Ձեր վստահելի աղբյուրը

 «Իմամը Ադրբեջանում, որպես շիիզմի ավանդական ուղղություն, կարծես թե զիջում է իր դիրքերը ջիհադիզմին»,- ասվում է Կովկասագետների գիտական միության կայքում տեղադրված հոդվածում:

Ինչպես նշվում է, փորձագետները դեռ վաղուց բացահայտել են ջիհադիզմի աճի պատճառները: Դրանք են սոցիալ-տնտեսական անկայունությունը, սոցիալական անհավասարությունը, կաշառակերությունը, հասարակությանը հոգևոր արժեքներից զրկելը: Ադրբեջանում, որը ըստ բոլոր վերը նշված հատկանիշների առաջատար տասնյակի մեջ է, արմատական սալաֆիզմը չէր կարող հաջողություն չունենալ:

«Ադրբեջանում սալաֆիզմի աճի պատճառներից մեկն այն է, որ իշխանությունը վարչակազմի մենաշնորհն է: Ադրբեջանում ժողովուրդ-օրենք հարաբերությունը միմիայն ընկալվում է որպես կաշառակերության և ոստիկանական հալածանքների հնարավորություն: Դա է պատճառը, որ երկրի ղեկավարությունը, իշխող «Յենի Ազերբայջան» կուսակցության հետ միասին երկրում ստեղծում է պայմաններ բազմակարծությունը և ժողովրդավարությունը բացառելու համար»,- նշում է հեղինակը:

Նա հավելում է, որ իրավիճակը, երբ երկրի իշխող էլիտան մեկուսացրել է իրեն ժողովրդից, ժողովուրդն էլ իր հերթին զրկված է իր երկրի վրա որևէ ազդեցություն թողնելու հնարավորությունից, միայն մեկ տրամաբանական արդյունքի կարող է բերել` տեղական մակարդակով ռադիկալ բողոքի ակցիաների:

Ադրբեջանի վահաբիտները չեն ընդունում բուրժուական ժողովրդավարության և ոչ մի հատկանիշ (սահմանադրություն, խորհրդարան, ընտրություններ): Ադրբեջանում վահաբիզմի կենտրոն են դառնում երկրի ճգնաժամային քաղաքները և շրջանները: Ըստ փորձագետների ` առաջատար էպիկենտրոն է դարձել Սումգայիթ քաղաքը: Հեղինակը նշում է, որ զարմանալի կլիներ, եթե Սումգայիթը սալաֆիզմի կենտրոն չդառնար:

Սումգայիթում մինչ Խորհրդային միության անկումը այդպես էլ ոչ մի մշակութային կենտրոն չստեղծվեց, ոչ մի արտադրություն չբացվեց, բացի նավթաարդյունաբերական «վնասակար» արդյունաբերությունից: ԽՍՀՄ-ի անկումից հետո էլ Սումգայիթը մնաց նույնպիսի «հետնախորշ», ասվում է հոդվածում:

Սպառողական ապրանքների քանակը Սումգայիթում ԽՍՀՄ-ում թվով ամենացածրն էր: 1950-1960-ական թվականներին քաղաքի կենտրոնական հրապարակում նավթաարդյունաբերության ոլորտում աշխատողների կողմից պարբերաբար բողոքի ակցիաներ էին անցկացվում: Նրանք իշխանություններից պահանջում էին «հաց, միս և ջրամատակարարմամբ ապահովված կացարան»: Հեյդար Ալիևի` Խորհրդային Ադրբեջանը կառավարելու տարիներին սումգայիթցիների ակտիվությունը հրապարակներից և փողոցներից անցում կատարեց բակերին և խոհանոցներին: Այս իրավիճակը շարունակվեց Ալիևին հաջորդած Քյամրան Բաղիրովի կառավարման ժամանակ:

«Այնուամենայնիվ, այստեղ իր դերն էր խաղում վախը Ադրբեջան ԽՍՀ ՊԱԿ-ի հանդեպ, որը Ալիևի և Բաղիրովի կառավարման տարիներին երկիրը ղեկավարող միակ մարմինն էր: Բողոքի ակցիաները վերսկվեցին Սումգայիթում 1988թ.-ին, սակայն 1988-ին Սումգայիթի փողոցներում արդեն ոչ թե «հաց և միս» էին պահանջում այլ արյուն, հայերի արյունը...»,-գրում է հեղինակը:

«Սումգայիթյան սալաֆիզմի երևույթը նաև կապված է մեկ այլ էթնոտարածքային կրոնական երևույթի հետ, որը առաջացել է երկրի հյուսիս և հյուսիս–արևմտյան հատվածում: Որոշ աղբյուրներում այն կոչում են «լեզգիական սալաֆիզմ»»,- նշում է հեղինակը:

«90-ական թվականների սկզբին և կեսերին վահաբիզմի տարածման գործում մեծ դեր են խաղացել լեզգիները, հատկապես Զաքաթալայի, Խամչազի և Գուսարի շրջանների բնակիչները»,- ասել է ադրբեջանցի արևելագետ Արիֆ Յունուսովը: Ադրբեջանում «լեզգիական սալաֆիզմը» հիմնականում կապում են վահաբիտ Իլգար Մոլաչիևի հետ, որը ծնունդով Զաքաթալայի շրջանից է և ունի լեզգիական ծագում: Հայտնի է, որ 1994թ.-ին նա վահաբիտների հետ պատերազմել է Հյուսիսային Կովկասում, իսկ 2007թ.-ին անվանակոչվել է «Դաղստանի վիլայեթի էմիր»: Սակայն քչերը գիտեն, որ նա իր առաջին վահաբիտական ջամաթը կազմակերպել է հենց Սումգայիթում:

Ըստ որոշ փորձագետների ` լեզգի- ավարների աշխարհագրական տարածքի ջիհադիզմը կապված է Սումգայիթի ջիհադիզմի հետ, իսկ Մոլաչիևը այդ փոխադարձ կապի դրսևորումներից միայն մեկն է:

Հեղինակին հետաքրքրում է, որ եթե Դաղստանի լեզգիները Հյուսիսային Կովկասի ջիհադիզմում շատ քիչ ակտիվություն են ցուցաբերում, ինչու են Ադրբեջանի լեզգիները այդքան ակտիվ:

Բաքվի իշխանությունները ադրբեջանական ազգը ներկայացնում են որպես տարբեր ազգությունների միավորում: Գործնականում Ադրբեջանում էթնիկ խմբերի վերաձուլումը հիմնականում տեղի է ունենում բռնի ուժով ձուլման և թյուրքացման միջոցով: Վերջնական արդյունքը կարող է տարբեր լինել` կամ կլինեն հնազանդ կատարողներ, կամ արժեքներից զրկված ապստամբներ: Ջիհադիստները հիմնականում բռնի ուժով ձուլվածների երկրորդ տեսակին են պատկանում:

Ադրբեջանում իրավիճակը սրվում է ազգային ինքնության հստակ գաղափարախոսության բացակայության պատճառով: Եթե Էլչիբեյի պանթյուրքիզմը ինչ-որ չափով ազդել էր ադրբեջանցիների հանրային գիտակցության վրա, ապա «Յենի Ազերբայջան» կուսակցության գաղափարախոսությունը գոյություն ունի միայն փաստաթղթերում:

Այդ իսկ պատճառով իսլամիստական շարժումները ճնշվում են ադրբեջանական իշխանությունների կողմից: Ներկայիս Ադրբեջանում իսլամիստական կուսակցությունները վայելում են հասարակության աջակցությունը և հետևաբար վտանգ են ներկայացնում իշխող կուսակցության համար: Հենց այդ պատճառով է, որ Ադրբեջանում մահմեդականների ցանկացած գործունեություն ճնշվում, իսկ Կովկասի մուսուլմանների հոգևոր առաջնորդությունը դարձել է իսլամը վերահսկելու վարչություն: Ադրբեջանը խափանում է որևէ կապի հաստատումը սուֆիզմի արտասահմանյան կենտրոնների, հատկապես Դաղստանի հետ:

Ադրբեջանական ոստիկանությունը սուֆիզմի ակտիվություն նկատելու դեպքում հալածանքներ է սկսում, որի արդյունքում Ադրբեջանի մի քանի շրջաններում, հատկապես Նախիջևանում, սուֆիստները ամբողջովին անցել են ընդհատակ:

Այնումենայնիվ, չափավոր սալաֆիտները ժամանակի հետ սկսեցին զիջել իրենց դիրքերը ռադիկալներին, հատկապես երիտասարդների վրա ազդեցություն թողնելու հարցում: Հատկանշական է, որ արմատականների ազդեցությանը զուգահեռ աճում է Բաքվի իշխանությունների կողմից մահմեդականների հանդեպ իրականացվող հալածանքները: Ստացվում է, որ հենց Բաքուն ինքն է երկիրը մղում անկման. ինչքան շատ Ադրբեջանի իշխանությունները հետապնդեն ջիհադիստներին, այնքան նրանց ազդեցությունը երկրում կմեծանա, հավելում է հեղինակը:

Բաքվին հատկապես մտահոգում է, այն որ ջիհադիզմի չեզոքացման ավանդական մեթոդները, ջիհադիստներին բանտարկելը ոչ միայն չի գործում, այլ խթանում է կրոնական հենքի վրա ստեղծված բողոքի ակցիաները:

Հեղինակը նշում է, որ ռադիկալ իսլամիզմի ուսումնասիրության փորձը ցույց է տալիս, որ այն չեզոքացնելու համար անհրաժեշտ է հասկանալ սոցիալական և հոգեբանական պատճառները և այնուհետև գտնել խնդրի լուծումը: Միայն հալածանքներով և ճնշումներով ահաբեկչության խնդիրը հնարավոր չէ լուծել:

Ջիհադիստների հետ վերը նշված ձևով պայքարելու փոխարեն Բաքուն կամ «դուրս է քշում իր ջիհադիստներին» երկրից, կամ վերացնում է հատուկ զինված գործողությունների ընթացքում: Մի խոսքով Բաքուն «ջնջում է» հասարակության այն հատվածին, որը չի տեղավորվում «Ադրբեջանի հավասարակշռված հասարակության շրջանում», ամփոփում է հեղինակը:

Նյութում ասվում է նաև, որ վերջերս Ադրբեջանի կենտրոնում տեղադրված տոնածառը ամբողջովին այրվել է: Ենթադրվում է, որ տոնածառի հրկիզումը կազմակերպվել է մի խումբ ռադիկալ երիտասարդ մահմեդականների կողմից, որպես բողոքի ակցիա Մուհամեդ մարգարեի մահվան օրը նոր տարին նշելու համար: