Ձեր վստահելի աղբյուրը

Համընդհանուր ներառականության գաղափարի ներդրման, հաշմանդամություն ունեցող երեխաների իրավունքների մասին Panorama.am-ը զրուցել է «Լիարժեք կյանք» հասարակական կազմակերպության նախագահ Սուրեն Մաղաքյանի հետ:

-Պարոն Մաղաքյան, ինչպիսի խնդիրներ ունեն Հայաստանում հաշմանդամություն ունեցող երեխաները, որքանո՞վ են պաշտպանված նրանց իրավունքները, այդ թվում և կրթություն ստանալու իրավունքը:
-Հայաստանում ավելի քան 8000 երեխաներ ունեն հաշմանդամություն։ Դա երեխաների ընդհանուր թվի 1 տոկոսն է կազմում։ Կան բազմաթիվ երեխաներ, որոնց հաշմանդամությունը ճանաչված չէ։ Անշուշտ, սրանում առկա է նաև ծնողների մեղքը, ովքեր թաքցնում են երեխայի խնդիրները, սակայն ունենք և համակարգային լուրջ խնդիրներ։ Մասնավորապես` դեռևս չկա վաղ հայտնաբերման և վաղ միջամտության լիարժեք համակարգ։ Իհարկե, պետությունը ջանում է բարելավել վիճակը, մշակվում են համապատասխան ընթացակարգեր և կյանքի են կոչվում պետական նպատակային ծրագրեր, սակայն դեռևս մեծ խնդիր է երեխաների առողջապահության, վերականգնողական բուժման, հանգստի և համայնքի կյանքում ընդգրկված լինելու խնդիրը։

-Ի՞նչ խնդիրներ ունենք ներառական կրթության ոլորտում:
-Մենք հաճախ նշում ենք, որ հետխորհրդային պետությունների շարքում մենք լուրջ նվաճումներ ունենք ներառական կրթության ոլորտում և դա, անշուշտ, այդպես է։ Սակայն մենք ունենք նաև լուրջ խնդիրներ այս ոլորտում։ Շատ դպրոցներ գայթակղվելով լրացուցիչ ֆինանսական մուտքերով ձգտում են դառնալ ներառական կրթություն իրականացնող դպրոց և հավաքագրում են կրթության առանձնահատուկ կարիք ունեցող այնպիսի երեխաների, ովքեր ունեն թույլ խնդիրներ, ընդ որում հաճախ հավաքագրում են հենց դպրոցի ներսից թիվ ցույց տալու համար։

Կա մեկ այլ խնդիր ևս. դպրոցը ճանաչվելով ներառական, ինչպես նշեցի, հավելյալ ֆինանսական միջոցներ է ստանում, որը իրավունք ունի ծախսել համընդհանուր հիմքով։ Օրինակ` ունենալ բազմա-մասնագիտական թիմ, կրթության առանձնահատուկ պայմաններ ունեցող երեխաներին ապահովել մեկանգամյա սնունդ, ինչպես նաև օրական 200 դրամի չափով փոխհատուցել տրանսպորտային ծախսերը։ Այստեղ հարց է ծագում` իսկ ո՞վ է ասել, որ հաշմանդամություն ունեցող երեխաներին պետք է կերակրել։ Այս հանգամանքը հենց ներառմանը հակառակ երևույթի, այսինքն թիմի բաժանման է հանգեցնում, երբ հերթական դասի ավարտին դասասենյակում հնչում է– դու, դու, դու և դու (խոսքը հասցեագրված է կրթության առանձնահատուկ պայմաններ ունեցող երեխաներին, որոնց թվին են դավում նաև հաշմանդամություն ունեցող երեխաները) գնացեք ճաշարան սնվելու։

Մեծ խնդիր է մնում տեղաշարժման խնդիրներ ունեցող երեխաների տեղափոխումը դպրոց և դասերի ավարտին հետադարձ տուն։

Իհարկե, որոշ դպրոցներ ունեն սեփական տրանսպորտային միջոց երեխաներին տեղափոխման համար, որոնք մեկ է հարմարեցված չեն տեղաշարժման խնդիրներ ունեցող երեխաներին։ Իսկ շատ փոքր համայնքներում ընդհանրապես ներքաղաքային տրանսպորտ չկա։

Լրջագույն խնդիր է դպրոցների քաղաքաշինական մատչելիությունը: Հասկանալի է, որ ունենք մեծ անմատչելի շենքերի ժառանգություն, որոնց հարմարեցումը մեկ և երկու տարվա լուծելիք խնդիր չէ, սակայն անհասկանալի է, երբ նոր կառուցված դպրոցներում չեն կիրառվել քաղաքաշինական նորմերը սակավաշարժ անձանց համար։

-Կմասնավորեցնե՞ք, պարոն Մաղաքյան:
-Իհարկե. ցավոք սա այն հարցն է, որ ինչքան ուզեք հնարավոր է օրինակ բերել: Մասնավորապես վերջերս կառուցված Ստեփանավանի թիվ 6 դպրոցը, որտեղ ներսի թեքահարթակը չափազանց թեք և սահող նյութով է պատրաստված և վտանգավոր է գործածման համար։

Նույն դպրոցի կից մայթերը կառուցվում են և այստեղ նորից չեն պահպանվում չափորոշիչները։ Կամ` վերջերս հիմնավերանորոգված Լոռու մարզի Արևաշող համայնքի դպրոցը։ Մնում է միայն ասեմ` թող ինձ ներեն վերջերս կառուցված բոլոր այն չափանիշներին չհամապատասխանող դպրոցների նախագծման և կառուցման պատասխանատուները, որոնց չեմ նշում այս հարցազրույցի ընթացքում։

Այս և բազմաթիվ այլ խնդիրների արդյունքում մենք ունենք մի իրավիճակ, որտեղ հաշմանդամություն ունեցող երեխաների շուրջ 18 տոկոսը դուրս են մնում հանրակրթությունից։ Ընդ որում` խնդիրը աղջիկների պարագայում 21 տոկոս է, իսկ գյուղական համայնքներում այն հաստում է 23 տոկոսի։ Դա են փաստում 2012 թվականին ՄԱԿ–ի մանկական հիմնադրամի և ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական պաշտպանության նախարարության կողմից կատարված հետազոտության արդյունքները։

-Տեսնո՞ւմ եք արդյոք խոչընդոտներ համընդհանուր ներառականության գաղափարի համար, որը որդեգրել է պետությունը: Որո՞նք են դրանք:
-Մենք գտնվում ենք համընդհանուր ներառման համակարգի ներդրման փուլում և այս գործում մեծ ջանքեր են գործադրվում կառավարության, «Հույսի կամուրջ» ՀԿ–ի և այլ կառույցների կողմից և չափազանց կարևոր է, որ համընդհանուր ներառման համակարգը լինի անձակենտրոն և հասցեական, որ կարողանա հաշվի առնել յուրաքանչյուր երեխայի սպեցիֆիկ կարիքները, որ ցանկացած երեխա հնարավորություն ունենա դպրոց գնալ իր համայնքում իր հասակակիցների հետ, որ ցանկացած երեխա հավասար հնարավորություններ ունենա կրթության, հանգստի, զարգացման և այլ ասպարեզներում։

-Ի՞նչ է անհրաժեշտ դրանց հաղթահարման համար և արդյոք հավատում եք, որ Հայաստանը պատրաստ է դրան:
-Գիտեք այնպես չէ, որ այլ երկրներում նման խնդիրներ չկան։ Նույնիսկ ամենազարգացած երկրներում, որոնց հաճախ օրինակ ենք բերում, կան շատ լուրջ խնդիրներ։ Իսկ Հայաստանը այս առումով գտնվում է շատ վճռորոշ փուլում և շատ կարոր է ճիշտ գնահատել բոլոր մարտահրավերները։ Ամենակարևորը պետք է ունենալ ճկուն համակարգ, որը կկարողանա արձագանքել ցանկացած դեպքի` ապահովելու համար կրթության, ցանկացած ծառայության հասանելիությանը և համայնքում ներառված լինելուն։ Կարծում եմ առկա է քաղաքական կամքը այս ամենը կյանքի կոչելու և հուսով եմ` մենք բոլորս ականատեսը կլինենք դրական փոփոխությունների։