Ձեր վստահելի աղբյուրը

Իրաքում ստեղծված իրավիճակի պայմաններում Իրաքի քրդական տարածաշրջանային կառավարության (ԻՔՏԿ) համար, սպառնալիքների հետ միաժամանակ, բավական նպաստավոր իրավիճակ ստեղծվեց տարիներ ի վեր անիրագործելի թվացող խնդիրն իրականություն դարձնելու համար:

«Իրաքի և Շամի իսլամական պետություն» ծայրահեղ արմատական իսլամական կազմակերպության զինյալների գրոհը Մոսուլի ուղղությամբ ի ցույց դրեց Իրաքի դաշնային բանակի անկարողությունը` չնայած սպառազինության բարձր մակարդակին, առկա ժամանակակից տեխնիկային: Փոխարենը` լուրջ գործոնի վերածվեցին ԻՔՏԿ-ի պաշտպանական ուժերը` քրդական փեշմերգան ոչ միայն Իրաքյան Քրդստանի, այլ նաև ողջ Իրաքի պաշտպանության հարցում: Եվ ստեղծված իրավիճակում Բաղդադի կենտրոնական իշխանությունները, լավ հասկանալով իրականությունը, ոչ միայն համաձայնեցին ու համակերպվեցին փեշմերգայի մեծ դերակատարությանը, այլ նաև գործուն աջակցություն հայցեցին: Սա բացի զուտ ռազմական նշանակությունից, հետագայում ունենալու է ավելի շատ քաղաքական կարևոր նշանակություն` Հարավային Քրդստանի համար:

Իրաքյան բանակի ձախողման պատճառները մի քանիսն են` ազգային ու կրոնական առումով մասնատվածությունը, ռազմական գործողություններին անպատրաստությունը, ինքնուրույնության բացակայությունը և այլն: Փեշմերգան այս առումով ունի էական առավելություններ` ազգային միատարրություն, գաղափարական միասնություն, պետական ընդհանուր տեսլական: Եվ որքան էլ իրաքյան բանակը տիրապետում էր ժամանակակից ռազմական տեխնիկայի ու միջոցների, անկարող գտնվեց ռազմական գործողություններ իրականացնել: Մինչդեռ փեշմերգան բավական ինքնավստահ ու վճռական գործեց:

Քաղաքական առումով Հարավային Քրդստանի համար ձեռքբերումներն ավելի մեծ են լինելու: Նախ` արդեն իսկ Իրաքի քրդական տարածաշրջանային կառավարությունը հանդես է գալիս ամբողջությամբ անկախ արտաքին քաղաքականությամբ` չնայած նման միտումները վերջին տարիներին էին նկատվում: Քրդերն ստիպված են նաև անկախ գործել Բաղդադի կենտրոնական իշխանություններից ստեղծված իրավիճակում: Սա արդեն դե–ֆակտո միջազգային իրավունքի սուբյեկտի կարգավիճակով հանդես գալու քաղաքականություն է, որը ենթադրում է դե-յուրեի վերածելու հեռանկար: Եթե տնտեսական հարցերում էր Էրբիլը վարում Բաղդադից անկախ քաղաքականություն, ապա արդեն դա կտեղափոխվի նաև արտաքին քաղաքականություն, ինչն, ի դեպ, Իրաքի սահմանադրության խախտում է: ԻՔՏԿ-ն, ստեղծված իրավիճակից ելնելով, անկախության հայտ է ներկայացնելու` իրաքյան դաշնային մոդելն արդեն իսկ տապալված է և անհեռանկարային:

Ամենամեծ ձեռքբերումը, սակայն, Իրաքի քրդական տարածաշրջանային կառավարության համար, տարածքային ընդլայնումն է, որի համար նպաստավոր պայմաններ են ստեղծվել: Խոսքը վերաբերում է Քիրկուկի նկատմամբ հավակնություններին, որը երկար տարիներ համարվում է վիճելի տարածք: Իրաքյան բանակի ձախողման հետ միաժամանակ Քիրկուկն անցավ փեշմերգայի վերահսկողության տակ:

Քրդական փեշմերգան կարողացավ վերահսկողություն հաստատել Քիրկուկում և իրաքյան դաշնային բանակն ի զօրու չեղավ դիմակայել ծայրահեղական զինյալներին, մինչդեռ Իրաքյան բանակի փոխարեն դա արեց փեշմերգան: Բավական նպաստավոր այն կարող է լինել Քիրկուկի պատկանելության ու նաև հետագայում իրավական կարգավիճակի հստակեցման առումով: Այլ խոսքով Քիրկուկի ու նաև մյուս վիճելի տարածքների հետ կապված փեշմերգան իրականացրել է «fact accompli»:

Տարիներով այն վիճելի տարածք է համարվում և ոչ մի կերպ այդ հարցը լուծում չէր ստանում` չնայած կարգավիճակի հարցը նախատեսված էր Իրաքի սահմանադրության ամրագրմամբ հանրաքվեի անցկացման միջոցով, որն անընդհատ հետաձգվում էր:

Սակայն փեշմերգան փաստացիորեն այդ խնդիրը լուծեց, և այն չի էլ լքի Քիրկուկը: Քրդական ուժերը մտել են Քիրկուկ այն երբեք չլքելու նպատակով: Դեռ 2009 թ. Քիրկուկի պատկանելության ու կարգավիճակի հետ կապված լրջորեն սրվել էին Բաղդադի ու Էրբիլի հարաբերությունները, իսկ 2012 թ. կողմերը հայտնվեցին նույնիսկ ռազմական առճակատման մեջ մտնելու հավանականության առջև: Ի պատասխան Բաղդադի քայլերի, ԻՔՏԿ-ը Քիրկուկի ու Սալահադդինի ոստիկանական-անվտանգության ուժեր ստեղծեց և կենտրոնացրեց այդ ուղղությամբ:

Իսլամական զինյալների գրոհը և դրա դեմ իրաքյան բանակի անկարողությունը լավագույն առիթն ընձեռեց փաստացիորեն Քիրկուկի խնդիրը լուծելու համար:

Իրաքյան կենտրոնական իշխանությունները հասկացան, որ առանց փեշմերգայի դերակատարության հնարավոր չէ երկրում՝ հատկապես հյուսիսում և ոչ միայն, գործողություններ իրականացնել, ուստի Քիրկուկի վերահսկողությունը փեշմերգայի կողմից Բաղդադի համար արդեն իսկ ընդունելի է կամ ավելի ճիշտ` համակերպվելի: Մյուս կողմից էլ՝ հենց ԻՔՏԿ-ի ուժերը չեն լքի այն, քանի որ հարմար իրավիճակ է ստեղծվել վիճահարույց տարածքների հարցը լուծելու և անկախ պետականության  հայտ ներկայացնելու ճանապարհին:

Լևոն Հովսեփյան, թուրքագետ