Ձեր վստահելի աղբյուրը

Panorama.am-ը ներկայացնում է հարցազրույց wikistrat.com-ի առաջատար վերլուծաբան, էներգետիկ անվտանգության, Ռուսաստանի և Հարավային Կովկասի հարցերով փորձագետ Ռոբերտ Քատլերի հետ: Դոկտոր Քատլերը խոսում է Ադրբեջանի և Եվրոպայի միջև էներգետիկ նախագծերի, ինչպես նաև Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության մասին:

-Դոկտոր Քատլեր, ինչպես հայտնի է 2013թ.-ի դեկտեմբերին Ադրբեջանի Շահ Դենիզ գազի հանքի բաժնետերերը ներդրեցին ևս 25 միլիարդ դոլար Շահ Դենիզ 2 ծրագրի զարգացման համար, որով նախատեսվում է ավելացնել դեպի Եվրոպա մատակարարվող գազի ծավալները: Որքա՞ն մեծ է Շահ Դենիզ 2-ի իրական տնտեսական նշանակությունը Եվրոպայի համար: Որքանո՞վ է դա հանդիսանում լծակ Ռուսաստանի վրա ճնշում գործադրելու կամ Հարավային հոսքին հակակշիռ ստեղծելու համար:

-Շահ Դենիզ 2-ը Հարավային հոսքի հետ մրցակցելու միջոց չէ: Ավելի շուտ Հարավային հոսքը (որի մեկնարկն ազդարարվել էր 2007-ին) նախատեսված էր սկզբնական Նաբուկո գազամուղին (ՀՁ պայմանագիրը ստորագրվել էր 2005-ին) հակակշիռ ստեղծելու համար: Հարավային հոսքի հիմնական նպատակն էր չեզոքացնել Նաբուկոյի անհրաժեշտությունը և մասնավորապես կանխել Տրանսկասպյան գազամուղի (TCGP) կառուցումը Թուրքմենստանից դեպի Ադրբեջան, քանի որ Ադրբեջանից այդ գազը կարող էր գնալ Թուրքիայով դեպի Եվրոպա: Եվ Նաբուկոն, և Հարավային հոսքը ծրագրվել էին նախքան Ադրբեջանի օֆշորում բնական գազի մեծ պաշարների հայտնաբերումը վերջին տասնամյակում:

Ռուսաստանն արդեն իսկ մի անգամ հաջողությամբ կիրառել էր նմանատիպ աշխարհաքաղաքական ռազմավարություն 1990-ականներին: Այդ ժամանակ էր՝ Թուրքմենստանում Նիյազովի օրոք, որ ամերիկյան ձեռնարկություններն առաջին քայլերն էին անում Տրանսկասպյան գազամուղի շուրջ բանակցություններն ու դրա կառուցումը խթանելու համար: Ռուսաստանը հակաքայլ արեց՝ առաջարկելով Թուրքիային կառուցել Կապույտ հոսք գազամուղը, որը հաջողությամբ բանակցվեց և կառուցվեց: Այն աշխատում է այսօր, բայց երբեք չի աշխատել նախատեսված արտադրողականությամբ և երբեք չի աշխատել արդյունավետ կերպով: Ճիշտ կլինի ասել, որ Կապույտ հոսք գազատարը ծրագիր էր ոչ այնքան երկու կառավարությունների, որքան տնտեսական շահեր ունեցող երկու խմբերի միջև, որոնք խմբված էին յուրաքանչյուրն իր երկրի էներգետիկայի նախարարության քաղական առաջնորդների շուրջ:

Արդեն երկար ժամանակ պլանավորված Շահ Դենիզ 2-ի ընդլայնումը պարբերաբար հետաձգվում էր, քանի որ բացակայում էին գազի մատակարարման և գնման այն պայմանագրերը, որոնց հիման վրա պետք է արտադրվեր գազը: Նաբուկո գազատարը միևնույն ժամանակ փոխարինվել է Տրանսանատոլիական գազատարով (TANAP) և Տրանսադրիատիկ գազատարով (Հունաստանով դեպի Իտալիա): Սակայն չի բացառվում, որ Ադրբեջանի օֆշորային գազը ի վերջո կգնա դեպի Հարավարևելյան Եվրոպա, որտեղ սկզբնական Նաբուկոն պետք է հասներ: Թուրքիա-Հունաստան կարճ գազատարը (Turkey-Greece Interconnector) գործում է արդեն մի քանի տարի, և հավանաբար Հունաստան-Բուլղարիա գազատարը ի վերջո կկառուցվի մոտակա մի քանի տարիների ընթացքում: Սա առաջին անգամ թույլ կտա, որպեսզի ադրբեջանական գազը հասնի Բալկաններ՝ Հունաստանից դեպի հյուսիս՝ հետագայում հնարավորություն ստեղծելով դեպի Հարավային Եվրոպա գազի մատակարարման համար, այն դեպքում, եթե դրա ծավալները մեծանան:

Շահ Դենիզ 2-ը կարևոր է Եվրոպայի համար վերջինիս մատակարարվող էներգիայի աղբյուրները դիվերսիֆիկացնելու համար: ԵՄ-ն ներկրում է իր ծախսած էներգիայի կեսից մի փոքր ավելին, ներառյալ իր բնական գազի 2/3 -ը: Բնական գազը կազմում է ԵՄ-ի հիմնական էներգիայի մատակարարման ?-ը, այնպես որ ներմուծվող բնական գազը կազմում է ԵՄ-ի կողմից սպառվող էներգիայի 1/6-ը, թեև իհարկե չափաբաժինը շատ տարբեր է ԵՄ տարբեր երկրներում: Կանխատեսվում է, որ ԵՄ գազի իրացման ծավալների տոկոսը ընդհանուր էներգիայի ծավալի մեջ ավելանալու է հասնելով 1/3-ի հաջորդ տասնամյակի վերջում, երբ ներկրման ծավալները կավելանան՝ կազմելով սպառվող գազի 3/4-ից ավելին, որը համարժեք է ԵՄ-ի կողմից սպառվող ողջ էներգիայի 1/4 մասին:

Այսպիսով, ներմուծվող բնական գազի ծավալը ընդհանուր էներգիայի սպառման մեջ մոտակա 15 տարիների ընթացքում կավելանա 50%-ով: Անկախ նրանից, թե ինչպես ենք նայում այս հարցին, ԵՄ-ի շահերից է բխում իր մատակարարվող էներգիայի աղբյուրները դիվերսիֆիկացնելը: Շահ Դենիզ 2-ի զարգացումն ամենասկզբից էլ հենց այս նպատակն է հետապնդել: Ռուսաստանի Հարավային հոսք ծրագիրը սկզբում նախատեսված էր կանխելու համար տրանսկասպյան գազի հոսքը Կենտրոնական Ասիայից դեպի Եվրոպա: Այժմ այն նպատակ է ունենալու նվազեցնել Ադրբեջանի օֆշորից գազի մատակարարման քանակը դեպի Հարավարևմտյան Եվրոպա, որտեղ ռուսական կազմակերպությունները ջանում են պահպանել շուկայում իրենց գերակշռող բաժնեմասը, ինչպես նաև շուկայի այդ գերակայությունից բխող քաղաքական ազդեցությունը:

-Ի՞նչ հետևանքներ կարող է ունենալ Լեռնային Ղարաբաղում հնարավոր պատերազմը Ադրբեջանի էներգետիկ սեկտորի և տնտեսության վրա: Որքանո՞վ կարող է սա զսպող գործոն հանդիսանալ ռազմատենչ Ադրբեջանի համար:

-Ես հավանական չեմ համարում, որ Լեռնային Ղարաբաղում կլինեն լայնամասշտաբ ռազմական գործողություններ: Ըստ էության հակամարտության լուծման շրջանակն արդեն իսկ քիչ թե շատ հաստատվել է 2001թ.-ին Քի Վեսթի գագաթնաժողովի ժամանակ և այդ ժամանակից ի վեր քիչ բան է փոխվել: Պատճառներից մեկն այն է, որ ստատուս քվոյի իրավիճակում անհրաժեշություն չկա ջանք գործադրել կողմերի միջև դիրքորոշումների տարբերությունները հարթելու համար: Հնարավոր է, որ գտնվեն այնպիսի քաղաքական բանաձևեր, որոնք կարող են լուծել այդ տարաձայնությունները, սակայն գործնականում այս տարաձայնությունների հաղթահարումն իրատեսական չէ: Բացի այդ, չկա այնպիսի արտաքին ճնշում, որը կկարողանար փոխել կողմերից որևէ մեկի դիրքորոշումը:

Միևնույն ժամանակ պետք է ընդունել, որ Ադրբեջանի ներսում տնտեսական և քաղաքական ճնշումը, որն ուղղված է առկա իրավիճակը փոխելու ռեժիմի անկարողության դեմ և որի պատճառ են հանդիսանում դեռևս մեծաքանակ ներքին տեղահանված անձինք (ովքեր ապրում են վատ պայմաններում և ցանկանում են վերադառնալ իրենց տները), իրական և ինքնուրույն սոցիալական ուժ է: Լեռնային Ղարաբաղում վերջերս հաճախակի դարձած բախումները դեռևս չեն խոսում պատերազմի վերսկսման մոտալուտ հեռանկարի մասին, սակայն իրավիճակը տանում է դեպի այս կամ այն տիպի բաց հակամարտության: Այնուամենայնիվ, ցանկացած նոր պատերազմ հավանաբար կլիներ ավելի ավերիչ, քան առաջինը և դրա արդյունքը հեշտ չէր լինի կանխատեսել:

-Եթե Հարավային կովկասում փոխվի իրավիճակը, արդյո՞ք Հայաստանը կարող է իրականում օգուտ քաղել բաց ճանապարհներից ու հաղորդակցության ուղիներից՝ հաշվի առնելով, որ խողովակաշարերն ու այլ կարևոր ենթակառուցվածքներն արդեն իսկ շրջանցում են Հայաստանը:

-Այո, կարող է: Ես անցյալ տարի Թուրքիայում մի կոնֆերանսի ժամանակ իմացա, որ Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարությունը մանրամասն առաջարկություն և ծրագիր է մշակել այս ուղղությամբ: Այս ծրագրերը կենտրոնացած են ոչ միայն Հայաստանի վրա. դրանք շեշտը դնում են երեք հարավկովկասյան պետությունների միջև տնտեսական համագործակցության վրա, որը ներառում է նաև Հայաստանը: Այսպիսի եռակողմ համագործակցությունը նախադրյալ է հանդիսանում, որպեսզի Հայաստանը կարողանա օգուտ քաղել հաղորդակցության բաց ուղիներից: Եվ դա այդպես է ոչ միայն Հայաստանի, այլև Հայաստանի հարևանների համար: Կարծում եմ պաշտոնական Երևանը քաջատեղյակ է այս առաջարկների մասին:

-Իսկ շրջափակման ներկայիս պայմաններում Հայաստանն իր տնտեսությունը զարգացնելու համար ի՞նչ ուղիներ պետք է փնտրի:

-Սա չափազանց բարդ հարց է: Շրջափակման մեջ լինելու պատճառով Հայաստանն արդեն իսկ սահմանափակել էր իր գործընկերների շրջանակը Ռուսաստանով ու Իրանով: Այժմ իր ընտրությունն ընդդեմ ԵՄ-ի և հօգուտ Մաքսային միության զգալիորեն սահմանափակում է Հայաստանի աջակցության աղբյուրներն ու տնտեսական զարգացման համար արվող ներդրումները: Այնուամենայնիվ, ներկայիս իրավիճակը թույլ է տալիս հանգել այն եզրակացության, որ այսպիսի սահմանափակումը դրականորեն չի ազդել երկրի տնտեսության վրա: Սրանից հետևում է, որ Հայաստանը պետք է փնտրի այլ գործընկերներ, որպեսզի նվազեցնի իր կախվածությունը այդ երկու երկրներից: Եվրոպական երկրները լավ թեկնածու կլինեին, բայց, ինչպես արդեն նշեցի, ՀՀ անդամակցությունը ՄՄ-ին նվազեցնում է դրա հավանականությունը:

 Հարցազրույցը վարեց Նվարդ Չալիկյանը