Ձեր վստահելի աղբյուրը

Panorama.am-ը ներկայացնում է հարցազրույց Հայաստանի և Հարավային Կովկասի քարտեզագրության, ինչպես նաև ադրբեջանական կեղծարարությունները բացահայտող մի շարք գրքերի հեղինակ Ռուբեն Գալիչյանի հետ: Գալիչյանը նկարագրում է, թե ինչպես և ինչ մեթոդներով է Ադրբեջանը կեղծում պատմությունը և մատուցում աշխարհին իր հակահայկական թեզերը:

Պատմությունը խեղաթյուրող ադրբեջանական թեզերը

Ադրբեջանցիների կողմից իրականացվող կեղծարարությունների հիմնական նպատակն է «ապացուցել», որ ադրբեջանցիները տարածաշրջանում բնակվում էին հայերից շատ առաջ, մի պնդում, որը լիովին հակասում է հանրահայտ և միջազգայնորեն ճանաչված փաստերին (դրանք բոլորը ներկայացված են Գալիչյանի գրքերում):  Գալիչյանն առանձնացնում է այս թեզերի մի քանի օրինակներ:

-Ադրբեջանցիները պնդում են, որ հայերը երբևէ չեն ապրել այս տարածաշրջանում և որ նրանց բնակեցրել են այդտեղ ռուսները 1828 թվականին:Սակայն գոյություն ունի մեծածավալ միջազգային գրականություն, որը հակասում է այս պնդմանը,- ասում է Գալիչյանը:

Գալիչյանն իր գրքերում մեջբերում է ո՛չ միայն հունա-հռոմեական և եվրոպական պատմաբանների, այլև հենց ադրբեջանցի պատմաբանների, ովքեր ծնվել և մեծացել են Բաքվում (այդ թվում Ադրբեջանի պատմագրության հայրերին), ովքեր փաստում են այս տարածաշրջանում հայերի դարավոր գոյության մասին:

- Նրանք պնդում են նաև, որ Ադրբեջանն ունեցել է 2000 տարվա անկախ պետականություն: Սակայն Ադրբեջանը որպես երկիր առաջացել է միայն 1918թ.-ին,- հիշեցնում է Գալիչյանը` նշելով, որ հին քարտեզներից և ո՛չ մեկում չի նշվում Ադրբեջան անունով երկիր Արաքսից հյուսիս ընկած հատվածում: Այդ տարածքը բոլոր քարտեզներում անվանվում է Կովկասյան Ալբանիա, իսկ Ադրբեջան անվանումը պատկանում էր Իրանի հյուսիսային շրջաններից մեկին: 1918թ.-ին, երբ ստեղծվեց Ադրբեջան երկիրը, այն փոխ առավ Իրանի Ադրբեջան կոչվող շրջանի անվանումը:

Բացի այդ կա նաև լեզվի հարցը. թուրքական լեզուն բերվել է կենտրոնական Ասիայից, և առաջին գրավոր արձանագրությունը թուրքերենով ի հայտ է եկել 19րդ դարի վերջին:

Նրանք պնդում են, որ ունեն երկու հազար տարվա պատմություն և պետականություն. այդ դեպքում ինչպե՞ս է, որ նրանք չեն ունեցել գրավոր լեզու, - հարցնում է Գալիչյանը:

«Ադրբեջանցիներն ասում են, որ իրենց նախահայրերը տարածաշրջանում բնակվող կովկասյան ալբանացիներն են (ովքեր սկզբում քրիստոնյա էին, իսկ հետո իսլամացվեցին): Նաև, ըստ այս թեզի, տարածաշրջանում գտնվող բոլոր պատմական հուշարձաններն ու եկեղեցիները կառուցվել են ալբանացիների և ո՛չ թե հայերի կողմից և հետևաբար դրանք պատկանում են ալբանացիների հետնորդ ադրբեջանցիներին: Ի թիվս այս թեզին հակասող բազմաթիվ այլ փաստերի, անպատասխան է մնում մի կարևոր հարց. ալբանացիներն իսլամացվել են ամենաուշը 9-10րդ դարերում, մինչդեռ հայկական եկեղեցիները կառուցվել են 10-17րդ դարերում: Արդյոք մուսուլման ալբանացինե՞րն են կառուցել այդ եկեղեցիները, ո՞վ է դրանք կառուցել», - հարցնում է Գալիչյանը:

