Ձեր վստահելի աղբյուրը

Panorama.am-ը ներկայացնում է հարցազրույց Կալիֆորնիայի Բերքլիի համալսարանի հայագիտության ամբիոնի ղեկավար, պատմաբան Ստեփան Աստուրյանի հետ: Դոկտոր Աստուրյանի հետ զրուցել ենք հայոց ցեղասպանության 100-ամյակին առնչվող մի շարք հարցերի շուրջ:

- Դոկտոր Աստուրյան, ինչպե՞ս եք գնահատում ՀՀ ներկայիս քաղաքականությունը Թուրքիայի հանդեպ: Ինչպե՞ս եք գնահատում ընդհանրապես ցեղասպանության հարյուրամյակի համար նախատեսված ծրագիրը:
-Թուրքիայի հանդեպ վարած Հայաստանի ներկայիս քաղաքականությունը միանգամայն համապատասխանում է և ըստ էության շարունակում է Ցյուրիխում կնքված հայ-թուրքական արձանագրությունների տրամաբանությունը: Այս արձանագրությունները, որոնք պարունակում էին շատ մեծ զիջումներ Հայաստանի կողմից` Թուրքիայի կողմից սահմանի բացման փորձի դիմաց, հենց սկզբից էլ դատապարտված էին: Դրանք դատապարտված են առ այսօր: 

Դժվար է որևէ բան ասել հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակի ծրագրի մասին, քանի որ ես տեղյակ չեմ այդ ծրագրի մասին, եթե այդպիսին իհարկե գոյություն ունի: Չնայած այս հարցով զբաղվող պետական հանձնաժողովը հանդիպել է երեք անգամ, այն ոչ մի ծրագիր չի հրապարակել: Այն ամենն, ինչ մենք ունենք այս պահի դրությամբ, միայն լոգո է և փոքր-ինչ անհասկանալի նշանաբան: Քաջատեղյակ լինելով Սան Ֆրանցիսկո Բեյ-ում ցեղասպանության հարյուրամյակի կազմակերպման կոմիտեի գործունեությանը` ես կարող եմ ասել, որ այստեղ ոչինչ հնարավոր չէր լինի ժամանակին հասցնել կազմակերպել, եթե մեր համայնքի առաջնորդները նախապատրաստական աշխատանքները սկսած չլինեին դեռևս 2013թ.-ի վերջերից:

-Ինչպե՞ս եք գնահատում այն փաստը, որ ՀՀ նախագահը հրավիրել է Թուրքիայի նախագահին 2015թ.-ին ներկա գտնվել հայոց ցեղասպանության 100 ամյակի հիշատակման արարողություններին: Ի՞նչ արդյունք կարելի է ակնկալել այս հրավերից:
-Թուրքիայի նախագահին 2015թ.-ին Հայաստան հրավիրելը լավագույն դեպքում կարելի է համարել փոքր մարտավարական քայլ` ուղղված արտաքին լսարանին: Թուրքիան ունի հստակ քաղաքականություն, և այս հրավերը չի ստիպելու նրան փոխել այդ քաղաքականությունը: Թուրքիան չի պատրաստվում վտանգի տակ դնել իր ուժեղ ռազմավարական կապերը Ադրբեջանի հետ` հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու համար: Բացի այդ, դժվար թե Նախիջևանի սահմանի մոտ վերջերս տեղի ունեցած ագրեսիան, որը հայկական կողմում զոհերի պատճառ հանդիսացավ, կարող էր տեղի ունենալ առանց Թուրքիայի նախնական իմացության և համաձայնության: Այս համատեքստը հաշվի առնելով` լավագույն դեպքում Թուրքիան կարող է մի որևէ երկիմաստ ժեստ կամ հայտարարություն անել 2015թ.-ին, ոչ ավելին: 

-Ձեր կարծիքով ո՞ր խնդիրը պետք է լինի առաջնայինը սփյուռքի օրակարգում 2015թ.-ից հետո: Չե՞ք կարծում արդյոք, որ հարկ է սփյուռքում կարևորել Լեռնային Ղարաբաղի ճանաչման հարցը նույնքան, որքան կարևորվում է ցեղասպանության ճանաչման հարցը:
-«Սփյուռք»-ը ինքնին բարդ երևույթ է, որը կազմված է շատ տարբեր համայնքներից և ունի տարբեր կազմակերպման մակարդակներ:Հետևաբար «սփյուռք» ընդհանուր տերմինը օգտագործելը կարող է շփոթություն առաջացնել: Իմ կարծիքով սփյուռքի համայնքների առաջնային խնդիրն է ապահովել իրենց գոյությունը և օգնել Հայաստանին տարբեր միջոցներով: Զուտ տնտեսական տեսանկյունից, սակայն, սփյուռքահայ ներդրողների դառը փորձը վերջին քսան տարիների ընթացքում փաստում է, որ Հայաստանում չեն լինի լուրջ տնտեսական ներդրումներ, քանի դեռ օրենքի գերակայությունն ու դատական համակարգի անկախությունը երաշխավորված չեն պետության կողմից:

Լեռնային Ղարաբաղի ճանաչման խնդիրն արդեն տարիներ շարունակ օրակարգային թեմա է սփյուռքի մի քանի համայնքների համար, մասնավորապես ԱՄՆ-ում: Իրական հարցը սակայն հետևյալն է – ինչու՞ պետք է օտար երկրները ճանաչեն Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունը, եթե ՀՀ-ն ինքը դեռևս այն չի ճանաչել: Այսպիսով, ԼՂՀ ճանաչման խնդրին առաջին հերթին Հայաստանի Հանրապետությունն ու Լեռնային Ղարաբաղը պետք է ձեռնամուխ լինեն, քանի որ դա որոշիչ է լինելու իրենց, և ո՛չ թե սփյուռքի ապագայի համար:

- Դոկտոր Աստուրյան, Դուք վերջերս դասախոսություն եք կարդացել Հայաստանի Ամերիկյան Համալսարանում 1905-1906 թվականների հայ-թաթարական պատերազմի թեմայով: Ինչո՞վ են կարևորվում այս պատմական իրադարձություններն այսօր և որքանո՞վ կարող են դրանք բացարտել այսօրվա հայ-ադրբեջանական հակամարտության պաճառները:
- 1905-1906 թվականների այս իրադարձությունները սկիզբ դրեցին կովկասյան հայերի և այդ ժամանակվա «թաթարների» կամ հարավկովկասյան մուսուլմանների միջև թշնամանքի: Այս թշնամանքը, ինչպես նաև այլ հակամարտությունները, որ տեղի էին ունենում կովկասյան հանրապետությունների անկախության ժամանակաշրջանում, շատ էական դեր խաղացին ադրբեջանցիների ինքնության հետագա զարգացման համար, որը ձևավորվեց հիմնականում սովետական ժամանակաշրջանում: Ի դեպ, Լեռնային Ղարաբաղն արդեն իսկ կենտրոնական դեր ուներ հայ-թաթարական պատերազմում:

Հարցազրույցը վարեց Նվարդ Չալիկյանը