Ձեր վստահելի աղբյուրը

Իրանի նախագահի պաշտոնական կայքի հաղորդմամբ՝ Հասան Ռոհանին հունիսի 9-ին երկօրյա պաշտոնական այցով կմեկնի Թուրքիա: 1996թ. Հաշեմի Ռաֆսանջանիի այցից հետո սա Իրանի նախագահի առաջին այցն է Անկարա: Անցած տարիներին թե՛ Մոհամմադ Խաթամիի և թե՛ Մահմուդ Ահմադինեժադի՝ Թուրքիա նախատեսված այցերը տարբեր պատճառներով չեղյալ են հայտարարվել:

Թուրք-իրանական հարաբերություններն անցնող տարիների ընթացքում՝ կապված երկկողմ և տարածաշրջանային խնդիրների հետ, մշտապես գտնվել են հեղհեղուկ վիճակում, երբեմն նկատվել է հարաբերությունների բարելավում, իսկ երբեմն դրանք այն աստիճանի են սրվել, որ նույնիսկ ռազմական հարձակման վտանգ էր հասունանում:

Անդրադառնալով Ռոհանիի այցին՝ նկատենք, որ Իրանի նոր իշխանությունների արտաքին քաղաքականության օրակարգում անմիջական հարևանների հետ հարաբերությունների կարգավորումն է: Այդ պատճառով է, որ այդ երկրի նախագահն ու արտգործնախարարը նախատեսում են այցելել այն հարևան երկրներ (Ադրբեջան, Թուրքիա, Սաուդյան Արաբիա, Արաբական Միացյալ Էմիրություններ), որոնց հետ Իրանն Ահմադինեժադի կառավարման տարիներին ունեցել է լարված հարաբերություններ:

Որո՞նք են այն խնդիրները, որոնց շուրջ Ռոհանին Անկարայում քննարկումներ կանցկացնի Թուրքիայի նախագահ Աբդոլլահ Գյուլի և վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի հետ:

Ա. Իրանական գազի արտահանման հարցը
Օրերս ԻԻՀ նավթի փոխնախարար Ալի Մաջեդին, անդրադառնալով իրանական գազը Եվրոպա արտահանելու ուղիներին, նշել էր, որ գազն արտահանելու երեք ճանապարհ կա, որոնցից մեկը Թուրքիան է:
Վերջին տարիներին Անկարան պաշտոնական մակարդակով բազմիցս դժգոհել է, որ Իրանը Թուրքիային բավականին թանկ գնով է գազ վաճառում՝ 1000 խմ-ի դիմաց 490 դոլար, և սա այն դեպքում, երբ Թուրքիան Ռուսաստանից գազը գնում է 425, իսկ Ադրբեջանից 335 դոլարով: Եթե Իրանի և Թուրքիայի միջև ապրանքաշրջանառության ծավալները 2012թ. կազմել են 21.8 միլիարդ դոլար, ապա 2013թ. նվազում է արձանագրվել՝ հասնելով 13.5 միլիարդի: Ներկայում Իրանն ու Թուրքիան գազի սակագնի հարցը վիճարկում են միջազգային դատարանում:

Բ. Սիրիական ճգնաժամ
Ինչպես հայտնի է, Ահմադինեժադի օրոք թուրք-իրանական հարաբերությունները խիստ լարվեցին՝ կապված սիրիական ճգնաժամի և Թուրքիայի տարածքում ՆԱՏՕ-ի ՀՀՊ համակարգերի տեղակայման հետ: Եթե Սիրիայի հարցը դեռևս մնում է Իրանի նոր իշխանությունների օրակարգում, ապա ՀՀՊ համակարգերի սպառնալիքը ժնևյան համաձայնությունից հետո նվազել է:
Թուրքիայի և Սաուդյան Արաբիայի հետ հարաբերությունները չվատթարացնելու նպատակով ներկայում Իրանի իշխանությունները, Բաշար ալ-Ասադին ցուցաբերվող բազմակողմանի օգնության հետ մեկտեղ, փորձում են զերծ մնալ Սիրիայի իշխանություններին հրապարակայնորեն աջակցելու քաղաքականությունից՝ խուսափելով ընդդիմադիր ահաբեկչական խմբավորումներին աջակցող երկրների հասցեին խիստ քննադատությունից:

Գ. Քրդական հարց
Թուրքիան պաշտոնապես Իրանին մեղադրում է Քուրդիստանի աշխատավորական կուսակցությանը (PKK) անդամներին աջակցելու մեջ: Հենց այդ պատճառով էր, որ Թուրքիայի Էրզրում քաղաքում նախատեսված Իրանի, Թուրքիայի և Ադրբեջանի ԱԳ նախարարների եռակողմ հանդիպման նախօրեին չեղյալ հայտարարվեց հանդիպումը: Իսկ ավելի ուշ, թուրք-սիրիական սահմանին «Պատրիոտ» հրթիռային համակարգերի տեղակայման պատճառով Մ. Ահմադինեժադը մերժեց Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի՝ Անկարա այցելելու հրավերը:

Դ. Հարավային Կովկասին, մասնավորապես՝ ԼՂ հակամարտությանն առնչվող հարցեր
Վերջին շրջանում Հայաստան-Նախիջևան և ԼՂՀ-Ադրբեջան սահմանում Ադրբեջանի կողմից իրականացվող դիվերսիոն հետախուզական գործողությունները, որոնք ամենայն հավանականությամբ հրահրվում են հենց Թուրքիայի կողմից, չեն կարող չանհանգստացնել Թեհրանին:
Իրանը բազմիցս է հայտարարել, որ պատերազմի վերսկսումը սպառնում է իր ազգային շահերին: Բացի այդ, նկատելի է, որ վերջին շրջանում ակտիվացել է ԼՂ հակամարտության հարցում  և պարբերաբար հանդես է գալիս խնդրի կարգավորման գործում միջնորդական առաքելություն կատարելու առաջարկով և հայտարարում, թե խնդրի կարգավորմանն առնչվող մշակված նախագիծ ունի:

Ակնհայտ է, որ Ռոհանիի այցի ընթացքում կողմերը շեշտը կդնեն տնտեսական հարաբերությունները զարգացնելու վրա, սակայն, այդ ամենով հանդերձ Իրանն ու Թուրքիան կշարունակեն իրենց պայքարը տարածաշրջանում ազդեցության մեծացման նպատակով:

Ուկրաինայի հարցում ռուս-ամերիկյան լարված հարաբերությունների, Իրան-Արևմուտք հարաբերությունների կարգավորման, Միացյալ Նահանգների՝ տարածաշրջանում ակտիվանալու միտումների, Եվրասիական տնտեսական միության ստեղծման հետ կապված զարգացումների ֆոնին Իրանի և Թուրքիայի հարաբերություններում որոշակի խնդիրների վերաբերյալ մոտեցումների վերանայում տեղի կունենա:

Առաջիկա տարիներին թուրք-իրանական մրցակցությունը հատկապես նկատելի կլինի Հարավային Կովկասում և Միջին Ասիայում, որոնց հետ ինտեգրվելու նպատակով Իրանը բավականին հավակնոտ ծրագրեր է մշակել:

Արմեն Իսրայելյան, իրանագետ