Ձեր վստահելի աղբյուրը

Իրանի նավթի նախարարի՝ միջազգային հարցերով տեղակալ Ալի Մաջեդին այսօր իրանական «ԻՍՆԱ» լրատվական գործակալությանը տված հարցազրույցում, անդրադառնալով իրանական գազի՝ Եվրոպա արտահանելու հավանականությանը, մասնավորապես նշել է. «Ժամանակին Մեծ Բրիտանիայի, Գերմանիայի և Ֆրանսիայի հետ գազի արտահանման հարցում պայմանավորվածություն էր ձեռք բերվել, և այդ հարցում որոշակի քայլեր էին ձեռնարկվել, սակայն դեռևս արտահանում տեղի չի ունեցել: Իրանական գազի՝ Եվրոպա արտահանման երեք ճանապարհ կա. 1. Թուրքիա, 2. Իրաք-Սիրիա-Լիբանան և 3. Հայաստան-Վրաստան»:

Նկատենք, որ փոխնախարար Մաջեդին ս.թ. մայիսի 7-ին արած հայտարարության մեջ կրկին նշել էր, որ Իրանը պատրաստ է Հայաստանի տարածքով գազ արտահանել Եվրոպա: Հուլիսի 18-ին Երևանում կազմակերպված մամլո ասուլիսի ընթացքում ՀՀ-ում ԻԻՀ դեսպան Մոհամմադ Ռեիսին ևս անդրադարձել էր Հայաստանի տարածքով գազի արտահանման հավանականությանը:

Վերջին շրջանում մամուլում որոշ հրապարակումներ են թողարկվում, համաձայն որոնց՝ իբր Իրանը Հայաստանին գազի ոլորտում համագործակցության առաջարկներ է անում, իսկ Հայաստանն էլ Ռուսաստանի ճնշմամբ խուսափում է դրանից:

Այնինչ 2007թ.-ից ի վեր Հայաստանն ու Իրանն արդեն իսկ ակտիվ համագործակցում են գազի բնագավառում: Հայաստանն Իրանից ներկրում է գազ, փոխարենը վերադարձնում էլեկտրաէներգիա:

ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայության կողմից հրապարակված Հայաստանի արտաքին առևտրի ամփոփ ցուցանիշների համաձայն՝ 2013թ. Հայաստանն Իրանից ներմուծել է 57 միլիոն 579,4 հազար ԱՄՆ դոլար արժողությամբ 316 832,8 հազ.խմ. և 1 միլիոն 213,5 հազար ԱՄՆ դոլար արժողությամբ 2 միլիոն 391,6 հազար տոննա գազ:

Իրանի գազի ազգային ընկերության տվյալներով էլ՝ 2007-2012թթ. Ւրանը Հայաստանի էլեկտրաէներգիայի դիմաց 1,5 միլիարդ խորանարդ մետր գազ է տրամադրել:

Իրան-Հայաստան գազատարի կառուցման վերաբերյալ առաջին համաձայնագիրը ստորագրվել է 1992թ. Թեհրանում, իսկ 1995թ. լրացումներ են կատարվել նույն պայմանագրում: Ըստ համաձայնագրի՝ Իրանը պարտավորվում է Հայաստանին գազ մատակարարել 20 տարվա ընթացքում, ևս 25 տարի երկարացնելու իրավունքով: Շահագործման սկզբնական շրջանում ներմուծման ծավալը տարեկան կազմել է 1.1 միլիարդ խմ. գազ, իսկ հետո աստիճանաբար աճել է՝ հասնելով 2.3 միլիարդի. Գազի արտահանման ընդհանուր քանակը պետք է կազմի 36 միլիարդ խմ., որի դիմաց Հայաստանը պարտավորվել է վճարել էլեկտրաէներգիայով (1 խ.մ. դիմաց 3 կիլովատ ժամ): Էլեկտրաէներգիան Իրանին փոխանցվում է երկու հաղորդման գծերով, իսկ երրորդ էլեկտրահաղորդման գծի շինարարությունն ընթացքի մեջ է: Այն կունենա 412 կմ, որից 312-ը Հայաստանի տարածքում: Գազամուղի կառուցման արժեքը կազմել է 220 միլիոն դոլար, որից 100-ը՝ Հայաստանի տարածքում է ծախսվել: Խողովակաշարի տրամագիծը 700 մմ:
Այժմ անդրադառնանք Հայաստանի տարածքով իրանական գազի արտահանման հնարավորությանը:

2013թ. նոյեմբերին Իրանի և «5+1 խմբի» միջև ստորագրված ժնևյան համաձայնագրից հետո առաջացած աշխարհաքաղաքական իրողության պայմաններում իսկապես մեծացավ իրանական գազի արտահանման հավանականությունը և Իրանի իշխանություններն անմիջապես ձեռնամուխ եղան արտաքին տնտեսական հարաբերություններն աշխուժացնելու գործին:

Սակայն քանի դեռ Իրանի և «5+1 խմբի» միջև միջուկային խնդրի շուրջ ձեռք չի բերվել վերջնական համաձայնություն և ամբողջովին չեղյալ չեն հայտարարվել պատժամիջոցները, ապա իրանական գազի արտահանման մասին խոսակցությունները պետք է դիտարկել բացառապես քաղաքական հարթության մեջ:

Մեր կարծիքով, եթե խնդիրը լիներ միայն Ռուսաստանը, ապա Իրան-Հայաստան-Ռուսաստան ձևաչափով գուցե հնարավոր լիներ գազի արտահանման հարցում գալ ընդհանուր հայտարարի: Հաշվի առնելով Իրան-Հայաստան գազատարի առկայությունը՝ անհրաժեշտության դեպքում հնարավոր է արդեն եղած գազատարի կողքով նոր՝ ավելի մեծ տրամաչափի գազատար անցակցնել, քանի որ հորատման դժվարին աշխատանքներն արդեն իրականացվել են:

Սակայն նման խոշոր էներգետիկ ծրագիր իրականացնելու համար նախևառաջ անհրաժեշտ է բարենպաստ անվտանգության միջավայր: Ցավոք սրտի, ԼՂ հակամարտության չլուծված լինելու հանգամանքը, Ադրբեջանի կողմից տարածաշրջանն ապակայունացնելու ջանքերը, Ռուսաստան-Վրաստան չկարգավորված հարաբերությունները և մի շարք այլ գործոններ լուրջ խոչընդոտ են հանդիսանում Հայաստանի տարածքով իրանական գազն արտահանելուն:

Հայտնի իրադարձությունների պատճառով Իրաք-Սիրիա-Լիբանան ճանապարհի գործարկումը գոնե առաջիկա մեկ տասնամյակի կտրվածքով դժվար թե մրցունակ լինի, հետևաբար, ինչպես Իրանի նավթի փոխնախարար Ալի Մաջեդին էր իր հարցազրույցում նշել, առաջիկայում իրանական գազի արտահանման հարմար տարբերակն այնուամենայնիվ մնում է Թուրքիան, իսկ Անկարայի հետ Թեհրանի խնդիրները միանգամայն այլ հարթության վրա են: 

Արմեն Իսրայելյան, իրանագետ