Ձեր վստահելի աղբյուրը

Եվրասիական տնտեսական միության ստեղծման մասին պայմանագիրը կստորագրվի մայիսի 29-ին: Այս մասին Մինսկում տեղի ունեցած Եվրասիական բարձրագույն տնտեսական խորհրդի նիստից հետո հայտարարել է Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը: 

Մաքսային միության գլխավոր ինստիտուտի նիստին իր բացման խոսքում դիմելով Բելառուսի և Ղազախստանի նախագահներին, Պուտինը կարևորել է Մաքսային միությունից անցումը ինտեգրման ավելի բարձր մակարդակի՝ Եվրասիական տնտեսական միության ստեղծմանը: Միաժամանակ նա ընդունել է, որ եվրասիական ինտեգրման խորացման հարցում պետությունների միջև կան որոշակի խնդիրներ, որոնք անհրաժեշտ է քննարկել և գտնել փոխզիջումներ: 

Եվրասիական միության ստեղծման գինը

Չնայած Պուտինի հստակ հայտարարությանը, որ մայիսի վերջին ստորագրվելու է Եվրասիական տնտեսական միության ստեղծման պայմանագիրը, Բելառուսի և Ղազախստանի նախագահները ունեն վերապահումներ: Բելառուսի ղեկավար Ալեքսանդր Լուկաշենկոն Եվրասիական միության ստեղծման հարցում որդեգրել է կտրուկ դիրքորոշում՝ պահանջելով վերացնել տնտեսական և առևտրային բոլոր խոչընդոտները:

Խնդիրը վերաբերում է Բելառուսից դեպի արտաքին շուկա արտահանվող ռուսական նավթի և նավթամթերքների մաքսազերծմանը: Բելառուսը Ռուսաստանից նավթ և նավթամթերքները ներկրում է ռուսական ներքին շուկայի գներով, սակայն վերամշակելուց հետո Մաքսային միության տարածքից արտահանելու համար Ռուսաստանին վճարում մաքսատուրք: Բելառուսի նախագահը պահանջում է ամբողջությամբ վերացնել այդ մաքսային խոչընդոտները, ինչից հետո նոր ձևավորել Եվրասիական տնտեսական միություն:

«Եթե կողմերը պատրաստ չեն իրականացնել պայմանավորվածությունները, ապա Եվրասիական տնտեսական միության ստեղծման մասին պետք է խոսել տաս տարի հետո: Մինչև 2025թ.-ը պայմանավորվածություններն իրականացնելու նոր առաջարկությունները նվազագույնը տարօրինակ են: Եթե մենք պատրաստ չենք քայլեր ձեռնարկել հիմա, ապա պետք է բացահայտ դա խոստովանել»,- նշել է Լուկաշենկոն: 

Ղազախստանի նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևը կարևորում է էներգետիկ ընդհանուր շուկայի ստեղծումը Եվրասիական տնտեսական միության շրջանակում: Այդ պարագայում Ղազախստանը կկարողանա իր գազն առանց խոչընդոտների, այսինքն՝ ռուսական էներգետիկ ենթակառուցվածքներով և միևնույն սակագներով արտահանել Եվրոպա: 

«Եվրասիացի» գործընկերների այս պահանջների իրականացումը, ըստ փորձագետների, կարճաժամկետ կտրվածքով կարող է միայն վնասել Ռուսաստանի տնտեսությանը: Ընդհանրապես ռուսական նավթի և նավթամթերքների արտահանման մաքսատուրքի վերացման դեպքում Ռուսաստանը տարեկան կկորցնի 33 մլրդ ԱՄՆ դոլար: Բելառուսը տարեկան Ռուսաստանին վճարում է 4 մլրդ դոլար մաքսատուրք, հետևաբար մաքսատուրքի վերացման դեպքում այդ գումարը կմնա Բելառուսում, ինչին էլ ձգտում է հասնել Լուկաշենկոն:

Հետևաբար, կարճաժամկետ հեռանկարում ընդհանուր էներգետիկ շուկայի ստեղծումը շահեկան է միայն Բելառուսին և Ղազախստանին, բայց ոչ Ռուսաստանին: Եվրասիական բարձրագույն տնտեսական խորհրդի նիստից հետո պարզ դարձավ, որ Ռուսաստանը համոզել է Բելառուսին և Ղազախստանին հետաձգել ընդհանուր էներգետիկ շուկայի ձևավորումը մինչև 2025թ., իսկ մինչ այդ անհրաժեշտ է ստորագրել Եվրասիական տնտեսական միության հիմնադրման պայմանագիրը, հատկապես երբ, փաստորեն, չկան այլ լուրջ հակասություններ կամ դեռևս դրանց մասին չի բարձրաձայնվում:

Նորաստեղծ միությունում խնդիրները կլուծվեն երկկողմ ձևաչափով

Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի կոլեգիայի նախագահ Վիկտոր Խրիստենկոն հայտարարել է, որ մինչև 2025թ.-ը ընդհանուր շուկայի ձևավորումը նավթի, նավթամթերքների և գազի ոլորտում փոխգործակցությունը կկարգավորվի երկկողմ համաձայնությունների հիման վրա: 

Էներգետիկ ոլորտը ոչ միայն միջպետական, այլև գլոբալ մակարդակով լրջագույն խնդիր է: Օրինակ հենց Եվրամիությունը սկսել է ձևավորվել էներգետիկ խնդիրների լուծմամբ («Ածխի և պողպատի ընկերակցություն», 1951թ.), սակայն մինչ օրս ԵՄ-ում չի ձևավորվել ընդհանուր էներգետիկ շուկա: Այլ կերպ ասած՝ կան խնդիրներ, որոնք կարող են կարգավորվել միայն միջպետական երկկողմ ձևաչափով, և պետությունը այդ լիազորությունը չի ցանկանում փոխանցել վերազգային մարմիններին:

Էներգետիկան այդ ոլորտն է, քանի որ այն պետությունների համար ունի ռազմավարական նշանակություն: Եվրամիության պարագայում կես դարից ավել է անցել, սակայն դեռ չի ձևավորվել ընդհանուր էներգետիկ քաղաքականություն, և միայն նոր են հնչում հայտարարություններ ընդհանուր էներգետիկ շուկա ձևավորելու շուրջ: Օրերս այդ մասին հայտարարել է Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը: 

Նոր ձևավորվող Եվրասիական տնտեսական միությունը, փաստորեն, զարգանում է այդ նույն տրամաբանությամբ: Խնդիրը սոսկ այն է, թե արդյո՞ք 2025թ.-ին Ռուսաստանը կզիջի այդ հարցում՝ տալով անդամ պետություններին նման լայն արտոնություններ: Տնտեսական միությունը, ընդհանուր շուկան, ուր գործում է ապրանքների, ծառայությունների, կապիտալի և մարդկանց ազատ տեղաշարժը, ինքնին դա է ենթադրում:

Ինչո՞ւ Հայաստանը չէր մասնակցում

Մաքսային միության գլխավոր մարմնի՝ Եվրասիական բարձրագույն տնտեսական խորհրդի նիստում եղել է երկու օրակարգային հարց՝ Եվրասիական տնտեսական միության մասին պայմանագրի նախագիծը և Մաքսային միությանն ու Միասնական տնտեսական տարածքին Հայաստանի անդամակցության «ճանապարհային քարտեզի» իրականացումը: 

Քանի որ «Եռյակը» քննարկելու էր ՄՄ-ին Հայաստանի միանալու «ճանապարհային քարտեզի» իրականացման գործընթացը, կային ակնկալիքներ, որ Հայաստանը բարձր մակարդակով ներկա կլինի նիստին: Սակայն նիստի նախօրեին ԱԳՆ մամուլի խոսնակ Տիգրան Բալայանը  տեղեկացրել է, որ Եվրասիական տնտեսական համաժողովին Հայաստանի՝ բարձր մակարդակով մասնակցություն չի նախատեսվել:

Այս տեղեկությունը տարբեր մեկնաբանությունների առիթ տվեց, ընդհուպ այնպիսի գնահատականների, որ Մաքսային միությունում անտեսում են Հայաստանին և հավասար գործընկեր չեն դիտարկում: Այդ ենթադրությունները պայմանավորված էին նրանով, որ ավելի վաղ Հայաստանի էկոնոմիկայի նախարարի պաշտոնակատար Վահրամ Ավանեսյանը հայտարարել էր, թե ապրիլի 29-ին կայանալիք նիստում ծրագրվում է հայկական պատվիրակության մասնակցությունը:

Նա ապրիլի 17-ին նշել էր, թե Հայաստանը ապրիլի 29-իՆ Եվրասիական բարձրագույն տնտեսական խորհրդի նիստում ստորագրելու է Մաքսային միության անդամակցության փաստաթուղթը: Հաջորդ օրը, սակայն, նա հայտարարել էր, թե Հայաստանը կարող է և չստորագրել ՄՄ անդամակցության փաստաթուղթը, այլ միանգամից Եվրասիական տնտեսական միության անդամակցության պայմանագիրը:

Հետաքրքրական է նիստի նախօրեին Հայ-ռուսական միջկառավարական հանձնաժողովի համանախագահ Մաքսիմ Սոկոլովի հայտարարությունը, թե Հայաստանն ամբողջովին ավարտել է Մաքսային միությանն անդամակցելու «ճանապարհային քարտեզով» նախատեսված միջոցառումները:  Նրա խոսքով՝ Հայաստանի կողմից արագ, որակով ու պրոֆեսիոնալ կատարված աշխատանքը Մաքսային միությանը միանալու ճանապարհին «ոչ միայն հարգանք, այլև ինչ-որ չափով հիացմունք է առաջացնում»:

Եվրասիական բարձրագույն տնտեսական խորհրդի նիստի Հայաստանի չմասնակցելու պատճառը հասկանալի է դառնում, երբ տեղեկանում ենք նիստի օրակարգին: Օրակարգում Եվրասիական տնտեսական միության ստեղծման խնդիրն էր, որի շուրջ, ինչպես նշեցինք, կային որոշ հակասություններ Բելառուսի, Ռուսաստանի և Ղազախստանի միջև: Այսինքն՝ կողմերը խնդիր ունեին նախ համաձայնության գալու եվրասիական ինտեգրման ապագայի շուրջ, ինչից հետո նոր կարող էր հստակ լինել այդ գործընթացին այլ պետությունների մասնակցության հարցը: Հավանաբար մինչև վերջին պահը նրանց միջև չի եղել վերջնական որոշում, և նիստն ամբողջությամբ նվիրվել է միության մասին պայմանագրի շուրջ համաձայնության գալուն:

Վիկտոր Խրիստենկոն նիստից հետո նախ հայտարարել է, որ Եվրասիական տնտեսական միության ստեղծման պայմանագրի շուրջ բոլոր հակասությունները հաղթահարվել են, իսկ պայմանագիրը պատրաստ կլինի ստորագրման մայիսի 29-ին:  Ինչից հետո նոր նա անդրադարձել է Մաքսային միությանը միանալու խնդրին և ընդգծել, որ Հայաստանի անդամակցության պայմանագրի նախագիծը պատրաստ կլինի մինչև 2014թ.-ի հունիսի 1-ը, այսինքն՝ Եվրասիական տնտեսական միության պայմանագրի ստորագրումից երեք օր անց:

Մաքսային միության անդամ երկրների ղեկավարներին ներկայացվել է Հայաստանի կողմից ՄՄ-ին անդամակցելու «ճանապարհային քարտեզի» իրականացման ընթացքը, ինչը նրանք դրական են գնահատել և հանձնարարել արդեն իսկ հայկական կողմի հետ պատրաստել անդամակցության մասին պայմանագիրը: Այլ կերպ ասած Հայաստանը նիստին մասնակցելու խնդիր չի ունեցել, քանի որ օրակարգային հարցերն այնպիսին էին, որ դրա անհրաժեշտությունը պարզապես չի եղել: 

Եվրասիական բարձրագույն տնտեսական խորհուրդը Մաքսային միության և Միասնական տնտեսական տարածքի գլխավոր վերազգային մարմինն է: Խորհրդի կազմում են պետությունների և կառավարությունների ղեկավարները: Պետությունների ղեկավարների մակարդակով նիստ հրավիրվում է տարին մեկ անգամից ոչ պակաս, իսկ կառավարությունների ղեկավարների մակարդակով՝ տարին երկու անգամից ոչ պակաս: Որոշումներն ընդունվում են կոնսենսուսով, այսինքն՝ կողմերից մեկի դեմ լինելու դեպքում որոշում չի ընդունվում: Ընդունված որոշումները ենթակա են պարտադիր կատարման անդամ բոլոր պետություններում:

Մաքսային միությունը, որը դեռ պետք է ընդլայնվի նոր անդամ պետություններով և վերածվի Եվրասիական տնտեսական միության, արդեն համարվում է աշխարհում ամենախոշոր ինտեգրացիոն միավորումներից մեկը: Այն միավորում է մոտ 170 մլն մարդ: Անդամ պետությունների ընդհանուր համախառն ներքին արդյունքը 2,7 տրիլիոն ԱՄՆ դոլար է: Վերջին տարիներին անդամ երեք պետությունների միջև ընդհանուր ապրանքաշրջանառությունը 23 մլրդ դոլարից աճել է 66 մլրդ դոլարի:

Տիգրան Խաչատրյան
քաղաքագետ