Իսկ կովկասյան ալբանացիները որպես այդպիսին չեն եղել միատարր ժողովուրդ, այլ կազմված են եղել 26 ցեղերից, որոնցից մի քանիսը դեռ գոյություն ունեն այսօր:

- Տարածաշրջանում իրենց գոյությունն ապացուցելու համար հորինված մեկ այլ վարկածի համաձայն ադրբեջանցիները պնդում են, որ նրանց նախնիները օգյուզ թուրքերն են: Ընդ որում, այդ պնդման համաձայն օգյուզ թուրքերը սկիզբ են առել Միջին Ասիայից և տեղափոխվել են կովկաս հինգ հազար (և ոչ թե հինգ հարյուր տարի) առաջ և իբր նրանք կովկասում տեղաբնիկ էին:

Սա կատարյալ սուտ է. բոլորը գիտեն, որ թուրքական ցեղերը տարածաշրջան են ներթափանցել 7-9-րդ դարերում և մինչև 14-15րդ դար կազմավորված չեն եղել որպես մեկ ժողովուրդ,- ասում է Գալիչյանը:

Հետևաբար, ադրբեջանցի պատմաբանները միակարծիք չեն անգամ այն հարցում, թե որտեղից են սկիզբ առել ադրբեջանցիները:

«Երբ նրանց ձեռնտու է (երբ պետք է ընդգծել իրենց կապը թուրքերի հետ) նրանք ասում են, որ իրենք Միջին Ասիայից եկած օգյուզ թուրքերի հետնորդներն են: Մյուս պարագաներում, երբ հակադրություն է առաջանում հայերի հետ և նրանք խնդիր ունեն ցույց տալու, որ տարածաշրջանում հայերից շուտ են բնակություն հաստատել, նրանք պնդում են, որ կովկասյան ալբանացիների ժառանգներն են», - նշում  է Գալիչյանը:

Պատմությունը խեղաթյուրելու ադրբեջանական հնարքները

Գալիչյանը նաև նկարագրում է այն հնարքներից մի քանիսը, որոնք հաճախ օգտագործվում են ադրբեջանցիների կողմից պատմական փաստերն ու սկզբնաղբյուրները խեղաթյուրելու համար:

- Ամենահաճախ կիրառվող հնարքներից մեկը պատմական սկզբնաղբյուրների կամայական թարգմանությունն է, որի ժամանակ ադրբեջանցի պատմաբանները կամ միտումնավոր դուրս են թողնում սկզբնաղբյուրում Հայաստանին վերաբերող ցանկացած տեղեկություն, կամ Հայաստան/հայ բառերը փոխարինում են օրինակ Ալբանիա/ալբանացի բառերով:

«Այսպիսի մի օրինակ է Ղարաբաղի պատմության մասին 1840-ականներին Միրզա Ղարաբաղիի հեղինակած գիրքը: Գիրքը ռուսերեն ճշգրիտ թարգմանությամբ լույս է տեսել 1959թ.-ին: Սակայն 1986թ.-ին այն վերահրատարակվել է և ցանկացած նշում Հայաստանի կամ հայության մասին պարզապես դուրս է թողնված այդ հրատարակությունից, իսկ օրինակ հայ պատմաբան Մովսես Կաղանկատվացին դարձել է «ադրբեջանցի պատմաբան Մոիսեյ Կալանկատլի»: Կան նման բազմաթիվ նման օրինակներ»:

Այն փաստը, որ մինչև 19րդ դարի վերջը գոյություն չուներ գրավոր թուրքերեն լեզու և որ բոլոր սկզբնաղբյուրները պետք է թարգմանվեին ժամանակակից թուրքերենով` ադրբեջաներենով, շատ լավ զենք հանդիսացավ նրանց ձեռքերում պատմությունը փոխելու համար, քանի որ այժմ ադրբեջաներեն կարդացող ադրբեջանցիները մեծ մասամբ չեն տիրապետում այն լեզուներին (օրինակ պարսկերենին), որոնցով գրվել են սկզբնաղբյուրները: Իր հասցեին հնչած բոլոր քննադատություններին Գալիչյանը պատասխանում է խորհուրդ տալով պարսկերեն իմացող ադրբեջանցիներին գնալ և ստուգել իրենց իսկ ակադեմիայում պահվող սկզբնաղբյուրները:

Սկզբնաղբյուրները, ինչպես նաև դրանց ճշգրիտ թարգմանությունները տարբեր եվրոպական լեզուներով գոյություն ունեն, սակայն այն գրքերը, որոնք ներկայումս լույս են տեսնում Ադրբեջանում, բոլորը կեղծված են: Վերջիններս հրատարակվում են անհամեմատ ավելի մեծ քանակով. դրանք մեծապես գերազանցում են հավաստի թարգմանված գրքերի քանակը և ավելի մատչելի են ընթերցողին, քանի որ բաժանվում անվճար տարբեր երկրների գրադարաններում և գիտական կենտրոններում:

- Ադրբեջանում հրատարակվող գրքերը նաև պարունակում են հորինված տեղեկություններ, գոյություն չունեցող հեղինակների անուններ և աղբյուրներ:

«Օրինակ «Արևմտյան Ադրբեջանի հուշարձաները» գրքում ասվում է, որ Հայաստանի տարածքում գտնվող հուշարձանների (անգամ ուրարտական ժամանակաշրջանի հուշարձանների) վրա կան թուրքերեն արձանագրություններ և որ հայկական եկեղեցիները, ինպիսին է օրինակ Տաթևը, Խոր Վիրապը, Գանձասարը, Էջմիածինը և այլն բոլորը թուրքական են: Այս գրքի հեղինակի անունը հորինված է, այդպիսի անունով անձ պարզապես գոյություն չունի»,- հավաստիացնում է Գալիչյանը:

Գրքում նշված են նաև մի շարք ակադեմիկոսների անուններ, որոնք նույնպես հորինված անուններ են: Մինչդեռ այս գիրքը հրատարակել է Ադրբեջանի տուրիզմի նախարարությունը: Կան բազմաթիվ այսպիսի օրինակներ:

Պետական աջակցությունը

Գալիչյանը նշում է նաև, որ Ադրբեջանի պետությունը (հիմնականում Հեյդար Ալիևի հիմնադրամի միջոցով) հատուկ պատվեր է տալիս այսպիսի գրքեր գրելու համար և որ այն ծախսում է միլիոնավոր դոլարներ դրանք հրատարակելու և աշխարհով մեկ տարածելու վրա:
Նախագահ Ալիևը ինքն է հրապարակայնորեն հայտարարել, որ կվարձատրի այն հեղինակներին, ովքեր գրքեր կգրեն վերընշված թեզերն ապացուցելու համար: Վերջերս նա հրապարակավ շնորհակալություն հայտնեց այն պատմաբաններին, ովքեր իրականացրել էին իր այդ պատվերը: Ադրբեջանի կառավարությունը նաև մեծ կաշառքներ է տալիս արտասահմանյան պատմաբաններին, որպեսզի նրանք գրեն ադրբեջանական այս թեզերը պաշտպանող գրքեր կամ որպեսզի նրանք լռեն Ադրբեջանի տարածած կեղծիքների մասին: Գալիչյանի գրքերում կան այդպիսի կոնկրետ օրինակներ:

Պատճառներն ու նպատակները

Խոսելով այս պետական քաղաքականության մասին Գալիչյանը նշում է, որ պատմություն ստեղծելու այս միտումը սկիզբ է առել դեռևս Ստալինյան ժամանակներից, երբ Ստալինի հրովարտակի համաձայն Սովետական միության բոլոր պետությունները պետք է ունենային իրենց պատմությունն ու մշակույթը: Եվ քանի որ Ադրբեջանը նոր ստեղծված պետություն էր, այն ստիպված որևէ կերպ պետք է իրեն վերագրեր տարածաշրջանի պատմությունը:

Պատմությունը կեղծելով` ադրբեջանցիները նաև քաղաքական նպատակներ են հետապնդում: Օրինակ Իրանի Ադրբեջան շրջանի անվանումը յուրացնելով նրանք նպատակ ունեին հետագայում հավակնություններ ներկայացնել Իրանի այդ շրջանին (ինչը փորձեցին մի քանի անգամ անել, բայց հաջողության չհասան): Սակայն ամենամեծ թափով այս գործընթացին զարկ տրվեց այն ժամանակ, երբ Ադրբեջանը սկսեց ստանալ իր նավթադոլարներով եկամուտները:

Մեկ այլ գործոն է պան-թուրքիզմի գաղափարախոսությունը, որը բուռն զարգացում է ապրում Ադրբեջանում: Ինչպես հայտնի է պան-թուրքիստների նպատակն է թուրքալեզու ժողովուրդների միացումը Փոքր Ասիայից մինչև Կենտրոնական Ասիա. այս գործում կարևոր դեր ունի Ադրբեջանը, իսկ Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև գտնվող Հայաստանը դիտվում է որպես սեպ և խոչընդոտ:

«Ադրբեջանցիները դիմում են այս կեղծարարություններին նաև այն պատճառով, որ նրանց ինքնությունը կվտանգվի, եթե նրանք ընդունեն, որ տարբեր ազգերից կազմված հանրույթ են: Գալիչյանը համեմատական է անցկացնում ԱՄՆ-ի հետ, ասելով, որ ամերիկացիները, ի տարբերություն ադրբեջանցիների, հպարտ են ԱՄՆ-ում բնակվող յուրաքանչյուր ազգի պատմությամբ և ժառանգությամբ, իսկ ադրբեջանցիները դրանով հպարտ չեն, նրանք ասում են, որ Ադրբեջանում ապրող բոլոր ցեղերը պատկանում են մեկ ժողովրդին և մեկ երկրին. այս երկու պնդումներն էլ սխալ են»,- ասում է Գալիչյանը:

Նա հավելում է սակայն, որ գիտակ պատմաբանները ողջ աշխարհում շատ լավ տեղյակ են պատմական փաստերից և նրանց հնարավոր չէ այս գրքերով շփոթեցնել, սակայն վտանգն այն է, որ երիտասարդ գիտնականներն ու պատմությունից անտեղյակ ուսանողները կարող են այս գրքերով սովորել և ընդունեն խեղաթյուրված պատմությունը որպես իրողություն: Այդ իսկ պատճառով շատ կարևոր է, որ հայերը մշտապես բարձրաձայնեն ճշմարտությունը, չվախենալով ոչ ոքից, այդ թվում և մեծ տերություններից, ովքեր ունեն իրենց շահերն Ադրբեջանում: Հայ գիտնականները պետք է գրքեր տպագրեն ճշգրիտ պատմական տվյալներով և անպայման թարգմանեն դրանք անգլերեն, քանի որ անգլերենն է այժմ աշխարհի լեզուն, եզրափակում է իր խոսքը Գալիչյանը:

.......
Ռուբեն Գալիչյանի հեղինակած գրքերից են՝ «Հորինված պատմություն» (The Invention of History; 2009), «Հայաստանի պատմական քարեզները» (Historic maps of Armenia; 2004), «Պատմությունների բախում Հարավային կովկասում» (Clash of Histories in the South Caucasus: Redrawing the Map of Azerbaijan, Armenia and Iran; 2012), «Կովկասից հարավ երկրները միջնադարյան քարտեզներում» (Countries South of the Caucasus in Medieval Maps; 2007) և այլ գրքեր:

 

Թարգմանեց Նվարդ Չալիկյանը