Ձեր վստահելի աղբյուրը

Շոտլանդիայում սեպտեմբերի 18-ին կայացած անկախության հանրաքվեի արդյունքներով քվեարկությանը մասնակցած բնակիչների կեսից ավելին` 55%-ը, դեմ արտահայտվեց Միացյալ Թագավորությունից անկախանալուն:

Ի սկզբանե հանրաքվեն մեծ միջազգային արձագանք էր առաջացրել` հատկապես Եվրոպայի այն շրջաններում, որտեղ օրակարգային խնդիր է ազգերի ինքնորոշման իրավունքի իրացումը: Որպես այդպիսի շրջաններ` կարելի է նշել Կատալոնիան, Բասկերի երկիրը, Կորսիկան, Գագաուզիան: Վերջիններիս համար Շոտլանդիայի անկախության հանրաքվեի հիմնական արժեքը նախադեպային դառնալու հավանականությունն է:

Հանրաքվեի կարևորությունը մեծ է նաև հետխորհրդային տարածքում, որտեղ որպես կանոն ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքը ավելի շուտ ընկալվել է «իբրև տարածքի կորուստ», հետևաբար այդ իրավունքի իրացումը գրեթե միշտ հանդիպել է «կենտրոնի» կողմից բիրտ ուժի հակադրության: Ուստի պատահական չէ, որ վերստին ակտիվացան քննարկումներն այն մասին, որ թե ինչ կտա Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման գործընթացին շոտլանդական հանրաքվեի անցկացումը:

Այս առումով նախևառաջ նկատենք, որ իրավական տեսանկյունից նախադեպայնության մասով Շոտլանդիայի անկախության հանրաքվեն առանձնապես ոչինիչ չի տալիս Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորմանը մեկ պարզ պատճառով, որ Արցախի անկախությունն արդեն իսկ իրականացված գործընթաց է, իսկ բանակցային ձևաչափում էլ լիարժեքորեն ապահովված է իրավական հիմքը:

Սակայան Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման համատեքստում շոտլանդական հանրաքվեն կարևոր է նրանով, որ ձևավորվեց նախադեպ, երբ «կենտրոնը»` տվյալ դեպքում Մեծ Բրիտանիայի իշխանությունները, որևէ խոչընդոտ չստեղծեցին շոտլանդացիների ազատ կամարտահայտման համար: Հատկանշական է, որ տարիներով դեմ լինելով շոտլանդացիների անկախացմանը` արդեն մեկ տարուց ավել տևող հանրաքվեի նախապատրաստական փուլում պաշտոնական Լոնդոնը հակափաստարկներ ներկայացնելուց և Շոտլանդիայի ինքնավարությունը բարձրացնող լիազորություններ շնորհելու մասին հայտարարություններից բացի ոչ մի բռնի գործողություն չձեռնարկեց:

Արևմտյան հանրույթի ներկայացուցիչ Մեծ Բրիտանիայի կողմից սա իրական քաղաքական և քաղաքակրթական «դաս» էր` ուղղված այնպիսի պետություններին, ինչպիսին Ադրբեջանն է, որը 90-ականների սկզբին ինքնորոշման միջոցով իր ճակատագիրը որոշել ցանկացող արցախցիներին պատասխանեց էթնիկական զտումներով, զանգվածային կոտորածներով, տեղահանությամբ և ի վերջո պատերազմով:

Շոտլանդական հանրաքվեի գրանցած պրակտիկան լուրջ քաղաքական գործոն կարող է դառնալ հակամարտությունների խաղաղ կարգավորման գործում` հարված հասցնելով ադրբեջանական կողմի այն թեզին, որ ազգերի ինքնորոշման իրավունքը և տարածքային ամբողջականության սկզբունքը գտնվում են հակասության մեջ, իսկ վերջնս էլ առաջնայնություն ունի ինքնորոշման իրավունքի նկատմամբ:

Հատկանշական է, որ հանրաքվեի արդյունքները` նույնիսկ այն դեպքում, երբ Շոտլանդիան ձեռք չբերեց անկախություն և շարունակելու է մնալ Միացյալ Թագավորության կազում, փաստում են այն մասին, որ շոտլանդացիները լիակատար հնարավորություն ունեցած կիրառել իրենց ազատ կամարտահայտման իրավունքը, որին պաշտոնական Լոնդոնը պատասխանեց ընմբռնելի և հանդուրժողական կեցվածքով:

Ինքնորոշվելով և մնալով Միացյալ Թագավորության կազմում` շոտլանդացիներն էլ իրենց հերթին ցույց տվեցին Ադրբեջանի նման պետություններին, որ կարող են իրենց ճակատագիրը վստահել միայն այնպիսի պետության, որտեղ ինքորոշման իրավունքի ընդունումը և ճանաչումը համարվում է բացառիկ ժողովրդավարական նորմ:

Վերը նշվածը ևս մեկ անգամ փաստում է, որ ժողովրդավարության մակարդակով Ադրբեջանի նկատմամբ ակնհայտ առաջընթաց գրանցած Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության հասարակությունը երբևէ չի կարող իր ճակատագիրը վստահել մի երկրի, որտեղ նույնիսկ սեփական քաղաքացիների հիմնարար իրավունքները և ազատությունները պաշտպանված չեն:

Հետևաբար, հակված չլինելով չափազանցնել Շոտլանդիայի անկախության հանրաքվեի ազդեցությունը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործընթացում, միաժամանակ նաև չենք կարող չնկատել, որ նմանատիպ գործընթացները փոխում են միջազգային հանրության ընկալումները, աստիճանաբար ավելի հասկանալի և օրինաչափ դարձնելով Արցախի անկախությունը: Մյուս կողմից էլ ԼՂ անկախության միջազգային ճանաչման գործընթացում նման նախադեպերը կարող են հայկական կողմի համար ծառայել որպես լուրջ քաղաքական կապիտալ:

Կնյազ Սարոյան, քաղաքագետ