Ձեր վստահելի աղբյուրը

Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հրապարակային վերջին ելույթում արված մի շարք դատողություններ և գնահատականներ վերաբերում էին նաև Հայաստանում ծավալված քաղաքացիական շարժումներին: Մասնավորապես, նա մեծ կարևորություն է տալիս այդ նախաձեռնություններին, միևնույն ժամանակ ցույց տալով քաղաքացիականի կապը քաղաքականի հետ. «Անհրաժեշտ է մեկանգամընդմիշտ հասկանալ, որ քաղաքացիականն ու քաղաքականը ոչ թե իրարամերժ, այլ միմյանց փոխլրացնող ու հզորացնող երևույթներ են, և որ դրանց հակադրումը ձեռնտու է միմիայն բռնապետական ռեժիմներին»: Դժվար է չհամաձայնել նրա կարծիքին այս հատվածում, սակայն դժվար է դա անել, երբ բանախոսը նշում է. «Ուժեղ արհմիությունների և անկախ դատարանների բացակայության պայմաններում քաղաքացիական կամ սոցիալական շարժումները դատապարտված են կա՛մ քաղաքականանալու, կա՛մ մարելու»:

Օրինակ, «Չենք վճարելու 150 դրամ» քաղաքացիական նախաձեռնությունը վկայությունն է այն բանի, որ քաղաքացիական ակցիան հասավ իր նպատակին՝ առանց քաղաքական երանգավորում ստանալու և առանց մարելու, դեռ ավելին՝ գնալով այդ նախաձեռնության մեջ ներգրավված մարդիկ ավելանում էին, և հայտնի չէ, թե ինչ ծավալների կհասներ ակցիան, եթե քաղաքապետարանի որոշումը չեղյալ չհամարվեր: Այնպես որ այդ դատողությունը քաղաքացիական շարժումների կա՛մ քաղաքականանալու, կա՛մ մարելու վերաբերյալ փորձնական ճանապարհով չի հաստատվում, այլ ուղիղ հակառակը՝ ժխտվում է, իսկ իրականության չհամապատասխանող դատողություն անելու մոտիվացիան առաջին նախագահի մոտ, ամենայն հավանականությամբ, կապված է քաղաքացիական շարժումները քաղաքականացնելու իր ցանկության և մտադրության, բայց ոչ՝ հասարակական պահանջի հետ:

Իրականում ավելի հավանական է հակառակ օրինաչափությունը. սոցիալական որև խնդիր ավելի մեծ հավանականություն ունի լուծվելու հենց քաղաքացիական, այլ ոչ թե քաղաքական մակարդակում: Այնպես որ քաղաքացիական նախաձեռնությունները հաջողություն գրանցելու համար պետք է հնարավորինս չքաղաքականացվեն: Սա ձեռնտու է առաջին հերթին հենց քաղաքացիական ակտիվիստներին, իսկ իրենց ակտիվության քաղաքականացումը ձեռնտու է քաղաքական ընդդիմադիր գործիչներին, ովքեր իրենց քաղաքական կշիռը հաճախ չափում են նրանով, թե որքան մարդ կկարողանան հանել փողոց:

Մարտիմեկյան ելույթում վկայակոչելով Լիբիայի, Եգիպտոսի և Ուկրաինայի իրադարձությունները՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն, ըստ էության, լեգիտիմացնում է փողոցի դերը քաղաքականության մեջ, ավելի ճիշտ՝ լեգիտիմացնում է փողոցային քաղաքականությունը, փողոցը որպես քաղաքական պրոցեսների նախաձեռնության և քաղաքական որոշումների ընդունման վայր:

Ցավոք սրտի, Հայաստանում քաղաքացիական որոշ նախաձեռնություններ արդեն լուրջ են ընդունել փողոցի դերը. վերջերս «Դեմ եմ» նախաձեռնության ակտիվիստները ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարից որոշ պարզաբանումներ ստանալու նպատակով նրան հրավիրում էին փողոց՝ բոլորի առջև պատասխան տալու, իսկ երբ նախարարության աշխատակիցներն առաջարկում էին ակտիվիստներին կազմել 5-10 հոգանոց խումբ և հանդիպել նախարարի հետ, նրանք հրաժարվում էին՝ ասելով մոտավորապես հետևյալը. «Թող նախարարն իջնի փողոց, բոլորի աչքի առաջ խոսի»:

Այս և նման արտահայտություններում թաքնված են փողոցային քաղաքականության որոշ էական մանրունքներ, մասնավորապես. փողոցային քաղաքականությունը գրեթե միշտ ունի լիդեր խնդիր, ամբոխին անհրաժեշտ է առաջնորդ, նա էլ պատասխանատվություն է կրում փողոցային քաղաքականության միջոցով ձևավորվող ակնկալիքների և դրանց իրականացման կամ չիրականացման հետևանքների համար:

Երկրորդ. փողոցը պետք է դիտարկվի որպես քաղաքական գործոն այն դեպքում, երբ սպառված են քաղաքականության իրականացման իրավաքաղաքական այլ մեխանիզմները՝ ընտրություն, արդարադատության համակարգ, լոբբինգ և այլն:

Եվ երրորդ. ելնելով այն դրույթից, որ փողոցային քաղաքականությունը մարդկանց գրգռելու արվեստ է, որպեսզի հարկ եղած ժամանակ օգտագործվի այդ էներգիան, պետք է իմանալ, որ փողոցում ձևավորվում են քաղաքական և ավելի լայն՝ սոցիալական սպասելիքներ, որոնք, բացի բանախոսի խոսքից, որևէ այլ կերպ և այլ տեղ գոյություն չունեն և այնպես, ինչպես ասվում են, իրացվելու հնարավորություն չունեն: Այդ չարդարացված սպասումների հետևանքներն ավելի ծանր են, քան դրանց պատճառները: Այլ կերպ ասած՝ եթե խոսքը գնում է նախագահի հրաժարականի մասին, ապա ավելի ազնիվ կլինի ասել, որ պետք է սպասենք ևս մի քանի տարի և ընտրությունների միջոցով նախագահը կփոխվի, քան տարիներ շարունակ մարդկանց մոտ ձևավորել թյուր պատկերացում, թե նախագահն անելանելի վիճակում է և այլ տարբերակ չունի, բացի հրաժարականից:

«Շախմատային լեզվով արտահայտված, Սարգսյանը հայտնվել է ցուգցվանգի մեջ, երբ ցանկացած քայլ տանում է դեպի անխուսափելի պարտություն… Սերժ Սարգսյանն, ահա, կանգնած է այսպիսի երկընտրանքի առջև. այն է` կա՛մ պիտի արժանապատվորեն հանձնվի, կա՛մ էլ` փորձանք բերի հայ ժողովրդի գլխին։ Հետևաբար, ժամանակն է, որ նա խոհեմություն դրսևորի և հրաժարական տա` ժողովրդին հնարավորություն ընձեռելով հիրավի ազատ կամարտահայտության միջոցով ընտրելու հանրապետության մի այնպիսի նախագահ, որն ի վիճակի լինի միջազգային հանրության աչքում վերականգնելու Հայաստանի` որպես վստահելի և պատասխանատու գործընկերոջ վարկը, առանց որի անհնար է դիմագրավել երկրի առջև ծառացած անթիվ մարտահրավերները։ Հայաստանի ու Արցախի փրկության այլ ճանապարհ գոյություն չունի»,-նշել էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանը: 

Բանն այն է, որ փողոցում քաղաքական ակցիային մասնակցող մարդուն թվում է, թե նա փրկիչ է, հերոս, ասպետ, որ հենց նրանից է կախված երկրի ճակատագիրը: Բնականաբար, նրանից էլ է կախված, բայց դրա համար պետք են բարենպաստ պայմաններ. հերոսն էլ իր ժամանակն ունի, փրկիչն էլ, ասպետն էլ: Արդյո՞ք այսօր Հայաստանում հենց այն ժամանակներն ու պայմաններն են: Եթե խոսքը գնում է ոչ թե համակարգային փոփոխությունների, ոչ թե զարգացման այլ ուղիների, այլ սցենարների, այլ ընդամենը նոր նախագահ ունենալու /մեկ մարդուն մյուսով փոփոխելու/ մասին, ապա սոցիալական ի՞նչ փոփոխություններ է դա ենթադրում, եթե առհասարակ ենթադրում է որևէ կոնկրետ փոփոխություն: Եթե չի ենթադրում (իսկ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ելույթում համակարգային փոփոխությունների մասին խոսք անգամ չկա), ապա նոր նախագահ մենք այսպես թե այնպես ունենալու ենք մի քանի տարի հետո, այդ դեպքում ի՞նչ կարիք կա մարդկանց մոլորեցնելու, ասելով, թե հենց հիմա են ձևավորվել լավագույն պայմանները իշխանափոխության համար, և այդ գործն իր վրա պետք է ստանձնի փողոցը:

Եվ վերջինը. հղում անելով ուկրաինական դեպքերը, բանախոսը չի նշում, որ Ուկրաինայում նախագահական ընտրությունները տեղի էին ունենալու 2015 թվականին, և նախագահ Յանուկովիչի վերընտրվելը ոչ մի բանով երաշխավորված չէր, բայց փողոցին դիմելով՝ որոշվեց նրան ավելի շուտ զրկել իշխանությունից, ինչի արդյունքում փաստացի կորցրեցին Ղրիմը, ունեցան տասնյակ զոհեր, դատարկ բյուջե, պետության արժեզրկում և այդ ամենի համար պատասխանատվություն չստանձնող քաղաքական մի շարք ուժեր: Սա էլ է փողոցը քաղաքական գործոն դարձնելու հնարավոր հետևանքներից մեկը:

Մովսես Դեմիրճյան, վերլուծաբան