«Թուրքիայում բանակի միահեծան իշխանությունը ընդամենը փոխարինվել է Էրդողանի ավտորիտարիզմով»
«Քենան Էվրենի ցմահ դատապարտումը, իմ կարծիքով, առավելապես ունի խորհրդանշական բնույթ: Սա առաջին հերթին իշխող կուսակցության և անձամբ վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի` զինվորականության դեմ կոշտ քաղաքականության ցայտուն և խորհրդանշական դրսևորումն է: Սույն դատավճռի խորհրդանշանականության ամենագլխավոր ապացույցը, իմ խորին համոզմամբ, դատապարտվածների տարիքի և պատժաչափի «համադրությունն » է կամ, ավելի ստույգ, դրանց անհամատեղելիությունն է: Մյուս կողմից, այս քայլը մոտեցող նախագահական ընտրություններին ընդառաջ ավելի է խորացնում այն անջրպետը, որն առկա է իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության և քեմալականության միջև: Կարծում եմ, այս ամենը ևս մեկ անգամ հաստատում է այն իրողությունը, որ պայքարը լինելու է անզիջում և առկա է լուրջ գաղափարական բևեռացում»,- անդրադառնալով Թուրքիայի նախկին նախագահ Քենան Էվրենի և ռազմաօդային ուժերի նախկին հրամանատար Թահսին Շահինկայան 1980 թվականին պետական հեղաշրջման գործով ցմահ ազատազրկման վերաբերյալ դատավճռին, Panorama.am-ի հետ զրույցում նման տեսակետ հայտնեց թուրքագետ Ռուբեն Մելքոնյանը:
Նշենք, որ Թուրքիայի նախկին նախագահ, 96-ամյա գեներալ Քենան Էվրենը և ռազմաօդային ուժերի նախկին հրամանատար, 88-ամյա գեներալ Թահսին Շահինկայան 1980 թվականին պետական հեղաշրջման գործով Անկարայի քրեական դատարանի կողմից մեղավոր է ճանաչվել «պետական իշխանության դեմ հանցագործություն» իրականացնելու մեջ և դատապարտվել են ցմահ ազատազրկման:
Դատարանի որոշմամբ գերներալներն աստիճանազրկվելու են մինչև զինվորների:
Էվրենը և Շահինկայան հեղաշրջման վերջին ապրող մասնակիցներն են: Մեղադրյալները առողջական խնդիրների պատճառով դատարան չեն ներկայացել և հիվանդանոցից են հետևել դատավճռին:
«Սա, ինչ խոսք, նաև վկայություն է այն բանի, որ Էրդողանի կառավարման օրոք ի հայտ եկած Թուրքիան էականորեն տարբերվել ու տարբերվելու է Աթաթուրքի և զինվորականության կողմից ստեղծված երկրից»,- ասաց Ռուբեն Մելքոնյանը:
Մեր զրուցակցի խոսքերով, սույն գործընթացը զուտ ներքաղաքական խնդիր է որևէ կերպ չի կարող անդրադառնալ Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության վրա:
Իր հերթին ՀՀ ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտի տնօրեն Ռուբեն Սաֆրաստյանի կարծիքով, դատարանի այս որոշման մեջ քաղաքական ենթատեքստ որոնել պետք չէ:
«Իմ խորին համոզմամբ այստեղ պետք չէ առանձնապես սևեռվել հարցի քաղաքական ենթատեքստի վրա: Դատարանի որոշումը իրոք արդարացի էր: Քենան Էվրենը, որ այն ժամանակ գլխավոր շտաբի պետն էր և Թահսին Շահինկայանը, ով ռազաօդային ուժերի հրամանատարն էր, ղեկավարել են պետական հեղաշրջումը, ինչի հետևանքով հազարավոր մարդիկ են ենթարկվել բռնաճնշումների և սպանվել են: Եթե արդարադատությունը հաղթում է, ապա դա, անկախ բոլոր նկատառումներից, դրական է:
Իմ խորին համոզմամբ այստեղ պետք է դիտարկել ոչ թե քաղաքական ենթատեքստի, այլ Թուրքիայում տիրող քաղաքական մթնոլորտի հարցը: Եթե այս ամենը դիտարկում են այդ տեսանկյունից, ապա որևէ մեկի համար գաղտինք չէ, որ «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունը և հենց վարչապետ Էրդողանը տասնյակ տարիներ հարատև հակամարտության մեջ են գտնվում է զինվորականության հետ: Այս ընթացքում բացահայտվեցին ռազմական ղեկավարության կողմից կազմակերպված երկու դավադրություն: Այս ամենը բավական կասկածելի է և առ այսօր դեռևս չի հստակեցվել այն հարցը, թե արդյո՞ք դրանք եղել են, թե՞ոչ»- ասաց Ռ.Սաֆրաստյանը:
«Այնուամենայինիվ, այս գործընթացի արդյունքում Էրդողանը կարողացավ հասնել զինվորականության քաղաքական քաշի թուլացման: Սակայն, մյուս կողմից, նույն Էրդողանը, թուլացնելուվ բանակի ղեկավարության դիրքերը, չափից ավելի ուժեղացրեց սեփական քաղաքական հենարանը` գրեթե հաստատելով արդեն իր ավտորիտար իշխանությունը: Արդյունքում Թուրքիայում բանակի միահեծան իշխանությունը ընդամենը փոխարինվել մեկ այլ ավտորիտարիզմով:
Գեզի զբոսայգու շուրջ առաջացած շարժման դաժան ճնշումը և գուլենականների նպատմամբ բռնաճնշումները այս գործընթացի վառ վկայություն են: Այս «Նոր» ավտորիտարիզմը որևէ կերպ հաշվի չի նստում մարդու իրավունքների, խոսքի ազատության համընդհանուր նորմերի հետ: Պատահական չէ, որ այժմ Թուրքիան անվանում են լրագրողների բանտ: 100-ից ավելի լրագրողներ կամ բանտում են կամ էլ ենթարկվում են զանազան հետապնդումների: Ճնման են ենթարկվում նաև ազգային և կրոնական փոքրամասնությունների դեմ:
Կարճ ասած` իշխանական լծակների այս անցման հետևանքով թուրքական պետության էություն չի փոխվել: Դա է ամենակարևորը» - հավելեց մեր զրուցակիցը:
Վերջինիս խոսքերով` բանակի դիրքերի թուլացումը և, դրան հակառակ, ԱԶԿ-ի դիրքերի ամրապնդում է անդրադառնում է նաև Անկարայի արտաքին քաղաքականության վրա և դրա վառ վկայությունը սիրիական ճգնաժամի հարցում թուրքական դիրքորոշումն է:
«Էրդողանի կառավարման շրջանում Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունը ձեռք է բերում արկածախնդրական բնույթ: Անկարայի վարած արտաքին քաղաքականությունը ակնհայտորեն չի համապտասխանում իր հնարավորություններին: Սա բավական վտանգավոր է ինչպես Թուրքիայի, այնպես էլ տարածաշրջանի մյուս բոլոր երկրների համար»,- եզրափակեց Ռ.Սաֆրաստյանը:
Լրահոս
Տեսանյութեր
ՈւՂԻՂ. Տրանսպորտը թանկացնում են նախկինների մերժած հաշվարկով. Պիպոյանը փաստաթղթեր է հրապարակում