Ձեր վստահելի աղբյուրը

 Օրերս ԻԻՀ հանքարդյունաբերության նախարար Մոհամադռեզա Նեմաթզադեն գերմանական պարբերականներից մեկին տված հարցազրույցի ընթացքում հայտարարել է, որ Իրանը պատրաստ է գազ արտահանել Եվրոպա: Այդ կապակցությամբ Panorama.am-ի թղթակիցը զրուցել է իրանագետ Ռուդիկ Յարալյանի հետ:

- Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք իրանական գազը Եվրոպա արտահանելու վերաբերյալ պաշտոնական Թեհրանի կողմից դրսևորված նման պատրաստակամությունը:

- Իրանը վաղուց էր սպասում այն պահին, երբ հնարավոր կլիներ սեփական էներգետիկ ռեսուրսների արտահանումից ստանալ առավելագույն օգուտ: Դրան նախկինում խանգարել են ինչպես Իրան-Արևմուտք բարդ փոխհարաբերությունները, այնպես էլ աշխարհաքաղաքական գործընթացներն ընդհանրապես: Այժմ իրավիճակն զգալիորեն տարբերվում է. նախ հարկ է արձանագրել, որ Իրան-Արևմուտք փոխհարաբերություններն, անկախ ժամանակ առ ժամանակ դրանցում նկատելի տատանումներից, զարգանում են կարգավորման տրամաբանությամբ: Մոտենում է այն պահը, երբ Իրանի միջուկային հիմնախնդիրը, որպես հրատապ միջազգային հիմնահարց, այլևս անցյալում կարող է լինել: Մյուս կողմից, կարծում եմ՝ իրանական իշխանությունները փորձում են իրատեսորեն գնահատել ՌԴ շուրջ ծավալված միջազգային անբարենպաստ գործընթացներն՝ առաջարկելով Եվրոպային սեփական ծառայությունները, եթե իհարկե, վերջինս մտադրվի վերջնականապես հրաժարվել ռուսական գազից: Այդուհանդերձ, իրանական կողմի հիշյալ հայտարարությունն առ այժմ եվրոպական երկրների համար ռուսական գազը շրջանցող այլընտրանքային ճանապարհ հուշող ուղերձ է, որի իրականացումը հնարավոր է միայն այն դեպքում, եթե լուծվի իրանական գազամուղի «ճանապարհային քարտեզի» դժվարագույն խնդիրը: Դա, իր հերթին, նշանակում է, որ Իրանը վստահելի գործընկերներ է փնտրելու:

- Փաստորեն գազի հարցում Իրանի և Ռուսաստանի «ջրերը մեկ առվով չե՞ն հոսում», և Իրանը փորձում է օգտվե՞լ Ռուսաստանի համար ստեղծված միջազգային անբարենպաստ իրավիճակից: Արդյո՞ք Հայաստանը, որն ընտրել է ՌԴ հետ համագործակցության խորացման և այդ երկրի հետ միություններ ձևավորելու ուղին, կարող է դուրս մնալ Իրանի էներգետիկ ծրագրերից:

- Իրանցիները նմանօրինակ դեպքերի համար համապատասխան ասացվածք ունեն՝ «հաշիվը հաշիվ, եղբայրությունը եղբայրություն»: Տվյալ դեպքում, կարծում եմ, Իրանը պարզապես առաջնորդվում է սեփական շահի գիտակցումով, այլ ոչ թե հակառուսական միտումներով: Իրանն իր էներգակիրները եվրոպական շուկա դուրս բերելու խնդիր ունի, իսկ նավթագազային ոլորտում այդ երկրին անհրաժեշտ են շուրջ 255 մլրդ դոլարի ներդրումներ (այդ մասին օրերս հայտարարել է Իրանի նավթի փոխնախարարը), իսկ այդ ամենը հնարավոր է իրականացնել նախ և առաջ արևմտյան գործընկերների աջակցությամբ, որոնք իրանական էներգակիրների նկատմամբ ցուցաբերում են զգալի շահագրգռվածություն, ուստի հնարավոր է նաև համաձայնեն հոգալ հիշյալ ոլորտում Իրանի ֆինանսական կարիքները: Ինչ վերաբերում է ապագայում Հայաստանի՝ ԻԻՀ էներգետիկ ծրագրերից դուրս մնալու հավանականությանը, ապա զարգացումների նման հեռանկարը չի կարելի բացառել, բայց ըստ իս՝ դրա իրատեսականության գործակիցը բավական ցածր է: Եթե ուսումնասիրենք Իրանի փոխհարաբերություններն այն երկրների հետ, որոնք գոնե տեսականորեն կարող են տարանցիկ երկրի կարգավիճակ ստանձնել իրանական էներգակիրները Եվրոպա փոխադրելու հարցում, ապա կնկատենք, որ հիշյալ փոխհարաբերություններում առկա խնդիրները հաճախ հիմնված են տարածաշրջանային և աշխարհաքաղաքական սկզբունքային հակասությունների վրա, որոնք կարճ ժամանակահատվածում հնարավոր չէ հաղթահարել՝ հանուն էներգետիկ համագործակցության: Հայաստանն այդ տեսանկյունից ունի առավելություն ինչպես Թուրքիայի, այնպես էլ Ադրբեջանի նկատմամբ, սակայն Հայաստանի կարևորության լիարժեք գիտակցումն, ինչպես կարելի է նկատել, առ այժմ չունի բավարար չափով տարածում ԻԻՀ արտաքին քաղաքական ուղեգծում:

- Որքանո՞վ են ճիշտ այն ենթադրությունները, որ Ի. Ալիևի՝ վերջերս Իրան կատարած պաշտոնական այցի բուն նպատակն իրանական գազն Ադրբեջանի տարածքով Եվրոպա փոխադրելու հետ կապված խնդիրների քննարկումն է եղել:

- Հետևելով Ի. Ալիևի և Իրանի բարձրաստիճան պաշտոնյաների միջև՝ Թեհրանում տեղի ունեցած բանակցությունների ընթացքին՝ դժվար է նման եզրակացության գալ: Ադրբեջանի նախագահի այցի շրջանակներում երկու երկրների փոխհարաբերություններում առկա տնտեսական հիմնախնդիրների քննարկումն իրավամբ կազմել է իրան-ադրբեջանական բանակցությունների կորիզը, ստորագրվել է երեք փոխըմռնման հուշագիր և մեկ համագործակցության պայմանագիր, որոնցում սակայն, որքանով իրազեկված եմ, բացակայում է այն կետն, ըստ որի՝ Ադրբեջանը կարող է դառնալ իրանական գազը Եվրոպային մատակարարող տարանցիկ երկիր:

Ռուդիկ Յարալյան, իրանագետ