Ձեր վստահելի աղբյուրը

Սասունը 16 տարեկան է: Ամեն առավոտ քոլեջ գնալը մեծ պատմություն է նրանց տանը: Մայրը դժգոհում է, որ երեխան չի ցանկանում դասի գնալ, պատճառաբանությունը` հոգնել է:

«Իմ մյուս երկու երեխաները 10 տարի են սովորել, խելացի երեխաներ են, որևէ խնդիր չի եղել: Բայց փոքր տղաս դժգոհում է: Դպրոցից հանեցինք, ուղարկեցինք քոլեջ` մտածելով, որ միջավայրը կփոխվի, բայց դե 12 տարի երեխան չի կարողանում սովորել: Մինչև ավարտի էլ բանակի խնդիրն է լինելու, բանակից հետո էլ, վստահ չեմ, որ կցանկանա կրթությունը շարունակել: Ձգեցին անիմաստ: Ու ամենավատն այն է, որ ինքը շատ լավ սովորող երեխա էր»,- ասում է մայրը:

Ժամանակի, միջոցների ու ռեսուրսների վատնում

12-ամյա կրթությունը մեր երկրում քիչ ժամանակ չէ, ինչ ներդրված է: Այս տարիների ընթացքում ոլորտի մասնագետները փորձում են կարգավորել առկա խնդիրներն ու բացթողումները, իսկ մյուս կողմում հնչող դժգոհությունները չեն պակասում:
Կրթության ոլորտի փորձագետների մի մասը պնդում է, որ մեր երկրի համար նման կրթական համակարգը շռայլություն է. բանակում զինվորների պակաս, տնտեսական և սոցիալական ոչ լավ պայմաններ, ժամանակի, միջոցների ու ռեսուրսների վատնում և այլն:

12-ամյա կրթության անցնելու հիմքերը Կրթության ազգային ինստիտուտի փոխտնօրեն Անահիտ Բախշյանը չի ուսումնասիրել, սակայն, ըստ նրա, ակնհայտ է, որ դա լրացուցիչ ծախս և բեռ է պետության վրա:

«Երբ 12-ամյա կրթությանն անցնելու որոշումը կայացվեց 2006 թվականին, կրթության մասին օրենքում փոփոխությունն առաջարկեց կառավարությունը: Հետևաբար, այդ հարցի համար կառավարությունն է պատասխանատու: Արդյո՞ք հաշվարկել էր, պատրա՞ստ էր այդ լրացուցիչ բեռը կրել: Ես կարծում եմ, որ խելամիտ տնտեսվարող իշխանությունը նախապես հաշվարկել էր և տեսել էր, որ ինքը կարող է դա անել և արդյունքում օրենքում փոփոխություն եղավ»,- ասում է Անահիտ Բախշյանը:

Նա նկատում է, որ հիմնական կրթությունը պարտադիր է համարվում և գոնե դասագրքերը պետք է անվճար տան: Բայց ժամանակին, երբ հարցը բարձրացվեց, որ անվճար կրթության դեպքում նաև դասագրքերի համար վճարը չպետք է լինի, պատասխանն այսպիսին էր. «Փող չկա»:

«Եթե դասագրքի համար գումար չկա, բայց գումար կա 12-ամյա կրթությանն անցնելու համար… Այդ դեպքում պիտի պետության ռազմավարությունը կրթության, ապագայի հետ կապված այնքան հստակ, պատճառաբանված ու պահանջված լիներ, որ գումար հատկացնեինք 12-ամյա կրթական համակարգի համար, բայց զանց առնեինք անվճար կրթության սահմանադրական պահանջը»,- ասում է նա:

Կրթության և գիտության նախարարության հանրակրթութան վարչության պետ Նարինե Հովհաննիսյանը հարցը վաղուց փակված է համարում. «12-ամյայի հիմնավորումները շատ շատ են: Մեկն, օրինակ, այն է, որ մեզ տարածք էր հարկավոր: Որովհետև խնդիր էր առաջացել, և այսօր էլ այդ խնդիրը կա, նոր առարկաների ներդրման: Մենք ունեցանք կյանքի հմտության առարկա, հայրենագիտություն, շախմատ: Առարկաներ, որոնք կարևոր էին, դրանց համար տարածք բացվեց: Եթե մենք այդ առարկաները դնենք, ուսումնական պլանն ահավոր ծանրաբեռնենք, երեխան կունենա 8-9-10 ժամ»:

Նախարարության ներկայացուցիչը պնդում է, որ 12-ամյա կրթությունից դժգոհություններ չեն ստանում. «Մենք այդ հիմնավորումներն արդեն արել ենք, հիմա ոչ ոք չի դժգոհում: Մարդիկ ընդամենը խոսում են այն մասին, որ գտնեն իրենց տեղը, իրենց որակյալ կրթությունը ստանան: Հիմա հարցեր ենք կարգավորվում, որ ավագ դպրոցը դառնա այն, ինչի մասին խոսում ենք»:

Նա որպես մեկ այլ հակափաստարկ բերում է այն, որ միայն մոտ 18 երկրներում է, որ կրթությունը 10-ամյա է մնացել:

Անահիտ Բախշյանի համար այսօր մի բան է ակնհայտ, շատ հարցեր, որ բարձրացվում էին կրթության որակի հետ կապված, չկատարվեցին. «Երբ 12-ամյա կրթությունն արմատավորեցին, ես անձամբ, հետևելով այդ կառավարության հիմնավորումներին և 12-ամյա դպրոցի անհրաժեշտությանը, այդ մտքի հետ հաշտվեցի և գտա, որ վատ չի, եթե երեխան 6 տարեկանից 12 տարի մնա դպրոցում, կրթության ոլորտում: Դա իրեն ավելի ճիշտ կձևավորի, ավելի պատրաստ կլինի կյանքի, մասնագիտական ճիշտ կողմնորոշման համար: Հատկապես, որ ավագ դպրոցը հայտարարվեց նախամասնագիտական կրթություն»:

2012 թվականին ավագ դպրոցի առաջին շրջանավարտները եղան, 2018 թվականին կունենանք 12-ամյա դպրոցի առաջին շրջանավարտը:

Անահիտ Բախշյանի բնորոշմամբ, երբ ավագ դպրոցի առաջին շրջանավարտների կրթության որակի գնահատում ենք անում, տեսնում ենք, որ այն ռազմավարական ուղենիշները, որ դրված էին, չեն իրականացել. այդ ռազմավարությունը մնացել է թղթի վրա, իսկ իրականությունը բոլորովին չի արդարացրել հեռահար նպատակը:

«Ավագ դպրոցը կոչված էր կրկնուսույցի ինստիտուտը գոնե նվազեցնելու, բայց հակառակն է: Նախամասնագիտական կրթություն կոչվածը չարդարացավ: Գիտելիքների որակի տարեցտարի անկում արձանագրեցին Հայոց լեզու և մաթեմատիկա առարկաների գծով ԳԹԿ կողմից իրականացվող 2011,12,13թթ ավագ դպրոցի 11-ր դասարանում արտաքին գնահատման արդյունքները»,- ասում է ԿԱԻ փոխտնօրենը:

Բանակում զինվորի պակաս, զորակոչի և զորացրման հետաձգում

Այն, որ 12-ամյա կրթության պատճառով է նաև բանակում զորակոչը հետաձգվում, հասկանալի է: Բացի այն, որ տղաների քանակն է պակասել, այն տղարներն էլ, որ արդեն զորակոչի տարիքի են, դեռ սովորում են դպրոցում: Շատերը դժգոհում են նաև հենց այն բանից, որ դպրոցից անմիջապես հետո զորակոչվելու են:

Կրթության և գիտության նախարարության հանրակրթութան վարչության պետ Նարինե Հովհաննիսյանի բնորոշմամբ, երեխային չի անհանգստացնում այս հարցը, ինքը մինչև 19 տարեկան կարող է սովորել. «Եթե ինքը դպրոցում է, իրեն ոչ ոք բանակ չի տանի»:

Դիտարկմանը, որ երեխաները դժգոհում են, որ բանակից առաջ ժամանակ չեն ունենում, միանգամից դպրոցից բանակ են գնում, Նարինե Հովհաննիսյանն արձագանքում է. «Երկու տարի մնում էին փողոցում: Ահավոր տարիներ էին: Որ ոստիկանության հետ խոսեք, կտեսնեք, թե ինչ լավ լուծում է տրվել նաև այդ մասով: Եթե չէին ընդունվում որևէ տեղ, ոչ մի բան չունեին անելու, պարապ էին: Հիմա կամ ընդունվում է, կամ գնում է բանակ:

Սակայն հարկ է նկատել, որ եթե բանակում ծառայողների պակասի խնդիրը լիներ, Կրթության մասին օրենքում փոփոխություն չէին կատարի և տարկետման կարգը չէր վերանա:

Անահիտ Բախշյանն ԿԳՆ պատոնյայի այս դիտարկմանը հակադարձում է նախարարի ասած թվով. «4000 երիտասարդ հիմնական դպրոցից հետո որևէ տեղ չի շարունակում կրթությունը, որովհետև միջին մասնագիտական կրթությունը չի կայանում: Տեղային են դրանք, աշխարհագրական դիրքով հարմար չեն գյուղերի, շրջանների երիտասարդների համար: Այդտեղ էլ նրանց` մասնագիտություն ստանալու իրավունքն է ոտնահարվում»:

Այն փաստին, որ այսօր 12-ամյա դպրոցների ավագ դասարաններում աշակերտները գրեթե չեն հաճախում, ըստ Անահիտ Բախշյանի, շատ լավ տեղյակ է նախարարությունը, քանի որ Կրթության տեսչությունը պարբերաբար անում է այդ մոնիթորինգն ու ներկայացնում է:

«Ուրիշ բան, որ այս ինֆորմացիան մեզ համար փակ է: Բայց ապրում ենք մի երկրում, որտեղ կարելի է ասել, բոլորս իրար ճանաչում ենք, շատ լավ գիտենք, որ երեխաները չեն գնում դասի: Այդտեղ կոռուպցիա էլ կա, հովանավորչություն էլ կա»,- ասում է նա:

«Կրթության շարունակականության ողնաշարում տեղ-տեղ խզումներ առաջացան»

Անահիտ Բախշյանը կարծում է, որ այդ ավելացված տարիների հաշվին ուսումնական պլանն ավելի է ծանրաբեռնվել, ինչ-որ բաներ էլ ձգել են: Ըստ նրա, կոնկրետ առարկաների դեպքում կրթության շարունակականության ողնաշարում տեղ-տեղ խզումներ առաջացան:

ԿԱԻ փոխտնօրենի խոսքով, ուսումնական պլանների կազմման գիտականությունը չի ապահովվել. «Չունենք մանկավարժական հետազոտական պետական մարմին, որը այդ գիտականությունն ապացուցի: Հին սովետական չափորոշիչներն են այդ տեսակետից գործում: Փոխել ենք իհարկե, ինչ-որ չափորոշիչներ ենք մտցրել, բայց գիտականությունը պակասում է»:

Նրա խոսքով, մեկ այլ շեղում էլ կա. «Այն, որ 12-ամյա կրթությունը մտցրեցին, և դա մտցրեցին 6 տարեկանից, կրթության բովանդակության հետ կապված լուրջ, հիմնարար խնդիրներ խեղաթյուրումներ եղան: Դրսում 12-ամյա կրթությունը 5 տարեկանից է սկսվում, կայացած տարրական դպրոցը 6 տարի է տևում: Երեխան 13 տարեկանում տարրական դպրոցն ավարտում է, մեզ մոտ 10 տարեկանում է ավարտում: Այս տարիքային առանձնահատկությունները շատ կարևոր են, թե այդ տարիների ընթացքում ինչքանով են ներբեռնում երեխային: Իհարկե այդ տարիներին երեխաները շատ ընկալունակ են, բայց նայած ինչ և ինչպես ես մատուցում: Այս ինչն ու ինչպեսը մենք միշտ մի կողմ ենք դնում: Մանկավարժական հետազոտություն, որպես այդպիսին, մեզ մոտ չկա»:

12-ամյա կրթության գաղափարին Անահիտ Բախշյանը կողմնակից է եղել, բայց, ըստ նրա, այն ինչ-որ այսօր կատարվում է, բոլորովին չի համապատասխանում կառավարության ընդունած ռազմավարությանը: