Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Գազպրոմ» ռուսական էներգետիկ հսկան այսօր Ուկրաինայի համար սահմանել է գազի մատակարարումների կանխավճարային ռեժիմ:

Այսուհետ Ուկրաինան կստանա այնքան գազ, որքան նախապես կվճարի: Չվճարելու դեպքում մատակարարումները կդադարեցվեն: Էներգակիրների հարցում Մոսկվայի և Կիևի միջև հակասությունների խորացումն, այսպիսով, հանգեցրել է նոր «գազային պատերազմի»:

«Որոշումը կայացվել է «Ուկրաինայի Նավթոգազի» կողմից պարբերաբար վճարումներ չկատարելու պատճառով: Մատակարարված ռուսական գազի համար չմարված պարտքը կազմում է 4,458 միլիարդ դոլար: 1,451 միլիարդ դոլարը՝ 2013թ.-ի նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսների համար, իսկ 3,007 միլիարդ դոլարը՝ 2014թ.-ի ապրիլ-մայիս ամիսների համար»,- ասված է «Գազպրոմի» հայտարարության մեջ: 

Մինչ օրս ռուսական «կապույտ վառելիքն» անդադար մատակարարվել է Ուկրաինա, սակայն Կիևը 2014թ.-ի հունվարի 1-ից մշտապես կուտակել է պարտքեր: Փետրվարին տեղի ունեցած իշխանափոխությունից և Ռուսաստանին Ղրիմի միանալուց հետո սրվեցին ռուս-ուկրաինական հարաբերությունները, ինչի արդյունքում ռուսական կողմը վերանայեց երկկողմ գազային համաձայնագրերը:Ապրիլի 1-ից Ուկրաինայի համար գազի սակագինը 1000 խմ դիմաց 268,5 դոլարից բարձրացավ 485 դոլարի: Դա տեղի ունեցավ երկու զեղչերը չեղյալ համարելու արդյունքում:

Զեղչերից մեկը ռուսական կողմը տրամադրել է 2013թ.-ի դեկտեմբերին Ուկրաինայի նախկին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի հետ կնքված համաձայնագրով, սակայն այդ զեղչը չեղյալ հայտարարվեց 2014թ.-ի հունվարի 1-ից վճարումներ չկատարելու պատճառով: Մյուս զեղչը սահմանվել է 2010թ.-ի Խարկովի համաձայնագրով, որը տրվել է Ղրիմում ռուսական Սևծովյան նավատորմի տեղակայումը երկարաձգելու դիմաց: Այդ համաձայնագիրը նույնպես չեղյալ հայտարարվեց Ռուսաստանին Ղրիմի միանալուց հետո:

Գնային այդ փոփոխություններով պայմանավորված՝ ապրիլ-մայիս ամիսների համար ուկրաինական պարտքը հաշվարկվում է 485 դոլարով: Կիևը պահանջում է վերականգնել նախկին սակագինը, քանի որ 1000 խմ դիմաց 485 դոլարը համարում է ոչ շուկայական գին, բացի այդ նախկինի պես Ղրիմը համարում է իր տարածքի անբաժանելի մաս, հետևաբար հիմք չի տեսնում պայմանագրերն անվավեր ճանաչելու համար:

Կիևը պահանջում է էժան գազ, իսկ Մոսկվան՝ մարել նախկին բոլոր պարտքերը

Եվրամիության միջնորդությամբ շուրջ երկու ամիս տևած բանակցություններն արդյունք չեն ունեցել: Մի քանի անգամ ռուսական կողմը հետաձգել է կանխավճարային ռեժիմ ներդնելը: Այդ ընթացքում՝ հունիսի 2-ին Ուկրաինան կարողացել է վճարել փետրվար-մարտ ամիսների համար կուտակած 786 մլն դոլար պարտքը: Պարտքի մի մասը վճարելուց հետո Մոսկվան առաջարկել է 100 դոլար զեղչ սահմանել՝ սակագինը իջեցնելով 1000 խմ դիմաց 385 դոլարի: Այդ սակագնի դեպքում ռուսական կողմը պատրաստակամություն է հայտնել պարտքերի մարումը և կանխավճարային ռեժիմին անցնելը ևս որոշ ժամանակով հետաձգել: Սակայն Կիևը անընդունելի է համարել այդ առաջարկը:

«Մենք այդ ռուսական թակարդները գիտենք: Նրանք կսահմանեն զեղչ, սակայն հետո կառավարության որոշմամբ չեղյալ կհայտարարեն: Մենք ունենք նույն դիրքորոշումը՝ վերախմբագրում ենք պայմանագիրը և սահմանում ենք գազի համար շուկայական գին»,- նշել է Ուկրաինայի վարչապետ Արսենի Յացենյուկը:

Ելնելով առկա փորձից, որ Մոսկվան անհրաժեշտության դեպքում կարող է չեղյալ հայտարարել զեղչերը, ինչպես դա արդեն իսկ տեղի է ունեցել, Կիևը ցանկանում է հստակ շուկայական գին սահմանել երկկողմ պայմանագրում՝ զրկելով Կրեմլին ազդեցության այդ լծակից, ինչը հասկանալի է: Միևնույն ժամանակ ռուսական կողմը, բնականաբար, ունի բավարար հիմք այդպես վարվելու համար, քանի որ Կիևը կորցրել է վստահությունը՝ որպես ստացված ապրանքի համար պարտաճանաչ և ժամանակին վճարող գործընկեր:

Ավելի ուշ «Ուկրաինայի Նավթոգազի» ղեկավար Անդրեյ Կոբոլյովը հայտարարել է, թե Ուկրաինան պատրաստ է համաձայնության գալ 326 դոլար միջանկյալ սակագնի շուրջ, ինչի դեպքում միանգամից մարել 1,9 միլիարդ դոլար պարտքը: Նա առաջարկել է այդ փոխզիջումային սակագինը պայմանագրով սահմանել 1,5 տարի ժամկետով մինչև վերջնական սակագնի շուրջ համաձայնության գալը:

Կիևի այս առաջարկությունն էլ անընդունելի է Ռուսաստանի համար: Վերջինս ցանկացած պայմանագրի կնքման երաշխիք է համարում նախ բոլոր պարտքերի մարումը:

«Կարծում եմ, որ մեր առաջարկությունները առավել քան գործընկերային են, ուղղված բարդ ժամանակներում ուկրաինական տնտեսությանն աջակցելուն: Եթե մեր առաջարկները մերժվեն, նշանակում է, որ մենք կթևակոխենք բոլորովին այլ փուլ: Դա մեր ընտրությունը չէ, դա մենք չենք ցանկանում»,- ասել է ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը:

Նրա խոսքով՝ Ռուսաստանն Ուկրաինային առաջարկել է գազի սակագնի նույն պայմաններն, ինչ Վիկտոր Յանուկովիչի նախագահության օրոք՝ պայմանագրային սակագնի զեղչ և 1000 խմ դիմաց 385 ԱՄՆ դոլար վերջնական գին: 

Երկար բանակցություններն այդպես էլ մնացին անարդյունք, կողմերը մեղադրում են միմյանց բանակցությունները տապալելու և իրար շանտաժի ենթարկելու մեջ: Այս ամենից հետո «Գազպրոմի» ղեկավար Ալեքսեյ Միլլերը հայտարարել է, որ եթե հունիսի 16-ին, առավոտյան ժամը 10:00-ին «Ուկրաինայի Նավթոգազը» չմարի 1,9 միլիարդ դոլար պարտքը, ապա կներդրվի կանխավճարային ռեժիմ: Այդ հայտարարությունից հետո Ուկրաինայի վարչապետ Արսենի Յացենյուկը հրահանգել է բոլոր գերատեսչություններին նախապատրաստվել ռուսական գազի լիակատար դադարեցմանը:

Ուկրաինայի այլընտրանքը

Ուշագրավ է, որ «Ուկրաինայի Նավթոգազի» ղեկավար Անդրեյ Կոբոլյովը հայտարարել է, թե Ուկրաինան կարող է ողջ ամառվա ընթացքում դիմանալ առանց ռուսական գազի, ապահովել գազով իր ներքին արդյունահանման շնորհիվ , քանի որ ամռանը գազի սպառումը և պահանջարկը բավական փոքր է: Սակայն թե ինչ կլինի ամռանից հետո, հատկապես ձմռանը, նա միայն ենթադրություններ է արել՝ մասնավորապես ընդգծելով Եվրոպայից գազի շրջանցիկ մատակարարումների հնարավորությունը: 

