Ձեր վստահելի աղբյուրը

Եվրոպական միության երկրները 10 տարվա ընթացքում երկրորդ անգամ համոզվում են, որ ռուսական երկնագույն վառելիքից կախվածությունն ուղղակիորեն սահմանափակում է քաղաքական գործընթացներում ազատ մանևրելու հնարավորությունը: Մյուս կողմից էլ Ռուսաստանի կոշտ դիրքորոշումը ուկրաինական ճգնաժամում և Կրեմլի կողմից քողարկված սպառնալիքների առաջքաշումը (Վ. Պուտինի նամակը ռուսական գազ սպառող երկրներին) կրկին անգամ ապացուցում են, որ Ռուսաստանը Եվրամիության համար որպես էներգետիկ գործընկեր հուսալի չէ:

Նման պարագայում Եվրամիության համար առավել քան կարևոր է դառնում մտածել գազի մատակարարման աղբյուրների և ուղիների դիվերսիֆիկացման մասին: Լեհաստանի վարչապետ Դոնալդ Տուսկի առաջարկը` ստեղծել ԵՄ էներգետիկ միություն և Եվրամիության էներգետիկ հարցերով հանձնակատար Գյունտեր Էտինգերի ու մի շարք այլ պաշտոնյաների` դրան կողմ արտահայտվելը, ինչպես նաև գազի միասնական գին սահմանելու առաջարկը  գալիս են ապացուցելու, որ Եվրամիությունը լրջորեն մտահոգված է:

Դատելով ԵՄ բնական գազի մատակարարման աղբյուրների և ուղիների տարբերակման նախկին փորձից և ներկայիս նախագծերից` ակնհայտ է դառնում որ այդ ծրագրերում առանցքային դերերից մեկը ստանձնելու է Թուրքիան: Շնորհիվ իր չափազանց նպաստավոր աշխարհագրական դիրքի վերջինս ունի բոլոր հնարավորությունները դառնալ տրանզիտային կապուղիների հիմնական հանգույց, որի միջոցով ադրբեջանական, իրանական, իրաքյան, ինչու չէ` նաև կիպրական ու իսրայելական գազը կհասցվի եվրոպացի սպառողներին: Իրականում` Թուրքիայի առավելությունները չեն սահմանափակվում միայն աշխարհագրական դիրքով, այստեղ կարևոր նշանակություն ունի նաև վերջին տարիների տնտեսական աճի բարձր տեմպը, ինչի շնորհիվ մեծանում է նաև նրա էներգետիկ շուկան:

Ուկրաինական ճգնաժամի ընթացքում Եվրամիության շահագրգռվածությունը` նոր ուղիների կառուցման հարցում բարձրաձայնվել է բազմիցս:

Այսպես կոչված «Հարավային գազային միջանցք» նախագիծը, որը ենթադրում է Ռուսաստանը շրջանցող ուղիներով գազի մատակարարում եվրոպական շուկաներ, իր մեջ է ներառում նաև Թուրքիան, որն առանցքային դերակատարում է ստանձնում այդ միջանցքում: Հարավային գազային միջանցքի ձևավորման համար ներկայումս շրջանառվող հիմնական նախագիծը TANAP-ն է (TransAnadoluPipeline), որը ձգվելու է Թուրքիայի արևելքից մինչև արևմուտք: Ըստ ծրագրի` դրա շինարարությունը նախատեսված է սկսել 2015թ-ին և ավարտին հասցնել 2018թ-ին: Այն պետք է տարեկան տեղափոխի 16 մլրդ խմ ադրբեջանական բնական գազ, որը կարդյունահանվի Ադրբեջանի «Շահ-Դենիզ-2» հանքավայրից, որի շինարարությունն արդեն իսկ մեկնարկել է:

16 մլրդ խմ գազից 10 մլրդը կհասցվի եվրոպական երկրներին, իսկ 6 մլրդը Թուրքիան կսպառի ներքին շուկայում:

Թուրքիայի համար գազային ոլորտում պոտենցյալ գործընկեր է նաև Հյուսիսային Իրաքում Քրդական ռեգիոնալ կառավարությունը: Թուրքական լրատվամիջոցների փոխանցմամբ` Անկարային հաջողվել է համաձայնության հասնել քրդական կառավարության հետ, և նախատեսվում է 2017թ-ից Թուրքիա արտահանել տարեկան 4 մլրդ խմ գազ: Մինչև 2020թ-ը մատակարարման ծավալները պետք է հասնեն 10 մլրդ խմ-ի, իսկ դրանից հետո` մինչև 20 մլրդ-ի:

Թուրքիայի տրանզիտային նշանակությունն էլ ավելի կմեծանա, եթե Միջերկրական ծովի արևելյան մասում հայտնաբերված գազի պաշարները ինտենսիվ կերպով արդյունահանվեն: Մասնավորապես ներկայումս Իսրայելի արդյունահանած գազը սպառվում է ներքին շուկայում, սակայն եթե ծավալները մեծանան, ապա Եվրոպա գազ արտահանելու հիմնական ուղին կանցնի կրկին Թուրքիայով: Գրեթե նույն իրավիճակն է նաև Կիպրոսի շուրջ առկա գազային պաշարների մասով, սակայն այստեղ կան քաղաքական խոչընդոտներ: Գազի հանքավայրերի շահագործումը պահանջում է Թուրքիայի և Կիպրոսի կողմից միասնական ջանքերի համադրում: Կարելի է ենթադրել, որ սպասվող գազային «բումը» նոր ալիք կհաղորդի սառեցված հակամարտության լուծման գործընթացին:

Ինչ վերաբերում է իրանական գազին, ապա այստեղ խնդիրը դուրս է երկկողմ հարաբերությունների հարթությունից: Որպեսզի պաշարներով աշխարհում երկրորդ տեղը զբաղեցնող Իրանը սեփական գազով դուրս գա եվրոպական շուկա, անհրաժեշտ է, որ արևմուտքը` ԱՄՆ-ի գլխավորությամբ Իրանի հետ հասնի մի շարք կնճռոտ հարցերի կարգավորմանը, ինչը բավական երկարատև գործընթաց է:

Սակայն, ինչպես նշում են որոշ թուրք մասնագետներ, գազի բաշխման կենտրոն դառնալու համար Թուրքիային անհրաժեշտ է ոչ թե 16, այլ 50-60 մլրդ խմ գազ: Իսկ այդպիսի ծավալները միայն Ադրբեջանով և Հյուսիսային Իրաքով անհնար է ապահովել, ինչը ստիպում է շահագրգիռ կողմերին դուրս գալ հարևան տարածաշրջաններ:

Այս առումով գազամատակարարման դիվերսիֆիկացման հարցում շահագրգռված Եվրամիության առաջ լուրջ խնդիրներ են կանգնած` մինչև «Հարավային գազային միջանցք» հավակնոտ ծրագրի կյանքի կոչելը: Եվ այստեղ միայն ռուսական կողմի խոչընդոտ լինելը չէ, կան նաև այնպիսի սուր հարցեր ողջ Կասպյան-սևծովյան տարածաշրջանում, որոնք ի վիճակի են ձախողել ցանկացած լայնամասշտաբ ծրագիր: Այդ խոչընդոտներից մեկն էլ արցախյան հակամարտությունն է, և եթե գնալով ակտիվանում են մասնավորապես` TANAP-ի իրագործման շուրջ զարգացումները, ապա կարելի է սպասել, որ կակտիվանան հենց արցախյան հակամարտության շուրջ ընթացող գործընթացները, ինչի ականատեսը մենք արդեն լինում ենք (Ջ. Ուորլիքի և Ջ. Հեֆերնի տարածած հայտարարությունները): Մյուս կողմից էլ դրան կարող են նպաստել նաև Ռուսաստանի և Արևմուտքի շահագրգռվածությունը` ուկրաինական ճգնաժամի ֆոնին մեկ այլ հարթակում հանդես գալ կառուցողական համագործակցությամբ:

Ինչևէ, Թուրքիայի` գազամատակարարման կենտրոնի վերածվելու գործընթացը չի կարող շրջանցել Հայաստանը, որի հետ խզված կապերը արգելակում են Անկարայի` Հարավային Կովկաս, հետևաբար նաև Կենտրոնական Ասիա լիարժեք մուտք գործելուն:

Քաղաքագետ, վերլուծաբան Գոռ Ծառուկյան