Ձեր վստահելի աղբյուրը

Մեկ շաբաթ առաջ հրապարակվեց սահմանադրական փոփոխությունների հայեցակարգի նախագիծը, սակայն, վերջնական հայեցակարգը պատրաստ կլինի երկու ամսից: ՀՀ նախագահին առընթեր սահմանդրական բարեփոխումների մասնագիտական հանձնաժողովը հայեցակարգի վերջնական տեքստը պետք է հանրությանը ներկայացնի մինչև հուլիսի 1-ը:

Նախագծում, մինչև այս կամ այն համակարգերին վերաբերվող փոփոխությունների առաջարկությունները ներկայացնելը, թվարկված են այն առկա կամ հնարավոր խնդիրները, որոնք, ըստ հայեցակարգը կազմողների, անհրաժեշտ է լուծել:

Ուստի, առաջարկվող լուծումներին անդրադառնալուց առաջ նախ կներկայացնենք խնդիրները, այնուհետև նոր դրանց՝ առաջարկվող լուծումների տարբերակները:

Հանրության շրջանում առավել ակտիվ քննարկման առարկա դարձավ Հայաստանի կառավարման համակարգին վերաբերվող սահմանադրական փոփոխությունների թեման, ուստի, առաջինը կներկայացնենք հայեցակարգի նախագծի այդ բաժինը:

ՀՀ գործող Սահմանադրության պայմաններում Հայաստանի կառավարման համակարգում առկա կամ հնարավոր խնդիրները.

Առաջին
Նախագահական և ԱԺ ընտրությունները տարբեր ժամկետներում անցկացնելու արդյունքում նախագահը խորհրդարանում մեծամասնություն չի ունենում և արդյունքում քաղաքական ճգնաժամի ու առճակատման վտանգ է առաջանում։ Հայաստանի անկախության 23 տարիների ընթացքում նման իրավիճակ երբևէ չի ստեղծվել, ուստի խնդիրը տեսական հարթությունից է, բայց քանի որ մեկ տարի առաջ հարևան Վրաստանում հենց այդպիսի իրավիճակ էր ստեղծվել, ուստի, իրադարձությունների նման զարգացման սցենարն այլևս դիտվում է, որպես խնդիր, որն անհրաժեշտ է լուծել:

Նախագահական և Աժ ընտրություններն առանձին՝ ասենք մեկ կամ երկու տարվա տարբերությամբ անցկացնելու հանգամանքը, գործող Սահմանադրության պայմաններում, պահանջում է, որպեսզի մեկ կամ երկու տարվա պարբերությամբ նոր կառավարություն ձևավորվի: Ինչը, ըստ հայեցակարգի նախագծի հեղինակների. «… զգալի անկայունություն է մտցնում գործադիր իշխանության համակարգում, տնտեսական ոլորտում անորոշություն ու որոշակի անվստահություն ծնող պատճառ է դառնում»։

Երկրորդ
ԱԺ-ում բացարձակ մեծամասնության առկայության և ներխորհրդարանական հակակշիռների բացակայության պայմաններում մեծանում է քաղաքական մենիշխանության վտանգը։ Դա հանգեցնում է նրան, որ բացարձակ է դառնում նախագահական իշխանությունը՝ չունենալով գործուն հակակշիռներ ո՛չ օրենսդիր և ո՛չ էլ գործադիր իշխանության կողմից։ Գործող Սահմանադրության ընդունելուց ի վեր Հայաստանի կառավարման համակարգում այս խնդիրը մշտապես եղել է:

Երրորդ
«Հանրապետության Նախագահի գործառույթների ու լիազորությունների միջև ապահովված չէ անհրաժեշտ համամասնականություն։ Մասնավորապես, բավարար չափով հստակեցված չեն Նախագահի լիազորությունները գործադիր իշխանության իրականացման և Սահմանադրության պահպանման գործառույթների իրականացման բնագավառներում»:

Չորրորդ
«Սահմանադրական մակարդակում դեռևս պատշաճ երաշխիքներ չեն ապահովված ԱԺ օրենսդրական ու վերահսկողական գործունեության լիարժեք իրականացման համար»:

Հինգերորդ
«Հանրապետության Նախագահ–ԱԺ, Հանրապետության Նախագահ–կառավարություն, ԱԺ-կառավարություն փոխհարաբերություններում, ինչպես նաև պետական իշխանության տարբեր ինստիտուտների հարաբերություններում սահմանադրական լիազորությունների հարցով առաջացած վեճերի լուծման հստակ սահմանադրաիրավական կառուցակարգ գոյություն չունի»։

Այս խնդիրը ևս կարելի է դասել տեսականների շարքին, քանի որ Հայաստանի պատմության ընթացքում չի եղել մի դեպք, որ վերը նշված մարմինները կամ էլ իշխանության այլ՝ տարբեր ինստիտուտներ վիճեն իրենց սահմանդրական լիազորությունների շուրջ:

Վեցերերդ
«Հստակեցված չէ գործադիր իշխանության համակարգը։ Հետևողականորեն չի իրականացվում Սահմանադրության՝ փոփոխման ոչ ենթակա 2-րդ հոդվածի պահանջը, համաձայն որի՝ «Ժողովուրդն իր իշխանությունն իրականացնում է ազատ ընտրությունների, հանրաքվեների, ինչպես նաև Սահմանադրությամբ նախատեսված պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց միջոցով»։

Առկա է նաև անհստակություն գործադիր իշխանության գործառութային դերի, իրավասության և պատասխանատվության միջև։

Գործադիր իշխանության ներքին երկվությունը՝ պայմանավորված Հանրապետության Նախագահի և կառավարության գործառութային լիազորություններով, բավարար չափով հստակեցված չէ, ինչի արդյունքում կառավարությունն ամբողջական ու համալիր պատասխանատվությամբ չի իրականացնում գործադիր իշխանությանը բնորոշ գործառույթները»։

Այլ կերպ ասած, առկա համակարգն այնպիսին է, որ միանշանակ չէ, թե ով է կատարողը և ով դրա կատարման կամ չկատարման համար պատասխանատուն:

Յոթերորդ
«Քաղաքական համակարգի անկատարությունը, իրավական ու քաղաքական մշակույթի պակասը, սահմանադրական հակակշիռների ու զսպումների համակարգի ոչ արդյունավետ գործողությունը պատճառ են դարձել, որ Սահմանադրության առանձին հոդվածներ, մասնավորապես՝ 3-րդ հոդվածի 3-րդ մաս, 7-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասեր, 8-րդ հոդվածի 2-րդ մաս, 14-րդ հոդված, 18-րդ հոդվածի 1-ին մաս, 27.1-րդ հոդված և այլն, կարգախոսային բնույթ են ստացել»։

Կարելի է կարծել, թե ընդդիմության կողմից է այս կետը շարադրվել: Որպեսզի ավելի պարզ լինի, թե ինչի մասին է խոսքը ներկայացնենք Սահմանդրության վերը թվարկված՝ «կարգախոսային բնույթ ստացած» դրույթներից մի քանիսը:

Սահմանադրության 3-րդ հոդվածի 3-րդ մաս. «Պետությունը սահմանափակված է մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքներով և ազատություններով՝ որպես անմիջականորեն գործող իրավունք»: 7-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասեր.«Կուսակցությունները կազմավորվում են ազատորեն, նպաստում ժողովրդի քաղաքական կամքի ձևավորմանն ու արտահայտմանը: Նրանց գործունեությունը չի կարող հակասել Սահմանադրությանը և օրենքներին, իսկ գործելակերպը՝ ժողովրդավարության սկզբունքներին: Կուսակցություններն ապահովում են իրենց ֆինանսական գործունեության հրապարակայնությունը»:8-րդ հոդվածի 2-րդ մաս. «Հայաստանի Հանրապետությունում երաշխավորվում են տնտեսական գործունեության ազատությունն ու ազատ տնտեսական մրցակցությունը»:

Ութերորդ
«Իրավական պետության չափորոշիչներին համարժեք չի երաշխավորված դատական իշխանության հակակշռող դերն իշխանության այլ ճյուղերի առնչությամբ»:

Այլ կերպ ասած, դատարանները քաղաքացիներին չեն պաշտպանում իշխանության այլ ճյուղերի ոտնձգություններից և իշխանության ճյուղերը գործնականում չունեն հակակշիռներ:

Սրանք կառավարման համակարգում առկա և հնարավոր այն խնդիրներն են, որոնք ըստ հայեցակարգի հեղինակների հնարավոր են դառնում գործող Սահմանադրության պայմաններում: Իսկ թե ինչպիսի լուծումներ են առաջարկում հայեցակարգի հեղինակները՝ կներկայացնենք մեր հաջորդ հրապարակումում:

Վահագն Հովակիմյան