Դեպի Եվրոպա ռուսական գազի մատակարարումների մոտ 40%-ն իրականացվում է Ուկրաինայի տարածքով: Այս իրողությունը թույլ է տալիս Կիևին մանևրել Եվրոպայի և Ռուսաստանի միջև՝ քաջ հասկանալով, որ Եվրոպային անհրաժեշտ է ռուսական գազ, իսկ Ռուսաստանին՝ Եվրոպայի փողը: Մոսկվան դադարեցնում է միայն Կիևին գազ մատակարարել, սակայն գազի տարանցումը դեպի Եվրոպա կշարունակվի:

Այս իրավիճակում Ուկրաինան կարող է Եվրոպայից պահանջել շրջանցիկ ճանապարհով իրեն գազ վաճառել ավելի մատչելի գներով կամ ծայրահեղ դեպքում կարող է «գողանալ» դեպի Եվրոպա գնացող գազը: Ուկրաինան կարող է նաև պահանջել բարձրացնել ռուսական գազի տարանցման համար տրվող վճարը: Ուկրաինայի վարչապետ Արսենի Յացենյուկն արդեն իսկ հրահանգել է վերանայել ռուսական գազի տարանցման սակագինը:

Այս գործոններն են հավանաբար պատճառը, որ Ուկրաինան անզիջում դիրքորոշում է որդեգրել և պատրաստ է գազի անջատմանը: Մյուս կողմից այդ ամենը Մոսկվայում արդեն իսկ հաշվի են առել: Պուտինը մի առիթով զգուշացրել է, որ եթե եվրոպական պետությունները շրջանցիկ ճանապարհով գազ վաճառեն Ուկրաինային, ապա Ռուսաստանը կնվազեցնի դեպի Եվրոպա գազի մատակարարումների ծավալը, ինչպես որ սահմանված է պայմանագրերում:

 Իսկ եթե Կիևը որոշի դեպի Եվրոպա տարանցվող գազից օգտվել, ապա «Գազպրոմը» կարող է ամբողջությամբ դադարեցնել գազի մատակարարումները, ինչպես դա եղել 2009թ.-ին համանման իրավիճակում:

Կողմերն արդեն իսկ միմյանց դեմ հայցեր են ուղարկել Ստոկհոլմի արբիտրաժային դատարան: Կիևը պահանջում է դատարանից սահմանել արդար սակագին և ստիպել Մոսկվային հատուցել վնասները, իսկ Մոսկվան պահանջում է վճռել, որ Կիևը խախտել է երկկողմ պայմանգրերը և ստիպել Ուկրաինային մարել բոլոր պարտքերը:

Այսպիսով, չնայած Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնում Պյոտր Պորոշենկոյի ընտրվելուց հետո Կիևի և Մոսկվայի միջև լարվածության թուլացմանը, սկսված ակտիվ բանակցային գործընթացին, փոխզիջման տապալումը հանգեցրել է ռուս-ուկրաինական նոր «գազային պատերազմի», որի խորացումը կարող է հսկայական վնասներ հասցնել թե՛ եվրոպական, թե՛ ռուսական էներգետիկ շուկային: Այս հերթական էներգետիկ ճգնաժամը ավելի է ստիպում Եվրոպային գտնել այլընտրանքային էներգետիկ աղբյուրներ, իսկ Ռուսաստանին՝ կառուցել Ուկրաինան շրջանցող մատակարարման ուղիներ:

Եվրամիությունը արդեն իսկ միջոցներ է ձեռնարկել կյանքի կոչել «Հարավային գազային միջանցք» նախագիծը, որի օգնությամբ կասպյան ավազանի գազը կարող է հասնել Եվրոպա: Իսկ Ռուսաստանը մտադիր է կառուցել «Հարավային հոսք» գազատարը, որը լիովին կզրոյացնի Ուկրաինայի նշանակությունը՝ որպես ռուսական գազի տարանցիկ երկիր: Թեև այդ երկու նախագծերի իրականացման ճանապարհին կան շատ խոչընդոտներ, ուկրաինական ճգնաժամը կարող է անխուսափելի դարձնել դրանց կյանքի կոչումը:

Տիգրան Խաչատրյան, քաղաքագետ