Եվրասիական միություն. աշխարհաքաղաքական նախագի՞ծ, թե՞ ինքնիշխան պետությունների տնտեսական միավորում
Նախօրեին Ղազախստանի մայրաքաղաք Աստանայում կայացել է Եվրասիական տնտեսական բարձրագույն խորհրդի նիստը, որի արդյունքներով Ռուսաստանի, Բելառուսի և Ղազախստանի նախագահները ստորագրել են Եվրասիական տնտեսական միության ստեղծման մասին պայմանագիրը: Փաստաթուղթը երկրների խորհրդարաններում վավերացումից հետո ուժի մեջ կմտնի 2015թ.-ի հունվարի 1-ից:
Չնայած երկրների ներսում և այլ պետություններում առկա որոշակի հոռետեսությանը՝ Եվրասիական տնտեսական միությունը խոստանում է լինել հետխորհրդային տարածքի առաջին հաջողված ինտեգրացիոն միավորումը:
Պուտինը, Նազարբաևը և Լուկաշենկոն՝ Եվրասիական միության մասին
ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը իր ելույթում նշել է, որ Եվրասիական տնտեսական միության ստեղծման մասին պայմանագրի ստորագրումն ունի պատմական նշանակություն, որ այն անդամ պետությունների տնտեսությունների զարգացման ու քաղաքացիների բարեկեցության բարձրացման համար ապահովում է լայն հնարավորություններ:
«Ռուսաստանը, Բելառուսը և Ղազախստանը դուրս են գալիս փոխգործակցության սկզբունքորեն նոր մակարդակ, ստեղծում ապրանքների, ծառայությունների, կապիտալի և աշխատուժի ազատ տեղաշարժի ընդհանուր տարածք: «Եռյակի» պետությունները կվարեն համաձայնեցված քաղաքականություն տնտեսության առանցքային ճյուղերում՝ էներգետիկա, արդյունաբերություն, գյուղատնտեսություն, տրանսպորտ: Ըստ էության, մենք ձևավորում ենք խոշորագույն ընդհանուր շուկա ԱՊՀ տարածքում (ավելի քան 170 մլն մարդ)՝ հսկայական արդյունաբերական, գիտական, տեխնոլոգիական ներուժով և բնական ռեսուրսներով»,- ընդգծել է Պուտինը:
Նա փաստել է, որ համաշխարհային ասպարեզում ի հայտ է գալիս նոր տնտեսական կազմակերպություն, որն ունի լիակատար միջազգային իրավասուբյեկտություն և գործելու է Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության սկզբունքների հիման վրա:
«Կարևոր է, որ առանձին լիազորությունների փոխանցումը Միության վերազգային մարմիններին բացարձակապես որևէ վնաս չի հասցնում մեր պետությունների ինքնիշխանությանը»,- նշել է ՌԴ նախագահը
Պուտինը ներկայացրել է Մաքսային միության շրջանակում երեք պետությունների տնտեսական հարաբերությունների ցուցանիշները: Ըստ նրա՝ վերջին 3 տարիների ընթացքում Մաքսային միության ներսում առևտրաշրջանառությունն աճել է 50%-ով՝ 23 միլիարդ դոլարով, 2013թ.-ին այն կազմել է 66,2 միլիարդ դոլար: Բելառուսն ու Ղազախստանը ՌԴ արտաքին առևտրային հաշվեկշռում զբաղեցրել են երրորդ տեղը Եվրամիությունից և Չինաստանից հետո, ինչը, ըստ Պուտինի, տեղի է ունեցել եվրասիական ինտեգրացիոն գործընթացների շնորհիվ:
Իր հերթին Ղազախստանի նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևը հրավիրել է բոլորի ուշադրությունն այն փաստի վրա, որ Եվրասիական միությունը ամենից առաջ տնտեսական միություն է և չի շոշափում պետությունների անկախության, քաղաքական ինքնիշխանության հարցերը: Նույնպես ներկայացնելով Մաքսային միության ներսում Ղազախստանի տնտեսական զարգացման ցուցանիշները՝ նա ընդգծել է, որ վերջին 5 տարվա ընթացքում Ռուսաստանի և Բելառուսի հետ Ղազախստանի առևտրաշրջանառությունն աճել է 88%-ով՝ հասնելով 24 միլիարդ դոլարի, արտահանումը աճել է 63%-ով և կազմել 6 միլիարդ դոլար:
«Միության մասնակից պետություններին բաժին է հասնում ողջ աշխարհում օգտակար հանածոների մոտ քառորդ մասը՝ ընդհանուր 40 տրիլիոն դոլար արժողությամբ: Մեր ինտեգրացիոն միավորումը աշխարհում էներգակիրների խոշոր արտահանող է, իսկ վերջին տարիներին՝ հացահատիկի արտահանող: Մեր միությունը լիովին ապահովում է իրեն պարենով և էներգիայով, ունի բոլոր անհրաժեշտ կոմունիկացիաները ընդհանուր շուկայի ներսում, ինչպես նաև այլ պետությունների հետ: Այսինքն՝ մենք ինքնաբավ ենք առանցքային ռեսուրսների առումով, ինչը երաշխավորում է պետությունների անկախությունը: Այդպիսով՝ այսօր ծնվում է 21-րդ դարի նոր աշխարհատնտեսական իրականություն»,- հայտնել է Նազարբաևը:
Բելառուսի նախագահ Ալեքսանդր Լուկաշենկոն, նույնպես կարևորելով Եվրասիական տնտեսական միության ստեղծումը, փոխարենը խոսել է խնդիրներից: Նա հայտնել է, որ տնտեսական համագործակցության, մասնավորապես պետությունների միջև առևտրին վերաբերող որոշ հարցերի լուծումը թողնվել է ապագային: Լուկաշենկոն ընդգծել է, որ կողմերի միջև առկա խնդիրների հետագա լուծումից է կախված միության հաջողությունը:
«Այսօրվա պայմանագրի ստորագրումը գործընթացի վերջը չէ, այլ, ես կասեի, լուրջ գործընթացի սկիզբն է, այն գործընթացի, երբ մենք մեզ և ողջ աշխարհին, առաջին հերթին մեր ժողովուրդներին պարտավոր ենք ապացուցել, որ արել ենք ճիշտ քայլեր այդ ուղղությամբ: Եվրասիական տնտեսական միության կառուցման հետ պետք է կապված լինեն հարցերի լուծումը, որոնք էական ազդեցություն են թողնում միության անդամ պետությունների միջև առևտրի վրա: Մենք հավատում ենք, որ տնտեսական միությունն ապագայում կլինի հիմքը մեր քաղաքական, ռազմական և հումանիտար միասնության համար»,- ասել է Լուկաշենկոն:
Մոսկվան վճարեց Բելառուսին Եվրասիական միության ստեղծման գինը
Բելառուսի նախագահի կողմից նշվող խնդիրները վերաբերում են երկրների միջև առևտրային բոլոր խոչընդոտների վերացմանը: Լուկաշենկոն մշտապես պահանջել է, որ եթե կառուցվում է տնտեսական միություն, ապա Բելառուսն այլևս չպետք է Ռուսաստանին վճարի վերամշակվող նավթի և նավթամթերքների արտահանման համար մաքսատուրք, որը տարեկան կազմում է 3 մլրդ դոլարից ավել գումար: Եվրասիական տնտեսական բարձրագույն խորհրդի նախորդ նիստի ընթացքում այդ հարցը օրակարգային խնդիրներից մեկն էր և սպառնում էր անգամ խոչընդոտել Եվրասիական տնտեսական միության ստեղծման մասին պայմանագրի ստորագրմանը:
Սակայն Բելառուսի և Ռուսաստանի միջև բանակցությունների արդյունքում որոշվել է, որ Մինսկը աստիճանաբար կնվազեցնի վճարվող մաքսատուրքերի չափը, մինչև ընդհանուր էներգետիկ շուկայի ձևավորումը: Այսուհետ Բելառուսը Մոսկվային կվճարի արտահանման մաքսատուրքի 50%-ը, ինչը վկայում է, որ Լուկաշենկոյին հաջողվել է հասնել փոխզիջման Ռուսաստանի համար չափազանց զգայուն և կարևոր էներգետիկ ոլորտում:
Ինչպե՞ս է գործելու նոր տնտեսական միությունը
Եվրասիական տնտեսական միությունը վերջին տարիներին հետխորհրդային տարածքում սկիզբ առած եվրասիական ինտեգրացիոն գործընթացի հերթական հանգրվանն է: 2000թ.-ին Ռուսաստանը, Բելառուսը, Ղազախստանը, Տաջիկստանը և Ղրղզստանը ստորագրեցին Եվրասիական տնտեսական ընկերակցության ստեղծման մասին պայմանագիր (Եվրազես), 2010թ.-ին սկսեց գործել Ռուսաստան-Բելառուս-Ղազախստան Մաքսային միությունը, իսկ 2012թ.-ին՝ Միասնական տնտեսական տարածքը: Մաքսային միությունից անցում է կատարվում ընդհանուր շուկա, ուր գործելու է ապրանքների, ծառայությունների, կապիտալի և աշխատուժի ազատ տեղաշարժ:
Եվրասիական տնտեսական միության մասին պայմանագրի համաձայն՝ միության մարմիններն են.
1.Եվրասիական տնտեսական բարձրագույն խորհուրդ
2.Եվրասիական միջկառավարական խորհուրդ
3.Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողով
4.Եվրասիական տնտեսական միության դատարան:
Եվրասիական տնտեսական բարձրագույն խորհուրդը միության բարձրագույն գործող մարմինն է, որում ընդունված որոշումները գերակա են:
Մարմինը գործում է պետությունների ղեկավարների մակարդակով, որտեղ որոշումներն ընդունվում են կոնսենսուսով, այսինքն՝ անդամ պետություններից որևէ մեկի դեմ լինելու դեպքում որոշում չի ընդունվում: Միջկառավարական խորհուրդն իրականացնում է Բարձրագույն խորհրդի որոշումները, իսկ Տնտեսական հանձնաժողովը միության գլխավոր կարգավորող մարմինն է, հետևում է միության նորմերի կատարմանը:
Եվրասիական տնտեսական միությունում վերազգային բաղադրիչը թույլ է, որոշումներն ընդունվում են միջպետական մակարդակով, կոնսենսուսի սկզբունքով, ինչը ինտեգրման այդ մակարդակում երաշխավորում է պետությունների ինքնիշխանության պահպանումը` համենայն դեպս այնքանով, որքանով նրանք ի վճակի են պահպանել: Կողմերը նշում են, որ որքան էլ միության ստեղծումը համարվի աշխարհաքաղաքական նախագիծ, առկա պայմանագրում կարգավորվում են բացառապես տնտեսական հարցեր: Այդ առումով հատկապես սկզբունքային դիրքերից է հանդես գալիս Ղազախստանը, որը ամեն կերպ ձգտում է խուսափել միության քաղաքականացումից: Ղազախստանի փոխարտգործնախարար Սամատ Օրդաբաևը հայտարարել է, որ Եվրասիական տնտեսական միության մասին պայմանագիրն ամբողջությամբ բացառում է քաղաքական ենթատեքստը:
«Միության ողջ կմախքը մաքուր տնտեսական փոխգործակցությունն է: Հենց Ղազախստանի հետևողական դիրքորոշման շնորհիվ պայմանագրից հանվել են այնպիսի հարցեր, ինչպիսին են ընդհանուր քաղաքացիությունը, արտաքին քաղաքականությունը, միջխորհրդարանական համագործակցությունը, անձնագրերի և վիզայի ոլորտը, սահմանների ընդհանուր պաշտպանությունը, արտահանման հսկողությունը և այլն»,- նշել է նա:
Միության ստեղծման պայմանագիրն ունի 33 հավելված, որոնք վերաբերում են Եվրասիական միության կայացման անցումային փուլին և հետագա զարգացմանը: Օրինակ, ԵՏՄ-ում նավթի և գազի ընդհանուր շուկայի հայեցակարգը պետք է մշակվի մինչև 2016թ.-ի հունվարի 1-ը, դրա իրականացման ծրագիրը՝ մինչև 2018թ.-ը, իրականացումը՝ մինչև 2024թ.-ը, իսկ էներգետիկ ընդհանուր շուկայի ձևավորումը՝ մինչև 2025թ.-ը: Դեղորայքի և բուժտեխնիկայի ընդհանուր շուկան պետք է ձևավորվի 2016թ-ից:
Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի առևտրի հարցերով նախարար Անդրեյ Սլեպնյովը հայտարարել է, որ ԵՏՄ-ն դառնում է միջազգային իրավունքի սուբյեկտ, և 2015թ.-ի հունվարի 1-ից կձևավորվի ծառայությունների ընդհանուր շուկա: Նրա խոսքով՝ պետությունները պայմանավորվել են ապագայում ստեղծել ֆինանսական ծառայությունների, տրանսպորտի, հեռահաղորդակցության, շինարարության ընդհանուր շուկա, ինչը լուրջ ազդակ կհաղորդի տնտեսական ինտեգրացիային:
Այսպիսով՝ 2015թ.-ի հունվարի 1-ից մոտ 170 մլն մարդ սկսելու է ապրել բոլորովին այլ իրավիճակում, երբ պետությունների միջև տնտեսական հարաբերությունները կկարգավորվեն միասնական նորմերով, առանց արհեստական խոչընդոտների, ինչի դրական ազդեցությունը զգալի կլինի մարդկանց կենսագործունեության վրա պետությունների տնտեսական զարգացմանը զուգահեռ:
Տիգրան Խաչատրյան
քաղաքագետ
Նախորդող՝
Լրահոս
Տեսանյութեր
Ինչո՞ւ հանկարծ ՀՀ իշխանությունները որոշեցին խլել արցախցիների կենսաթոշակային խնայողությունները
