Ձեր վստահելի աղբյուրը

Օրերս պետական այցով Հայաստանում գտնվող Ֆրանսիայի նախագահ Ֆրանսուա Օլանդը հանդես է եկել հայտարարություններով, որոնք նոր մեկնարկ են ազդարարում Հայաստան-Եվրամիություն հարաբերությունների հետագա զարգացման առումով: Մաքսային միությանը և ապագայում Եվրասիական տնտեսական միությանը Հայաստանի միանալու որոշումից հետո առաջին անգամ ԵՄ անդամ առանցքային պետություններից մեկի` Ֆրանսիայի ղեկավարն ընդգծել է, որ չի դատապարտում Հայաստանի որոշումը, այլ ընդհակառակը, փորձում է հասկանալ այն, քանի որ Հայաստանը բացառիկ պայմանների մեջ է ապրում: Նա անգամ համոզմունք է հայտնել, որ հենց այդ պատճառով Եվրամիությունը պետք է աջակցի Հայաստանին: 

Այս հայտարարությունը էականորեն տարբերվում է Եվրամիության տարբեր պաշտոնյաների նախկինում արված հայտարարություններից, որ ԵՄ-ում ափսոսանք են հայտնում Հայաստանի որոշման կապակցությամբ, որ այդ որոշումը պայմանավորված է եղել Ռուսաստանի կողմից գործադրված ճնշումներով: Օլանդը փոխում է այդ կարծրատիպը` հասկացնելով, որ խնդիրն ավելի լայն է և կապված է շատ գործոնների, մասնավորապես տարածաշրջանային իրողությունների հետ, ինչի մասին նա ակնարկում է` «բացառիկ պայմանների մեջ ապրել» ասելով: Ինքին հասկանալի է, որ խոսքը մասնավորապես վերաբերում է Հայաստանի տնտեսական շրջափակմանը, Եվրոպայում Հայաստանի և Թուրքիայի միջև միակ փակ սահմանին, անվտանգության երաշխիքներին, ՂԼ հակամարտությանը:

Ավելին, Ֆրանսիայի նախագահն ընդգծել է, որ անհրաժեշտ է գտնել Եվրամիության հետ Հայաստանի ասոցացվելու այնպիսի մոդել, որը չի հակասի Մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցելուն:  Սակայն թե կոնկրետ ինչ մոդելի մասին է խոսքը, նա չի մանրամասնել: «Ասոցացման և խորը ու համապարփակ ազատ առևտրի գոտու մասին» համաձայնագրից հրաժարվելուց հետո հարաբերությունների զարգացման մոդելը դեռևս հստակ չէ, բայց որ Եվրամիությունում կա հստակ մտադրություն Հայաստանի հետ հարաբերությունների ամբողջական նոր ձևաչափ մշակել, կարծես թե ակնհայտ է:

Եվրամիությունը սպասում է Հայաստանի առաջարկներին

Ամբողջական նոր ձևաչափ մշակելու ԵՄ մտադրության մասին է վկայում նախօրեին Եվրամիության ընդլայնման և եվրոպական հարևանության քաղաքականության հարցերով հանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեի խոսնակ Փիթեր Սթանոյի հայտարարությունը:
«Ազատություն» ռադիոկայանի հետ զրույցում նա նշել է, որ Եվրոպական միությունը սպասում է Հայաստանի արձագանքին` հասկանալու, թե ինչպես կարելի է զարգացնել հարաբերությունները Ասոցացման համաձայնագրի ձախողումից հետո: 

«Մենք կարող ենք ներկայացնել Հայաստանի հետ Եվրամիության ընդհանուր և համաձայնեցված դիրքորոշումը, որը հստակ նշվել է անցյալ տարի Վիլնյուսում ստորագրված համատեղ հայտարարության մեջ: Այն է` մենք համաձայնել ենք զարգացնել և ամրացնել մեր համագործակցությունը Արևելյան գործընկերության բոլոր ոլորտների շրջանակներում, բայց հաշվի առնելով Հայաստանի նոր կարգավիճակը` կապված Մաքսային միությանը միանալու հետ: Հենց հիմա մենք սպասում ենք հայկական կողմի արձագանքին, թե ինչպես են իրենք մտադիր շարունակել հարաբերությունները: Հետո միասնաբար Եվրամիության բոլոր անդամ երկրներով մենք պետք է վերանայենք համագործակցության նոր իրավական հիմքերը», - ասել է Սթանոն:

Հայտնի է, որ Մաքսային միությանը միանալու որոշումից հետո հայկական կողմը ԵՄ-ին առաջարկեց ստորագրել «Ասոցացման և խորը ու համապարփակ ազատ առևտրի գոտու մասին» համաձայնագրի միայն ասոցացման, այսինքն` քաղաքական մասը: Սակայն Եվրամիությունում դա անհնար համարեցին` հիմնավորելով, որ այդ համաձայնագրի երկու մասերը ամբաժանելի են, որ քաղաքական մասն առանց տնտեսականի բովանդակազուրկ է: Ուկրաինայում տեղի ունեցած իշխանափոխությունից և քաղաքական ճգնաժամի խորացումից հետո հայտնի դարձավ, որ Եվրամիությունը Ուկրաինայի հետ ստորագրել է այդ «անբաժանելի» համաձայնագրի միայն քաղաքական մասը` տնտեսականը թողնելով ապագային:

«Ուկրաինայի հետ մենք սկսել էինք Ասոցացման, այդ թվում՝ Ազատ առևտրի համաձայնագրի ստորագրումը, այսինքն՝ դա մեկ փաստաթուղթ է, որ ստորագրվում է երկու փուլով: Մենք չենք բաժանում մեկ ամբողջական համաձայնագիր կազմող այս երկու մասերը: Ստորագրման գործընթացն է միայն անցկացվում երկու փուլով` կապված հատուկ հանգամանքների հետ, բայց վերջում մենք ունենալու ենք մեկ փաստաթուղթ` ԵՄ - Ուկրաինա Ասոցացման համաձայնագիրը` ներառյալ Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի մասը»,- պարզաբանել է Սթանոն:

Այսինքն` եթե Հայաստանը չորոշեր անդամակցել Մաքսային միությանը, այլ սոսկ ցանկանար հետաձգել տնտեսական մասի ստորագրումը, ապա քաղաքական մասի ստորագրումը հնարավոր կլիներ, սակայն քանի որ Հայաստանը միանշանակ ընտրել է Մաքսային միությանն անդամակցելը, ապա Եվրամիության հետ այդ փաստաթղթի ինչպես ամբողջական, այնպես էլ մասնակի ստորագրումը անհնար է: Այլ կերպ ասած Եվրամիությունը չի ցանկանում Հայաստանի հետ քննարկել արդեն բանակցված փաստաթղթի քաղաքական մասի ստորագրման հարցը, այլ մտադիր է Հայաստանի հետ հարաբերությունների զարգացման նոր փաթեթ մշակել` «վերանայելով համագործակցության նոր իրավական հիմքերը»: Այդ նոր իրավական հիմքերը, փաստորեն, բացի քաղաքական մասից, կներառեն նաև տնտեսական մասը, որքանով այն համատեղելի կլինի Մաքսային միության և Եվրասիական տնտեսական միության շրջանակներում Հայաստանի պարտավորություններին:

Դա են վկայում նաև դեռ փետրվարին Եվրամիության անդամ 13 երկրների կողմից ներկայացված նոր առաջարկությունները` «Եվրոպական փաթեթը», որի 9-րդ կետում մասնավորապես ասվում է. «Մշակել տարբերակված հայեցակարգ («Գործընկերության և համագործակցության համաձայնագիր +») ԱԳ ավելի քիչ հավակնոտ երկրների (առաջին հերթին` Հայաստանի) համար»:

«Եվրոպական փաթեթի» քննարկումը հավանաբար հետաձգվել է ուկրաինական ճգնաժամի խորացումից և Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների վատթարացումից հետո, որովհետև այն դեռևս չի մտել ակտիվ քննարկումների փուլ, չի բյուրեղացվել ու հաստատվել ԵՄ բոլոր պետությունների և ինստիտուտների կողմից:

ԵՄ հետ հարաբերությունների ողջ շրջանակը կհստակեցվի Մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցելուց հետո

Ամեն ինչ վկայում է այն մասին, որ Եվրամիությունում պատրաստակամ են Հայաստանի հետ քննարկել երկկողմ հարաբերությունների զարգացման ցանկացած հարց, բայց ակնհայտ է նաև ԵՄ սպասողական դիրքորոշումը: Այն դեպքում, երբ նախկինում Եվրամիությունն ինքն էր հանդես գալիս առաջարկություններով, այսօր ԵՄ-ն հայտարարում է, թե սպասում է Հայաստանի առաջարկություններին:

Առաջին հայացքից տպավորություն է, որ Եվրամիությունում անտարբեր են, սակայն խնդիրը Մաքսային միությանն ու Եվրասիական տնտեսական միությանը Հայաստանի անդամակցությունից հետո առաջացող նոր իրավիճակն է: Դեռ հստակ չէ, թե եվրասիական տնտեսական ինտեգրման դեպքում Հայաստանը որ ոլորտներում կարող է համատեղել համագործակցությունը Եվրամիության հետ: Կան առևտրային տարբեր ռեժիմներ, մաքսային և հարկային տարբեր պարտավորություններ, ընդհանուր շուկայի ձևավորման խնդիր և այլն:

Այդ մասին այսօր ակնարկել է Հայաստանում Լեհաստանի դեսպանը` հարց բարձրացնելով, թե նախ պետք է հասկանալ, թե ինչ է պետք Հայաստանին ու Եվրամիությունը` ընդամենը որևէ փաստաթո՞ւղթ, թե՞ նաև դրա բովանդակությունն ու կողմերի ասոցացումը:

«Հայաստանի իշխանություններն ասում են, որ իրենք սերտորեն համագործակցելու են այն ոլորտներում, որոնց դրույթները չեն հակասում Մաքսային միությանը ՀՀ անդամակցությանը: Մենք նույնպես կողմ ենք այդ դիրքորոշմանը, պարզապես խնդիրը նրանում է, որ Հայաստանը դեռ Մաքսային միության անդամ չէ և կոնկրետ այս պահին նա չի կարող հստակեցնել, թե որ ոլորտներում կարող է սերտորեն համագործակցել և որ կետերն են իր համար ընդունելի»,- նշել է դեսպանը: 

Պարզ է դառնում, որ Եվրամիությունը դեռ սպասում է Մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցության գործընթացի ավարտին, որպեսզի ամեն ինչ հստակեցնելուց հետո սկսվեն հարաբերությունների նոր իրավական հիմքերի մշակման բանակցությունները: Անհրաժեշտ է նաև հստակեցնել, թե որ ոլորտներում է ԵՄ-ն հարաբերությունները կառուցելու անմիջապես Հայաստանի, և որ ոլորտներում` Մաքսային միության վերազգային ինստիտուտների հետ:

Իսկ մինչ այդ Եվրամիությունը արտահայտում է իր պատրաստակամությունը շարունակել Հայաստանի հետ հարաբերությունների խորացումը, ինչի վկայությունն է նաև այն, որ ԵՄ-ն ոչ միայն չի դադարեցրել Հայաստանում տարբեր ծրագրերի ֆինանսավորումը, այլև ավելացրել է այն: 

Տիգրան Խաչատրյան
քաղաքագետ