Ձեր վստահելի աղբյուրը

 2013 թվականը բավականին ծանր և դաժան տարի էր Սիրիայի և իր ժողովրդի համար: Քաղաքացիական պատերազմը նոր փուլ թևակոխեց` վերածվելով իշխանություն-ընդդիմություն-իսլամիստներ եռակողմ պատերազմի: Կրկնակի աճեց զոհերի, փախստականների և ներքին տեսահանվածների թիվը, իսկ երկիրը գրեթե վերածվեց ավերակների: Սիրիայի հարցը ողջ 2013 թվականին չէր իջնում օրակարգից: Սպասելիքներ կան, որ դրանց որոշակի արդյունք կտան գալիք տարում` հաշվի առնելով, որ թե միջազգային և տարածաշրջանային դերակատարները, թե հակամարտող կողմերը ի վերջո համաձայնվել են գալիք տարվա սկզբին նստել բանակցությունների սեղանի շուրջ:

Պատերազմի ընթացքը, կողմերի հաջողությունները

Ողջ տարվա ընթացքում պատերազմն ընթանում է փոփոխական հաջողություններով. ժամանակ առ ժամանակ տվյալ շրջանը հայտնվում էր մեկ կառավարական զորքերի, մեկ ընդդիմության կամ իսլամիստների ձեռքում:
Լիբանանյան «Հեզբոլլահ» շարժման մարտիկների օգնությամբ կառավարական զորքերը 2013 թվականին կարողացան իրենց վերահսկողոթյան տակ պահել երկրի հարավ-արևմտյան շրջանները, որոշ չափով նաև հյուսիսը, օրինակ Հալեպի մարզի մի մասը գտվում է կառավարության, մի մասը` չափավոր ընդդիմության, իսկ մյուսն էլ` իսլամիստների ձեռքում: Չափավոր ընդդիությունը հիմնականում գործում է կենտրոնական և հյուսիսային շրջաններում, իսկ իսլամիստները` երկրի հյուսիս-արևելյան շրջաննում: Վերջին շրջանում իսլամիստների ձեռքում է հայտնվել նաև Դամասկոսի 55 կմ հյուսիս գտնվող Մաալուլա գյուղաքաղաքը, որը բնակեցված է արամեերենով խոսող քրիստոնյաներով:

Պատերազմի հետևանքները

Ըստ 2012 թվականի ՄԱԿ տվյալների` զոհերի թիվը 2012 թվականի ավարտին կազմում էր մոտ 60.000, իսկ 2013 թվականին այդ ցուցանիշը հասել է 125.000-ի, կրկնապատկվել է նաև փախստականների և ներքին տեղահանվածների թվերը` հասնելով համապատասխանաբար 2.3 մլն-ի և 6.5 մլն-ի: Զոհերի և տուժածների թվում կան նաև շատ հայազգիներ: Զոհված հայերի թիվը հասնում է 70-ի, իսկ տուժածներինը` գերազանցում է 180-ը:
Այս տարին բարդ էր նաև միջազգային հումանիտար կազմակերպությունների համար: Հակամարտող կողմերի հետ բավականին երկար բանակցություններից հետո ի վերջո ՄԱԿ հումանիտար հարցերի համակարգման գրասենյակին և տարբեր ՀԿ-ներին հաջողվեց մուտք գործել ու մարդասիրական օգնությունը որոշ չափով տեղ հասցնել կարիքավորներին: Բացի այդ, ՄԱԿ-ը պարբերաբար դոնոր երկրներից գումար է հավաքում սիրիացի կարիքավորներին հասնելու համար: Այս տարվա հունիսին ՄԱԿ-ը հայտարարեց, որ իր գոյության ողջ ընթացքում հումանիտար կազմակերպություններից և դոնոր երկրներից ռեկորդային 5.2 մլրդ դոլար գումար է խնդրել, որն ուղղվելու է սիրիացիների կարիքները հոգալուն, սակայն դեկտեմբերին նշեց, որ հաջորդ տարվա համար անհրաժեշտ է 6.5 մլրդ դոլար: Ի դեպ, Սիրիայում վերջին 14 տարում առաջին անգամ արձանագրվեց պոլիոմիելիտի դեպք: Այն բռնկվել է Դեր Զոր նահանգում, իշխանությունների փոխացմամբ, հիվանդությունը իրենց հետ բերել էին պակիստանցի գրոհայինները:
Հումանիտար կազմակերպությունների աշխատակիցների անվտանգությունը նույնպես երաշխավորված չէ: Այսպես, տարվա սկզբին ապստամբները սկսեցին առևանգել լրագրողների, մարդասիրական կազմակերպությունների անդամների, ՄԱԿ խաղաղապահ առաքելության աշխատակիցների, ինչը ստիպեց որոշ երկրներին (Ավստրիա, Կանադա, Խորվաթիա և Ճապոնիա) իրենց զորքերը դուրս բերել Գոլանի բարձունքներից:

Քիմիական զենք

2013 թվականին Սիրիայում մահացու զարին գազի կիրառման դեպքեր են արձանագրվել: Հայտնի չէ, թե ով է կանգնած դրանց հետևում, սակայն դրանք խլել են հազարավոր մարդկանց կյանք: Փաստերը հաստատվել են նաև ՄԱԿ-ի փորձագետների կողմից, որոնք գրանցել են քիմիական հարձակման 5 դեպք` 2013 թվականի մարտին Խան Ալ-Ասալ գյուղում, ապրիլին Սարակեբ քաղաքում, օգոստոսին Դամասկոսի Ջոբար և Աշրաֆիյաթ Սահնայա արվարձաններում, իսկ օգոստոսին Արևելյան Ղուտա թաղամասում: Օգոստոսի դեպքերից հետո իրավիճակն այնքան էր սրվել, որ ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման հայտարարեց, որ օդային գործողություններ է սկսում Սիրիայի դեմ, սակայն ԱՄՆ կոնգրեսը հավանության չտվեց և հետաձգեց քվերակությունը, իսկ այս ընթացքում ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերին և ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը համաձայնության եկան Սիրիայի քիմիական զենքի հարցով: Այդ առաջարկն ընդունվեց նաև Սիրիայի իշխանությունների կողմից: Սիրիան համաձայնվեց հանձնել քիմիական զենքը, միանացավ «Քիմիական զենքի արգելման» կոնվենցիային և թույլ տվեց ՄԱԿ քիմիական զենքի գծով տեսուչներին մուտք գործել երկիր` փորձաքննություն անցկացնելու և զենքի դուրսբերման ու ոչնչացման աշխատանքներն իրականացնելու համար: Տարվա վերջ հստակեցվեց նաև քիմիական զենքի դուրս բերման ժամանակացույցը, ինչպես նաև դրանց ոչնչացման վայրը:

Ընդդիմության պառակտումը

Սիրիայի ընդդիմության շարքերն այս տարին պառակտվեցին: Նախ մարտի 24-ին հրաժարական տվեց Սիրիայի հեղափոխական և ընդդիմադիր ուժերի ազգային կոալիցիայի նախագահ Ահմեդ Մոազ Խատիբը, ում հուլիսի 6-ից փոխարինեց Ահմեդ Ալ-Ջարբան: Բացի այդ, ընդդիմությունը ժամանակ առ ժամանակ իր արևմտյան դաշնակիցներին ու Սիրիայի հարցով ՄԱԿ և ԱՊԼ հատուկ բանագնաց Լախդար Բրահիմիին մեղադրում էր կողմնակալության և իրականության առջև աչք փակելու մեջ: Երկրում ակտիվացան նաև իսլամիստական և ջիհադիստական տարրերը` իրենց ձեռքը վերցնելով ընդդիմության պայքարը, զանգվածային կոտորածներ կազմակերպելով և շարիթական նորմերով մահապատժի ենթարկելով նույնիսկ չափավոր ընդդիմության անդամներին: Իսլամիստների ճնշման տակ նույնիսկ Սիրիայի ազատ բանակի գլխավոր շտաբի պետ, Սիրիայի ազատ բանակի հրամանատարը Սալիմ Իդրիսը փախավ Թուրքիա, այնտեղից էլ Կատար:
Իսլամիստներն իրենց պայքարն ավելի «արդյունավետ» դարձնելու համար նոյեմբերին միավորվեցին` ստեղծելով «Իսլամական ճակատ» խմբավորումը: Սրան հետևեց նաև չափավոր ընդդիմության նմանատիպ քայլը: Սիրիայի զինված ընդդիմության 15 խմբավորում, այդ թվում և Սիրիայի ազատ բանակի գերագույն ռազմական խորհուրդը, միավորվեցին նոր «Սիրիայի ապստամբական ճակատ» անվան տակ` պայքարելու միաժամանկ և Բաշար Ասադի, և «Ալ-Կաիդայի» հետ կապ ունեցող խմբավորումների դեմ:

Պատմամշակութային արժեքների ոչնչացում

Պատերազմը իր հետևանքներ է թողել նաև Սիրիայի պատմամշակութային հուշակոթողների վրա, որոնք անխնա ավերվում են: Դրանիցը վեցը` Դամասկոսի հին քաղաքը (1979), Հալեպի հին քաղաքը (1986), Պալմիրայի հուշարձանները (1980), Բոսրայի հին քաղաքը (1980), Խաչակիրների Կրակ-դե-Շևալյե և Սալահ Ադ-Դին ամրոցները (2006), ինչպես նաև Հյուսիսային Սիրիայի հնագույն գյուղերը (2011) ընդգրկված էին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում, իսկ այս տարվա հունիսից դրանք ներառվեցին վտանգի տակ հայտնված համաշխարհային ժառանգության ցուցակում: Թատերաբեմում են հայտնվում նաև քրիստոնեական, այդ թվում և հայկական եկեղեցիները: Այսպես, սեպտեմբերին իսլամիստները հարձակվեցին Ռաքքա քաղաքի Հայ Կաթողիկե Նահատակաց եկեղեցու վրա և հանեցին խաչը, իսկ հոկտեմբերին իջեցրեցին Ռաքքա նահանգի Թել Աբյադ քաղաքում գտնվող հայ առաքելական Ս. Խաչ եկեղեցու խաչը և հրկիզեցին այն: Հրդեհի հետևանքով վնասվել է եկեղեցու ներքին հարդարանքը: Ավելի ուշ իսլամիստներն այն վերածել են իրենց գրասենյակի:
Միջազգային հանրության գործողությունները
Միջազգային հանրությունը այդպես էլ միասնական համաձայնության չի գալիս Սիրիայի հարցի վերաբերյալ: Սակայն վերջին շրջանում իսլամիստների կրտուկ ակտիվացումը և հաջողությունները նրանց ստիպեցինհետ քաշվել ընդդիմությանն օժանդակելուց: Դեկտեմբերի սկզբին ԱՄՆ-ն և Մեծ Բրիտնիան Սիրիայի հյուսիսում դադարեցրեցին ոչ մահացու-զենքերի մատակարարումը չափավոր ընդդիմությանը:
Միջազգային հանրության և սիրիացիների համար 2013 թվականի երևի թե ամենագլխավոր ձեռքբերումը Սիրիայում հարցով «Ժնև-2» համաժողովն է, որը նախաձեռնել էին ԱՄՆ-ը և Ռուսաստանը այս տարվա մայիսին: Ակնկալիքներ կան, որ 2014 թվականի հունվարի 22-ին առաջին անգամ բանակցությունների սեղանի շուրջ կնստեն Սիրիայի հակամարտող կողմերը:

Արմինե Բեյբության