Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ինչու՞ պետք է իսպանացի դասախոսը գրի հայկական թերթում հայոց ցեղասպանության մասին: Մի գուցե ես նախ պետք է ներողությու՞ն խնդրեմ, որ համարձակվել եմ այս թեմայով գրելու փորձ անել: Իմ ընտանիքը հայկական արմատներ չունի: Ես ոչ մի անձնական բան չունեի հայերի հանդեպ կամ ընդդեմ որևէ ազգի (թուրքերի, քրդերի, օսմանցիների), ովքեր ներգրավված են եղել ժամանակակից պատմության առաջին ցեղասպանության մեջ: Ես ուսումնասիրել եմ Մեծ Եղեռնը իրավական տեսանկյունից, մարդասիրական և մշակութային մոտեցումներով: Կարծում եմ բոլորս կհամաձայնենք, որ հայոց ցեղասպանությունն այսօր արևմտյան հանրային մշակույթի մաս չի կազմում: Մենք հազվադեպ ենք տեսնում ֆիլմեր կամ կարդում գրքեր 1915-1918թթ. հայերի կոտորածի մասին: Դպրոցում մեզ չեն պատմում 1894-1896թթ. Համիդյան զանգվածային ջարդերի կամ 1909թ.-ի Ադանայի կոտորածի մասին, որը ճանապարհ հարթեց ցեղասպանության համար:

Մեզ չեն սովորեցնում Արևմտյան Հայաստանի հայերի սարսափելի ճակատագրի կամ Օսմանյան կայսրության հայկական շրջաններում իրականացված համակարգված սպանդի մասին: Այնուամենայնիվ, ակնհայտ է, որ յուրաքանչյուր մարդկային արարած պետք է ցավ ապրի ամեն մի մարդկային արարածի տառապանքի համար: Ինչպե՞ս կարող եմ ես չազդվել օրինակ կտրված գլուխներ կամ խաչված կանանց տեսնելով: Այսպիսով, Հայոց ցեղասպանությունը առաջ է քաշում մի հարց, որը առաջին հերթին առնչվում է մարդկային արժանապատվության հետ, այն է` արևմտյան քաղաքակրթության արմատների հետ: Ահա թե ինչու եմ ես գրում – ո՛չ թե իմ ազգությունից ելնելով, այլ այն բանի համար, որ հայերը ճիշտ են, և անարդար կլիներ չճանաչել և չհիշել Հայոց ցեղասպանությունը:

Մեծ ոճրագործությունը է տեղի ունեցել և այն պետք է հիշատակվի, ո՛չ թե զայրույթի համար, այլ հանուն արդարության: Այն քաղաքակրթությունը, որը կառուցված է անպատժելիության և մոռացության վրա, ապագա չունի: Իսկապես, հենց մարդկության հոգին էր, որ խոցվեց հայերի հանդեպ գործած վայրագությունների արդյունքում` սկզբում օսմանցիների, իսկ այնուհետև Միություն և առաջադիմություն կոմիտեի կողմից: Երբեմն լռությունը դառնում է հանցակցության միջոց` ամենաաննկատն ու ամենաազդեցիկը: Այդ իսկ պատճառով մենք պետք է խոսենք արդարության անունից:

Սակայն, կարիք չկա, որ ես խոսեմ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման օգտին: Գերմանացի պաշտոնյաները և բժիշկները, օտարերկրյա դիվանագետները, միսիոներները և նույնիսկ թուրքական փաստաթղթերը դա արդեն արել են; լուսանկարները, օրագրերն ու ականատեսները նկարագրում են հայերի բնաջնջումը: Հետևաբար այդ ե՛ս չէ, որ պետք է հիմնավորեմ, թե ինչու այս մեծ ոճրագործությունը պետք է ճանաչվի: Այդ Թուրքիայի պետությու՛նն է, որ պետք է հիմնավորի, թե ինչու է ցեղասպանության ճանաչման կոչը հանդիսանում քրեական հանցագործություն, կամ ինչու են նրանք ճնշում գործադրում, որպեսզի կանխեն ճշմարտության ընդունումը որևէ մեկի կողմից:

Իհարկե գիտեմ, որ այս տարի Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեպ Թայիփ Էրդողանը ընդունել է, որ «սպանություններ» են տեղի ունեցել, սակայն ինձ համար ակնհայտ է, որ դա աղավաղում է իրականությունը: Դեռ ավելին, «ընդհանուր ցավ»-ի գաղափարը անգամ է՛լ ավելի վատ է հնչում: Այնուհամենայնիվ, թեև ես ծանոթ եմ պատմության շուրջ վիճաբանությանը, իմաստ չեմ տեսնում հանրահայտ և ապացուցված փաստերի շուրջ քննարկում ծավալելու մեջ: Ես մեծապես հարգում եմ թուրք գիտնականներին և մտավորականներին: Շատ են նրանց մեջ լուրջ և արդար մարդիկ, և հենց այդ պատճառով է, որ նրանք պարտականություն ունեն բարձրաձայնել հայոց ցեղասպանության ճանաչման անհրաժեշտության մասին, որը ճշմարտության և համոզմունքի հարց է:

Բացի այդ, կա նաև մոռացության խնդիրը: Ինձ համար ապշեցուցիչ է, որ մեծ ոճրագործության վերաբերյալ չկան մեծ թվով կինոնկարներ: Այդպիսիք շատ քիչ են և դրանցից շատերը պարզապես հասանելի չեն: Մշակույթը մեր օրերում հանրամատչելի է դառնում հիմնականում ԶԼՄ-ների միջոցով: Մեզ լավ ծանոթ է Սպիլբերգի «Շինդլերի ցուցակ» կամ Լանզմանի «Շոա» ֆիլմերը, սակայն հայոց ցեղասպանության մասին ֆիլմ նկարահանելու բոլոր փորձերը հանդիպել են դիմադրության և բոյկոտի: Դա պատահեց ցեղասպանության մասին երբևէ նկարահանված առաջին կինոնկարի հետ, վերնագրված «Հոգիների աճուրդ» (1919) (այն հայտնի է նաև «Հոշոտված Հայաստան» անունով), որը հիմնված էր ԱՄՆ-ում հրատարակված «Բռնաբարված Հայաստան: Մի քրիստոնյա աղջկա` Ավրորա Մարտիկանյանի պատմությունը, որը վերապրեց եղեռնը» գրքի վրա:

Կինոնկարի ցուցադրությունն արգելվեց Բրիտանական կայսրությունում, քանի որ իշխանությունները վախենում էին, որ դա կվիրավորի իրենց երկրի մուսուրման բնակչության զգացմունքները: Տասնամյակներ անց մի քանի ֆիլմեր, այդ թվում «Մուսա Լեռան քառասուն օրը» (1980) ֆիլմը, պարբերաբար ձախողվում էին: Այս ֆիլմը պետք է որ լիներ հոլիվուդյան բլոկբաստեր, սակայն ճնշումների և վախի պատճառով այն դարձավ փոքր բյուջետային, երկրորդ կարգի հեռուսատատեսային ֆիլմ: Իհարկե, այժմ իրավիճակը փոխվում է և որոշ ֆիլմեր, ինչպիսին է օրինակ Ատոմ Էգոյանի «Արարատ»-ը, մտցրել են հայոց ցեղասպանության թեման հանրային և մշակութային դիսկուրսի մեջ:

Ես այցելել եմ Հայաստան մեկ անգամ, որպես Ոսկե ծիրան փառատոնի ժյուրիի անդամ: Ես գնացել եմ Ծիծեռնակաբերդ երկու անգամ. առաջին անգամ՝ սովորելու, երկրորդ անգամ՝ աղոթելու: Ես ունեմ հայ ընկերներ, ում հյուրասիրությունն ու մեծահոգությունը ես երբեք չեմ մոռանա . Նվարդ, Տաթևիկ, Ռիպա, Սուսաննա, Էլադա, Էդուարդ, Արթուր և ուրիշներ, ում շնորհիվ ես ինձ տանն էի զգում Հայաստանում: Նրանք ինձ շատ բան սովորեցրին Հայաստանի և, զարմանալիորեն, ինքս իմ մասին: Եպիսկոպոս Գևորգ Սարոյանի հետ զրույցներից ես հասկացա, որ սերտ կապ կա խաչի և հայ ժողովրդի միջև, որը պատմության մեջ խաչված է եղել: Հարություն Խաչատրյանի ֆիլմերը (օրինակ «Պոետի վերադարձը») դիտելիս ես հասկացա այս բացառիկ մարդկանց խոր զգացմունքայնությունը, ում պատմությունը փորագրվել է խաչքարերի մեջ և գրվել գրքերում: Հարություն Խաչատրյանն ինքը վառ ապացույց է հայ մարդու առատաձեռնության:

Քանի որ ես ապրում եմ Իսպանիայում` մի երկրում, որը դեռևս չի ճանաչել հայոց ցեղասպանությունը, (թեև երկու իսպանական շրջան՝ Կատալոնիան և Բասկերի երկիրը ճանաչել են այն), ցեղասպանության ճանաչման համար իմ ձայնը բարձրացնելը իմ բարոյական պարտականությունն է որպես դասախոս և իրավաբան, դա նաև իմ հանձնառությունն է որպես քաղաքացի: Ես վստահ եմ, որ մի օր Իսպանիան կմիանա ԱՄՆ-ին, Ֆրանսիային, Գերմանիային, Ռուսաստանին, Արգենտինային, Վատիկանին և ցեղասպանությունը ճանաչած մյուս բոլոր երկրներին՝ համալրելով նրանց շարքերը:
Հաջորդ տարի ցեղասպանության 100-րդ տարելիցն է: Բազմաթիվ հայեր կրկին կմիավորվեն` իրենց հարգանքի տուրքը մատուցելու ցեղասպանության զոհերի հիշատակին: Հույս ունեմ, որ ես էլ կկարողանամ միանալ իմ հայ ընկերներին և մի քանի ծաղիկ տանել Ծիծեռնակաբերդ հանուն հիշատակման և արդարության:

Հեղինակ` Ռիկարդո Ռուիս դե լա Սեռնա

*Ռիկարդո Ռուիս դե լա Սեռնան իրավաբան է, Մադրիդի Սան Պաբլո Համալսարանի պրոֆեսոր: Հեղինակը հոդվածը գրել է panorama.am կայքի համար: