Ձեր վստահելի աղբյուրը

Թեև համաշխարհային տնտեսությունը դանդաղորեն կայունանում է, սակայն կան ընդհանուր խնդիրներ, որոնք խիստ ռիսկային են և նոր որակի լուծումներ են պահանջում: Դրանցից է գլոբալ պետական պարտքի (աշխարհի բոլոր երկրների պետական պարտքերի գումարը) հիմնախնդիրը, որն այնքան էլ աբստրակտ մարտահրավեր չէ, որքան թվում է: Կրիտիկական բարձր մակարդակի հասած ինչպես պետական, այնպես էլ մասնավոր պարտքերը, կարող են փլուզել ֆինանսական և տնտեսական կայունությունը և բերել խոշոր տնտեսական ու սոցիալական ցնցումների: Նույնիսկ խոշոր պարտքային պարտավորվածություն ունեցող մեկ երկրի փլուզումը կարող է շղթայական փլուզում առաջացնել ամբողջ գլոբալ տնտեսական համակարգի համար: Չմոռանանք, որ վերջին ֆինանսատնտեսական ճգնաժամը իր բնույթով հենց պարտքային ճգնաժամ էր: Դրա հաղթահարման լուծումները, այնքան էլ արդյունավետ չեն և գլոբալ պարտքի կուտակման միտումը շարունակվում է:

Այսօր գլոբալ պետական պարտքի աճի տեմպերը մի քանի անգամ գերազանցում են համաշխարհային ՀՆԱ-ի և բնակչության աճի տեմպերը: Պարտքի աճը կարևորվում է նրանով, որ երբ պարտքը աճում է ավելի արագ, քան տնտեսության աճի տեմպերը, ինչպես տեղի է ունենում վերջին տարիներին, ապա դա նշանակում է մեկ շնչին ընկնող պարտքային բեռի անընդհատ ավելացում, ինչպես նաև բարձր հարկերի գանձում ապագայում և եկամուտների նվազում: Ստորև կներկայացնենք պետական պարտքի (պետությունների արտաքին և ներքին պարտքերը միասին) ժամանակակից միտումները: Նշենք, որ մասնավոր պարտքերի, ինչպես նաև տնային տնտեսությունների պարտքերի հիմնախնդիրները նույնպես պակաս մտահոգություն չեն առաջացնում և դրանց միտումներին կանդրադառնանք մեկ այլ առիթով: Վերջին 10 տարիների ընթացքում պետական և մասնավոր պարտքերը միասին 80 տրիլիոն դոլարից հասել են և ներկայումս գերազանցում են 200 տրիլիոն դոլարը:

Պետական պարտքը (public debt), դա կառավարության և կենտրոնական բանկի փոխառություններն են բյուջեի դեֆիցիտը փակելու նպատակով: Եվ այսպես գլոբալ պետական պարտքը (world public debt) շարունակում է աճել, իսկ հարյուրավոր երկրների համար ավելի ու ավելի դժվար է դառնում ոչ միայն դրանց ծավալները նվազեցնել, այլ նույնիսկ կայունացնել: Այդ երկրները պարզապես ստիպված են փոխառնել ավելի շատ, որպիսզի սպասարկեն ընթացիկ պարտքերը: Այս պահին գլոբալ պետական պարտքի հաշվիչը ցույց է տալիս 57,5 տրիլիոն դոլլար (nationaldebtclocks.org): Միայն ԱՄՆ-ի (17.4 տրիլիոն դոլար) և Ճապոնիայի (10 տրիլիոն դոլար) պետական պարտքը միասին կազմում է գլոբալ պետական պարտքի մոտ կեսը, իսկ Եվրամիության պարտքի (14,6 տրիլիոն) հետ միասին կազմում է 42 տրիլիոն դոլար կամ պարտքի մոտ 75%-ը: Ինչպես տեսնում ենք գլոբալ պարտքային ծանրաբեռնվածության ավելացման հիմնական մեղքը ընկած է զարգացած երկրների կամ G7-ի վրա, և հատկապես ԱՄՆ-ի վրա: Իսկ մեկ շնչին ընկնող պարտքով ամենաբարձր ցուցանիշ ունեցող երկրներն են` Ճապոնիան, որը կազմում է 78 հազար դոլարը, Սինգապուրը` 59 հազար, ԱՄՆ՝ 55 հազար, Իռլանդիան՝ 52 հազար: Այստեղ կարևոր է ուշադրություն դարձնել նաև երկու կարևոր ցուցանիշների՝ պետական պարտք/ՀՆԱ և բյուջեի պակասորդ/ՀՆԱ հարաբերակցությունների վրա: Եթե զարգացող երկրներում պետական պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունը կազմում է 30-40%, ապա զարգացած երկրների համար այն 110% է: Սակայն զարգացող երկրների համար ցածր հարաբերակցությունը դեռևս չի ենթադրում, որ այս երկրների համար պարտքային ռիսկերը ավելի ցածր են և վտանգ չեն ներակայցնում: Իսկ բյուջեի պակասորդ/ՀՆԱ հարաբերակցությունը հատկապես մեծ է Իսպանիայում, Ճապոնիայում, Հունաստանում, Իռլանդիայում, որտեղ տատանվում են 8-10% սահմաններում (www.tradingeconomics.com):

Նախորդ տարիների համեմատ գլոբալ պետական պարտքի վիճակը ոչ միայն չի բարելավում, այլ նաև աճում է տարեկան 5-6%-ով: Ընդ որում տարբեր երկրներում դրանք աճում են տարբեր տեմպերով: Տնտեսապես զարգացած երկրների պարտավոր ությունները աճում են ավելի արագ տեմպերով, քան զարգացող կամ ցածր եկամուտներ ունեցող երկրներում (1-2%): Նշենք, որ պարտքային բեռը արագ տեմպերով աճում է Միացյալ Նահանգներում՝ 8%: Նախորդ տարվա համեմատ զգալիորեն աճել է Հնդկաստանում 17,8%, Չինաստանում 14,8%, Ռուսաստանում 15,3%, Բրազիլիայում 11,3%, Մեծ Բրիտանիայում 9,1%: Իսկ Եվրամիությունում այն կայունացել է և պարտքի աճի տեմպերը ներկայումս շատ ցածր են: Կան նաև երկրներ, որտեղ նույնիսկ կրճատվում են պետական պարտքերը, ինչպես օրինակ Հունաստանում`-14,4%, որը հիմնականում վարկատուների կողմից դուրս գրվող պարտքերի հաշվին է տեղի ունենում: Մի փոքր նվազել է նաև Ճապոնիայում և Իտալիայում 1-2% սահմաններում (www.economist.com):

Չմոռանանք, որ համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամը հետևանք էր ագրեսիվ բյուջետային քաղաքականության, որն իրականացվում էր մի շարք առաջատար երկրների կողմից մինչև ճգնաժամը: Տնտեսական աճը ապահովում էր մեծ պարտքերի ձևավորմամբ բյուջեի ծախսային և եկամուտային տարբերությունները փակելու համար: Իսկ ճգնաժամի ժամանակ և հետո մի շարք երկրներ խիստ տնտեսական միջոցառումներ իրականացրեցին պարտքերի աճը վերահսկելու համար, որն իր հերթին խանգարում էր կայուն տնտեսական աճին: Սակայն ճգնաժամի արդյունքում նվազած բյուջետային եկամուտները չէին կարողանում ապահովել կառավարությունների ծախսերի ֆինանսավորումը և դրանց ծածկման համար կրկին հարկ եղավ փոխառու միջոցներ ձեռք բերել պետական պարտատոմսերի վաճառքի և (կամ) արտասահմանյան աղբյուրներից վարկերի ստացման հաշվին: Բազմաթիվ երկրներ այս եղանակով կարողացան մի կերպ հավասարակշռել եկամուտները և ծախսերը: Դա կրկին բերում էր սուվերեն պարտքերի մեծացմանը: Միաժամանակ աճող պարտքերի սպասարկումը բերում էր ֆինանսական շուկայից միջոցների հանում, որոնք կարող էին ուղղորդվել ներդրումների համար իրական սեկտորներ և նպաստել տնտեսական աճին՝ բարձր եկամտաբերության պետական արժեթղթերի սպասարկումը բացասական ազդեցություն է ունենում տնտեսության համար: Իր հերթին արտաքին պարտքերից մեծացումը բերում է նաև արտաքին ֆինանսական միջոցներից կախվածության մեծացմանը: Այսպիսով բազմաթիվ պետություններ ընկնում էին պարտքային փակ շրջապտույտի մեջ:

Ամենաբարձր պետական պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունն ունի Ճապոնիան, որը կազմում է 221%: Ճապոնիայում պետական պարտքի մակարդակը թեև բարձր է, սակայն պարտատոմսերի եկամտաբերությունը ցածր է և նոր պետական պարտատոմսերի իրացումը կառավարության համար դեռևս դժվարություն չի ներկայացնում: Ճապոնիայում պարտատոմսերի 80%-ը գտնվում է ներքին ներդրողների ձեռքին և արտաքին պարտքերը մեծ տոկոս չեն կազմում: Կառավարությունը պարտք է վերցնում հիմնականում ազգային կորպորացիաներից և բնակչությունից, ինչպես նաև ապահովագրական կամ կենսաթոշակային ֆոնդերից: Այդ պատճառով իրավիճակը կայուն է և կառավարությունը խնդիրներ չի ունենում պարտքը սպասարկելու համար: Այլ հարց է, թե որքան կտևի այդ վիճակը՝ ճապոնական պարտքը, դա հսկայական փուչիկ է, կարող է պայթել, և այլ ելք չի լինի, բացի դեֆոլտ հայտարարելուց կամ հիպերինֆլյացիա խթանելուց: ԱՄՆ-ի պետական պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունը կազմում է 103%: Գլոբալ պարտքային ճգնաժամի զարգացումը կախված է նրանից, թե հատկապես ինչ քայլեր կանի հետագայում ամերիկյան կառավարությունը բյուջետային պակասորդը և պետական պարտքի մակարդակը նվազեցնելու և տնտեսական աճը ապահովելու համար:

Չինաստանի պետական պարտքը կազմում է 1,57 տրիլիոն դոլար, իսկ պետական պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունը կազմում է 26%: Չինաստանը այն երկրներից է, որն ունի զգալի միջազգային պահուստներ առանց դեֆոլտի հայտարարության կամ առանց նոր վարկային ռեսուրսների իր պարտավորությունների մարման համար: Դրան հակառակ բավականին մեծ է Չինաստանի մասնավոր պարտքը, որը կոորպորատիվ ընկերությունների պարտքն է: Բավականին մեծ են նաև առանձին նահանգների ու քաղաքների կուտակված պարտքերը: Ռուսաստանի պետական պարտքը կազմում է 200 մլրդ դոլար, որտեղ պետական պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունը կազմում է 10%: Այս երկրում նույնպես մեծ են միջազգային պահուստները պարտքային պարտավորությունները մարելու համար:

Եվրամիության խնդիրը դա պետական և մասնավոր պարտքերի բարձր մակարդակն է և ԵՄ-ի երկրները պարտավորություն ունեն կրճատել իրենց պարտքերը: Եվրամիության պետական պարտքը կազմում է ընդհանուր ՀՆԱ-ի 86,8 %-ը: Հունաստանը, Կիպրոսը, Պորտուգալիան, Իսպանիան և Իտալիան դեռևս գտնվում են բարդ իրավիճակում: Մեծ է նաև Ֆրանսիայի (94,5%) և Մեծ Բրիտանիայի (95,7%) պետական պարտքերը: Իտալիայում, այդ հարաբերակցությունը կազմում է 136,6%, սակայն այս երկրում պետական պարտատոմսերը ունեն երկարատև մարման ժամկետ և հիմնականում գտնվում են ներքին ներդրողների ձեռքում: Պարզ ասած, ԵՄ-ի մի շարք առաջատար երկրների տնտեսությունը իրենից ներկայացրել է պետական պարտքի աճի հիման վրա քաղաքացիների կենսամակարդակի աճի ապահովման տնտեսական մոդել: Դրանց ֆինանսական համակարգը հիմնվում է պարտքերի վերաֆինանսավորման վրա: Ներկայումս Եվրամիության վարկային և պարտքային մոդելը այլևս արդյունավետ չի աշխատում: ԵՄ-ում պարտքային ճգնաժամը հնարավոր չէ լուծել առանց կենսամակարդակի նվազման: Եվրոպական երկրները դեֆոլտից խուսափելու համար, ինչպես օրինակ Ֆրանսիան, Իտալիան և Իսպանիան, համառորեն ձգտում են նոր եվրաբոնդերի թողարկման՝ ստեղծելով կոլեկտիվ պարտքային պարտավորություններ եվրագոտու երկրների համար: Պարտքերի վերաբաշխումը նշանակում է Գերմանիայի նկատմամբ պարտքային բեռնվածության ավելացում, որին բնականաբար դեմ է Գերմանիան: ԵՄ-ի պարտքային խնդրի լուծման այլ ելքը է նաև ԵԿԲ-կողմից մեծ պարտքային բեռնվածություն (60-70% պարտք/ՀՆԱ) ունեցող երկրների պարտքերի գնումը: ԱՄՀ-ի փորձագետները, առաջարկում են շեշտադրումը կատարել ՀՆԱ-ի աճի վրա, այլ ոչ թե պետական պարտքերի ծավալների իջեցման վրա:

Այսպիսով, գլոբալ պարտքային ճնշման մեծացմանը զուգընթաց մեծանում են կանխատեսումները «պարտքային փուչիկների» պայթեցման վերաբերյալ: Այն միջոցառումները, որոնք նախատեսված են խոչընդոտել պարտքային և ֆիսկալ փլուզմանը, արմատական լուծում չեն ապահովում և ավելի են մեծացնում համաշխարհային տնտեսության անորոշությունը:

Այդ դեպքում հնարավոր է նոր ճգնաժամ, որն իր հզորությամբ և հետևանքներով կգերազանցի նախորդ ճգնաժամին:

Հեղինակ` Սարգիս Մանուկյան

Կարդացեք նաև`
Գործազրկությունը դարձել է համաշխարհային տնտեսության աքիլեսյան գարշապարը
Ինչու է դանդաղում համաշխարհային տնտեսության վերականգնումը
Գնաճի ցածր տեմպերը մտահոգության պատճառ են դարձել աշխարհում