղաքականությունը և, ստորագրվեց վիզաների պարզեցման մասին համաձայնագիրը: Կա տեսակետ, որ դա ուղղակի տարածաշրջանային քաղաքականության մեջ Թուրքիայի մի շարք ձախողումների փոխհատուցմանն ուղղված քայլ է՝ նաև ներքաղաքական գործընթացներում իր դեմ մեղադրանքները մեղմելու համար:

-Արդյո ՞ ք Թուրքիան չի վերանայում իր քաղաքականությունը:
-Առաջիկայում, միգուցե, ականատես կլինենք հատկապես Թուրքիայի տարածաշրջանային քաղաքականության որոշակի վերախմբագրումների, քանի որ այդ հարթությունում Անկարայի կուտակած հիմնախնդիրներով արտաքին քաղաքականության օրինաչափ շարունակությունը այլևս կարող է վտանգավոր լինել: Փաստորեն, Դավութօղլուի տեսական-հայեցակարգային մոտեցումների գործնական կիրառությունը տարածաշրջանային քաղաքականության մեջ կարելի է համարել ձախողված կամ առնվազն չհաջողված: Իր վերջին հարցազրույցներից մեկում, կարծես, նա ակնարկում էր Թուրքիայի տարածաշրջանային քաղաքականության վերախմբագրման անհրաժեշտության մասին: Բացի այդ, ներքաղաքական գործընթացներում լուրջ զարգացումներ են տեղի ունենում, որոնք կարող են անդրադառնալ նաև արտաքին քաղաքականության վրա: