Ձեր վստահելի աղբյուրը

«1994թ.-ի մայիսին Ադրբեջանի համար կենսական նշանակություն ուներ կանգնեցնել պատերազմի իր համար ոչ բարենպաստ ընթացքը և ժամանակ շահել, սակայն Բաքվում հասկանում էին, որ Բիշքեկյան արձանագրությունը Ադրբեջանի պարտության ոչ հրապարակային ընդունումն էր, ինչպես նաև Հայաստանի դիրքերի ամրապնդումը և ԼՂՀ ճանաչումը: Ինչ վերաբերում է հայկական կողմին, այն հաղթական նոտայով է դադարեցրել պատերազմը»: Այս մասին ասվում է ադրբեջանական «Մինվալ.ազ» կայքի հոդվածում:

Հոդվածում նշվում է, որ 1994թ.-ի մայիսին Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության գոտում հրադադարի հաստատմանն ուղղված Բիշքեկյան արձանագրության ստորագրումից արդեն 20 տարի է անցել: Հեղինակները նշում են, որ Ադրբեջանը նոր տարածքների կորստի սպառնալիքի տակ էր, իսկ մարտերը շարունակվում էին նույնիսկ Մոսկվայում տեղի ունեցող ԱՊՀ գագաթաժողովի ժամանակ:

Հոդվածի համաձայն` հաշվի առնելով, որ այն ժամանակ Ադրբեջանի բանակը դեռ մարտունակ չէր և սուր ներքին խնդիրների պատճառով թուլացած էր, Ադրբեջանը այլ ելք չուներ: Սակայն Ադրբեջանի ղեկավարությունը իրավիճակը բոլորովին այլ կերպ էր ներկայացնում. իբրև թե Բիշքեկյան արձանագրության ընդունումը բխում էր երկրի շահերից և արվել է խաղաղություն հաստատելու և հայ-ադրբեջանական հակամարտության կարգավորման համար:

Հեղինակը նշում է, որ յուրաքանչյուր երկիր ստորագրել է Բիշքեկյան արձանագրությունը` իր շահերից ելնելով: Մոսկվան, ով չէր ցանկանում կորցնել իր դիքերը Ադրբեջանում, պատրաստ էր ամեն ինչ անել, միայն թե միջազգային խաղաղպահ ուժեր չհայտնվեին երկրում: Իսկ Բիշքեկյան արձանագրությունը պետք է օգներ ռուսական ուժերի հակամարտության գոտի ներխուժելու գործընթացին: Սակայն 1994թ.-ին «Դարի պայմանագիրը» ստորագրելուց հետո խաղի մեջ ակտիվորեն ներգրավվեց նաև Արևմուտքը. Արևմուտքը հայտարարել է, որ ռուսական «կապույտ սաղավարտների» քանակը չի կարող գերազանցել խաղաղապահ ուժերի քանակի կեսին, և այդպիսով մասմաբ խափանել է Մոսկվայի պլանները:

«Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանին, ապա երկրի շահերից էր բխում դադարեցնել իր համար ոչ բարենպաստ պատերազմի ընթացքը և ժամանակ շահել, սակայն Բաքվում հասկանում էին, որ Բիշքեքյան արձանագրությունը Ադրբեջանի պարտության ոչ հրապարակային ընդունումն ու Հայաստանի դիրքերի ամրապնդումն էր: Հավանաբար, պատահական չէր, որ Հեյդար Ալիևը մեկնել էր Բրյուսել` դիվանագիտորեն հրաժարվելով Բիշքեկյան արձանագրությունը ստորագրելու որոշման պատասխանատվությունից: Արձանագրության ստորագրմանը չէր մեկնել նաև խոսնակը, իսկ վարչապետը հրապարակայնորեն քննադատել էր Բիշքեկյան խաղաղապահությունը: Բիշքեկ մեկնել էր այն ժամանակվա փոխխոսնակ Ջալիլովը, սակայն նա էլ չէր ստորագրել արձանագրությունը` համարելով այն ԼՂՀ ճանաչման նախադրյալ»,- ասվում է հոդվածում:

«Մինվալ.ազ»-ը գրում է, որ արձանագրության ստորագրման պահին և դրան հաջորդող շրջանում Ռուսաստանը ուժեղացրել էր ճնշումները` փորձելով իր խաղաղապահ ուժերը տեղադրել հակամարտության գոտում և այսպիսով անուղղակիորեն վերադարձնել ռուսական զինված ուժերը Ադբեջան: Ընդդիմության բողոքի ցույցերը օգնել են Ադրբեջանի նախագահին ինչ-որ կերպ փափկացնել այդ ճնշումները. ռուսական զորքերի մուտքը այդ ժամանակահատվածում անհնարին էր դարձել: Իսկ ընդդիմադիր խորհրդարանականները պատրաստ են եղել գնալ խորհրդարանական ճգնաժամի Բիշքեկյան արձանագրությունը խափանելու համար: Ադրբեջանի նախագահի հետ դռնփակ խորհրդատվության ժամանակ մայիսի 12-ին առաջարկվել է նաև կասեցնել խորհրդարանի գործունեությունը և, փոխարենը, նախագահական կառավարման համակարգ ներդնել: Սակայն այդ գաղափարից որոշել են հրաժարվել:

Չնայած անհանգստության և վախի, վերջիվերջո խոսնակ Գուլիևը ստորագրել է արձանագրությունը և սկսել է հավաստիացնել բոլորին, որ շուտով կսկսվի «գրավված ադրբեջանական տարածքների փուլային ազատագրումը», և փախստականները կվերդառնան իրենց տները:

«Պաշտոնապես Բիշքեկյան արձանագրության ստորագրումը ներկայացվել է որպես ղեկավարության հաղթանակ: Հոռետեսները համարում էին, որ ժամանակավոր հանգիստը ի օգուտ հայերի է լինելու: Արդեն 20 տարի է անցել, և հնարավոր է տեսնել, թե ինչպես են տևական և հարաբերական զինադադարից օգտվել կողմերը»,- ասվում է հոդվածում:

«Մինվալ.ազ»-ի վերլուծական ծառայությունը գրում է, որ Ռուսաստանին չի հաջողվել ամենակարևորին հասնել, այն է` իր խաղաղապահ ուժերի հաստատումը հակամարտության գոտում: Սակայն, ի շնորհիվ Բիշքեկյան արձանագրության, նրան հաջողվել է պահպանել իր վերահսկողությունը Ղարաբաղյան հարցի շուրջ և զրոյի հավասարեցնել միջազգային խաղաղապահ առաքելության ջանքերը:

Հայաստանը դադարեցրել է պատերազմը հաղթական նոտայով և ձեռք է բերել տարածքների տեսքով «ավար»: Վերջինիս գործընկերությունը Ռուսաստանի հետ ամրապնդվել է ռուսական ռազմակայանների ամրագրմամբ: Բացի այդ, Բիշքեկյան արձանագրությունը թույլ է տվել Հայաստանին հակամարտությունը տանել բանակցային գործընթաց, որը շարունակվում է մինչ այսօր:

Ինչպես նշվում է հոդվածում, Բիշքեկյան խաղաղապահ առաքելությունը նպաստել է նաև ԼՂՀ կարգավիճակի զարգացմանը. նախագահական, ինչպես նաև խորհրդարանական ընտություններ են ացկացվել ԼՂՀ-ում, մշակվել են պետական ատրիբուտները և այլն:

«Մի խոսքով, հիմք է դրվել Ադրբեջանից անկախանալու գործընթացին»,- ասվում է հոդվածում:

«Ադրբեջանին հաջողվել է շահել ամենակարևորը`ժամանակ: Հենց այդ ձեռքբերումն էր, որ հնարավորություն տվեց տեսնել Արևմուտքի Ադրբեջանի հանդեպ վերաբերմունքի առաջընթացը: Բացի այդ, այն ժամանակ կարևորը այն էր, որ դադարեցվել էր պարտվողական պատերազմը, դադարեցվել էին զոհերի և հողի կորուստները: Բիշքեկը թույլ է տվել Ալիևին ժամանակ հատկացնել ներքաղաքական անկայունությունը հաղթահարելուն (Նշենք երկու «պետական հեղաշրջման» ճնշումը), հաշվի չառնելով պատերազմը, առաջ տանել «Դարի պայմանագիրը», ամրապնդել պետականության հիմքերը, ինչպես նաև հարաբերությունները Արևմուտքի հետ(«Գործընկերություն հանուն խաղաղության», «ԵԱՀԿ», և այլն)»,- ասվում է հոդվածում:

Հեղինակները գտնում են, որ հենց Ղարաբաղյան հակամարտության համատեքստում Բիշքեկյան արձանագրությունը չի ապահովել սպասված դրական զարգացումը:

« Այն հաստատել էր Ադրբեջանի պարտությունը, ինչն էլ հետագայում անընդմեջ զգացվում էր խաղաղ բանակցությունների ընթացքում հայկական կողմի ոչ զիջողունակ վարքագծում»,- գրում է «Մինվալ.ազ»-ը:

Բիշքեկյան արձանագրությունը ստորագրելուց հետո հակամարտությունը սառեցվել է անորոշ «ոչ պատերազմ, ոչ խաղաղություն» վիճակում, և սկսվել է բանակցությունների տևական մարաթոնը: Բացի այդ, չնայած միջազգային խաղաղապահ առաքելության և հակամարտող կողմերի բոլոր դիվանագիտական ջանքերին, հակամարտության խաղաղ կարգավորման հեռանկարները մինչ այսօր անորոշ են: Իսկ Բիշքեկյան արձանագրությունից հետո խնդրի ռազմական լուծման իրավունքը սպառվել է, նշում է ադրբեջանական կայքը:

Ըստ «Մինվալ.ազ»-ի վերլուծաբանների` հակամատությունը «փակուղի» է մտել հիմնականում «Բիշքեկյան գործընթացի» արդյունքում:

«Դեռ այն ժամանակ պետք էր կանխատեսել, որ այդ գրեթե «պարտվողական զինադադարը» կհանգեցնի իրավիճակի տևական պահպանմանը` հակամարտության օտարմանը և մշտապես զիջելու անհրաժեշտությանը:

Համաձայնագիրը, ըստ էության, նախադրյալներ է ստեղծել ԼՂՀ օրինականացման և պետական ատրիբուտների կառուցման համար: Համաձայնագիրը նվազագույնի է հասցրել հակամարտության «ուժային» լուծման հնարավորությունը, մանյովրելու հնարավորությունները սահմանափակ են. խաղաքարտերը դրված են արտաքին աշխարհի և դիվանագիտության վրա: Մինչ այսօր մենք քաղում ենք Բիշքեկյան արձանագրության դառը պտուղները, որը դադարեցրել է պատերազմը, բայց ոչ մի կերպ չի մոտեցրել մեզ «խաղաղությանը»,- ամփոփում է «Մինվալ.ազ»-ի վերլուծական ծառայությունը:

Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությանը ռազմական փուլը ծագել է 1991թ., երբ ի պատասխան ԼՂ բնակչության ինքնորոշման պահանջի, ադրբեջանական իշխանությունները փորձեցին հարցը լուծել` խորհրդային անվտանգության ուժերի (ԿԳԲ-ի հատուկ ջոկատներ) կողմից անձնագրային ռեժիմի իրականացման քողի տակ էթնիկ զտումներ իրականացնելով եւ լայնածավալ ռազմական գործողություններ սկսելու ճանապարհով, որը բերեց հազարավոր զոհերի եւ զգալի նյութական կորուստների: 1994թ. կնքվեց զինադադար: Ներկայումս հիմնախնդրի կարգավորման շուրջ բանակցությունները ընթանում են ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների (Ռուսաստան, ԱՄՆ, Ֆրանսիա) միջնորդությամբ`2007 թ. նոյմբերին վերջիններիս կողմից ներկայացված մադրիդյան առաջարկությունների հիման վրա:
Ադրբեջանը մինչ այսօր չի կատարում ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 1993 թ. 4 բանաձեւերը` շարունակելով տարածաշրջանում սպառազինությունների մրցավազքի հրահրումը եւ կոպտորեն խախտելով միջազգային իրավունքի ուժի եւ ուժի սպառնալիքի չկիրառման սկզբունքը: