Ձեր վստահելի աղբյուրը

Նոր կառավարության ծրագրով նախատեսվում է Հայաստանում դատարանները դարձնել անկախ, բարձրացնել դատական իշխանության ինքնակառավարումը, բեռնաթափել նրանց գործունեությունը: Բացի այդ, դատաիրավական բարեփոխումների ծրագրի շրջանակներում կառավարությունը ծրագրում է այնպես անել, որ գնահատվի դատավորների գործունեությունը: Դրան ուղղված Դատական օրենսգրքում համապատասխան փոփոխությունը բուռն քննարկումների տեղիք էր տվել. Դատավորների միությունը «խորը անհանգստություն էր հայտնել» այդ նախագծի վերաբերյալ` հայտարարելով, որ այդպիսով կասկածի տակ է դրվում դատավորների անկախությունը: Նման մտահոգություն հայտնած դատավորների թվում էր նաև ՀՀ Վերաքննիչ քաղաքացիական գործերով դատարանի նախկին դատավոր, այժմ Արդարադատության փոխնախարար Արսեն Մկրտչյանը:

Նոր պաշտոնում դատավորների գնահատման ինստիտուտի վերաբերյալ պարոն Մկրտչյանը նոր կարծիք ունի, որը ներկայացրել է Panorama.am-ին տված հարցազրույցում:

-Արդարադատության նախարարը կառավարության ծրագրի Ձեր հատվածը ԱԺ-ում ներկայացնելիս ասաց, որ կառավարության ծրագրում էական նշանակություն է տրվելու Մարդու իրավունքների պաշտպանությանը, առավել արդյունավետ դատական համակարգ ունենալուն նպաստող քայլերին: Ի՞նչ է սա նշանակում, պարոն Մկրտչյան:

-Կառավարության գործունեության ծրագրում ամրագրված են դրույթներ, որոնց համաձայն, կառավարությունն իր գործունեության ընթացքում պետք է նպաստի դատարանների անկախությանը և ապահովի արդյունավետ գործունեության երաշխիքներ, դատական իշխանության ինքնակառավարման մարմինների գործունեության արդյունավետությունը բարձրացնելու ուղղությամբ կառավարությունը պետք է աշխատանքներ իրականացնի, պայմանների ստեղծել դատարանների համար, բեռնաթափել նրանց գործը: Սրանք գործառույթներ են, որոնք ուղղված են մի կողմից դատական իշխանության անկախության ամրապնդմանը: Այս ամենը բխում է Հանրապետության նախագահի կողմից հաստատված դատաիրավական բարեփոխումների 2012-2016 թթ. ծրագրում: Այս ծրագրում բավական գործուն միջոցներ կան դատական իշխանությունների ինքնակառավարումը բարձրացնելու համար: Մենք այդ աշխատանքները շարունակելու ենք իրականացնել ու ավարտին հասցնել: Դատական իշխանության ինքնակառավարմանը նպաստող որոշակի օրենսդրական նախաձեռնություններ արդեն իսկ ընդունվել են, քայլեր արվել են:

-Կմատնանշե՞ք մի քանիսը, ըստ էության, պարոն Մկրտչյան:

-Օրինակ, դատարանների նախագահների խորհրդի լիազորությունների մի մասի վերապահումը Դատավորների ընդհանուր ժողովին: Այսինքն, օրենսդրական այս փոփոխությունների ուժով մեկ հստակ տարանջատում է դրված` դատական իշխանության հետ կապված բոլոր հարցերով որոշումներն ընդունում են դատավորներն իրենց ընդհանուր ժողովում, կառավարման մի փոքր ավելի մեծ ֆունկցիա կրում է դատարանների նախագահների խորհուրդը: Օրենսդրական փոփոխություններով նախատեսվող և ստեղծվելիք հանձնաժողովները` Էթիկայի հանձնաժողովը, որը իրավասու է քննելու դատավորների էթիկայի հարցերը, ստեղծվելու է Դատավորների ընդհանուր ժողովի կողմից: Հանձնաժողովը պետք է իրականացնի դատավորների վարքագծի վերահսկողության գործառույթներ: Լինելու են նաև մի քանի այլ հանձնաժողովներ, մասնավորապես, դատավորների գնահատման հանձնաժողովը, որի ձևավորումը ըստ Դատական օրենսգրքում կատարված փոփոխությունների, վերապահվում է Դատավորների ընդհանուր ժողովին: Այսինքն` սկզբունքը շատ պարզ է` բոլոր կարևոր որոշումները կայացնում են դատավորները և ինքնակառավարվում:

Դատավորների ընդհանուր ժողովի կողմից կայացվող որոշումները և ժողովի դերի բարձրացումը, կարծում եմ, էական խթան է հանդիսանալու դատական իշխանության ինքնակառավարման և ճիշտ զարգացման համար: Իրականացվելու է նաև դատարանների բեռնաթափման ծրագիրը, և շատ գործեր կվերապահվեն նոտարներին: Դատարաններում կմնան այն բարդ գործերը, որոնք ապացուցման հետ կապված խնդկրներ կունենան: Դատարանների ծանրաբեռնվածության էական մասը կրում են հենց փաստերի հաստատման վարույթները, և այդ առումով, դրանք նոտարների իրավասությանը թողնելը, զգալի կկրճատվի դատարանների գործը: Կառավարության ծրագրով նաև խթանելու ենք արբիտրաժային և միջնորդ հաշտարարության ինստիտուտը: Բացի այդ էլեկտրոնային հայցադիմումի ներդրումն ենք շարունակելու, որը էականորեն կհեշտացնի դատարան դիմելը: Դա կօգնի նաև էլեկտրոնային գործ ստեղծելուն: Դա կբացառի նաև փաստաթղթերի կորուստը դատարաններից:

-Ի դեպ, դատավորների մասին, պարոն Մկրտչյան, հիշում եմ, դուք որպես դատավոր խիստ դեմ էիք դատավորների գնահատման ինստիտուտի ներդրմանը, որի մասին օրինագիծն այժմ ԱԺ-ում է և որը բուռն քննադատության արժանացավ խորհրդարանում: Շարունակո՞ւմ եք ընդդիմանալ այդ նախաձեռնությանը, թե՞ փոխել եք Ձեր կարծիքը:

-Դատավորի պաշտոնում դատավորների միության անդամ լինելով հանդերձ կատարել եմ որոշակի ակտիվ աշխատանք, առանձին հարցերի շուրջ հայտնել եմ իմ կարծիքը: Եթե հիշում եք, դատավորների միության կարծիքը էական խթան հանդիսացավ ու հնարավորություն տվեց գործադիրին դիմել Վենետիկի հանձնաժողովին ու ստանալ այդ ինստիտուտի կիրառման վերաբերյալ կարծիքներ: Այսօր այդ օրենքը գտնվում է Ազգայի ժողովում, և Վենետիկի հանձնաժողովի եզրակացությունները թերևս էականորեն ազդել են այդ օրենքի նախագծում ճիշտ ուղղություններ որդեգրելու և զարգացնելու առումով: Կարծում եմ, որ գործունեության գնահատման համակարգը այն համակարգն է, որը ական ու արդյունավետ գործիք կլինի դատավորների ճիշտ կառավարումն իրականացնելու համար, որ ճիշտ գնահատվի դատավորների հնարավորությունները, դատավորների առաջխաղացումը և այլն: Դա շատ կարևոր գործիք է դատավորների ինքնավերլուծությունը խթանելու համար: Դատավորին պետք է ցույց տալ խթաններ, գործիքներ, որպեսզի ինքը կարողանա ինքնավերլուծության ենթարկել իր գործունեությունը: Եթե դատավորը տեսնի, որ իր գործունեությունը, դերը կարևորվում է, կարծում եմ, նրանք այդ բոլոր ցուցիչներից հետևություններ կանեն: Սա հնարավոորւթյուն է, և աշխարհի շատ-շատ երկրներ կարևորում են այս հնարավորությունը: Դատավորների գնահատման ինստիտուտը կարևորված է ՀՀ նախագահի կողմից հաստատված 2012-2016 թթ դատաիրավական բարեփոխումների ծրագրում: Ավելին, այն խրախուսվող նորմ է և բոլոր երկրներում խրախուսվում է նման գնահատման ինստիտուտների ներդրումը: Ես կարծում եմ, որ Հայաստանը այդ ինստիտուտի ներդրման առումով շատ էական ու լուրջ քայլեր է կատարել և կարծում եմ, որ մեր օրենքը բավականին հաջողված լուծումներ կունենա:

-Պարոն Մկրտչյան, բոլոր նախարարները, որոնք եկել ու գնացել են, հայտարարել են, որ դատական համակարգի, դատավորների նկատմամբ հասարակության վստահության բարձրացմանն ուղղված քայլեր են գործի դնելու, սակայն, միևնույնն է, այդ ուղղությամբ կարծես առաջընթաց չկա: Ձեր թիմն ի՞նչ գործուն քայլեր է անելու այդ ուղղությամբ:

-Այս ծրագրային բոլոր գործիքների ստեղծման ժամանակ նաև էական ու գործուն ազդեցություն կունենա այն աշխատանքը, որով առավել հասանելի կդառնան դատական ակտերը: Ես և նախկինում, և ներկայում ունեմ այն համոզումը, որ հասարակությունը լիարժեք տեղեկացված չէ առանձին գործերով դատավորի խոսքին` հասկանալու, թե ինչ է ասում դատավորը: Նախկինում դատավորի պաշտոնում ես ինքս խրախուսում էի լրագրողների դերը, որպես կամուրջ հասարակության և դատավորների խոսքի միջև, խրախուսում էի, որպեսզի իրավական լրագրության մշակույթը զարգանա և հասարակությանը հասանելի դառնա նաև դատավորի խոսքը: Շատ կարևոր է, որ հասարակությունը հասկանա, թե ինչու այս կամ այն գործով դատավորը նման բան որոշեց: Վերջիվերջո օրենսդրությունը դատավորներից պահանջում է, որպեսզի դատարանները պատճառաբանեն իրենց դատական ակտերը: Դատական ակտերի պատճառաբանվածությունը կարծում եմ, էական ազդեցություն կունենա հասարակությունում դատավորի դերի ընկալման առումով.

Դատական ակտերը և դրանց տվյալները հասանելի դարձնելով հանրությանը մենք խթանեցինք, որպեսզի հասարակության տեղեկացվածության աստիճանը մի քայլ ավել լինի: Հասարակությունն էլ ի վերջո պահանջ ունի, որ դատական ակտը հասանալի լինի իր համար: Դատարանը պետք է դառնա հասկանալի ատյան հասարակության համար, այսինքն, մեր հասարակության տեղեկացվածության աստիճանի բարձրացումով մենք ունեն հանրային հաջորդ քայլի պահանջը, որպեսզի տեսնենք դատավորի խոսքը: Այդ առումով, ես կարևորում եմ իրավական լրագրության մշակույթի ձևավորումը, որպեսզի հասարակությունը տեսնի, թե ինչ է ասում դատավորը:

-Պարոն Մկրտչյան, դատական իշխանությունը ՍԴ բարեփոխումների շրջանակներում առաջարկում է Հայաստանում երդվյալ ատենակալների ինստիտուտ ներդնել: Դուք, որպես նախկին դատավոր, ինչպե՞ս եք վերաբերում այդ գաղափարին:

-Պետք է ճիշտ հասկանանք այդ ինստիտուտի կիրառումը մեր երկրում, մեր հասարակությունում, մեր մշակույթում, որովհետև մեծ հաշվով, մշակույթն է ծնում իրավունք: Ես ավելի շատ հակված եմ խթանել այդ մշակույթի զարգացումը, հասկանանք` հասարակությունը այդ ուղղությամբ կարողանում է գնալ, թե ոչ, նոր միայն ներդնենք: Կարծես թե հարցերի լուծման մեջ ամենահեշտը ներդնելն է: Ես անկեղծ ասած, չեմ հետազոտել, բայց մեր հասարակության վերաբերմունքն այդ ինստիտուտի նկատմամբ կարծես թե այդքան էլ բացասական չէ, որովհետև մենք այսօր տեսնում ենք ձևավորված հրապարակային դատավարություններ: Այդ ինստիտուտն այն ինստիտուտն է, որը հնարավորություն է տալիս հասարակության անդամներին գալ ու իրենց կարծիքը հայտնել հարցի վերաբերյալ: Ավելի խորն ուսումնասիրություն չեմ կատարել, բայց կարծեք թե այդ ինստիտուտը ընկալվող է մեր հասարակության մեջ:

Հարակից հրապարակում`

Դատական իշխանությունից գործադիր. Արսեն Մկրտչյանը` նոր պաշտոնում նոր ծրագրերի մասին