Հարցազրույցներ 14:17 05/01/2015

«Լռության դար». ««The New Yorker»-ի անդրադարձը Հայոց ցեղասպանությանը

Ամերիկյան առաջատար «The New Yorker» պարբերականում հրապարակված ծավալուն հոդվածում պարբերականի սյունակագիր Րաֆֆի Խաչատուրյանը անդրադարձել է Հայոց ցեղասպանությանը՝ նկարագրելով Դիարբեքիրում ծնված իր պապի պատմությունը:

Հոդվածում «Հարություն» խորագրի ներքո հոդվածագիրը նշում է, որ թեև չի տեսել իր պապին, սակայն նրա կերպարը վառ է մնացել իր հիշողության մեջ՝ շնորհիվ նրա մասին լսած տարբեր պատմությունների: Վերջինիս փոխանցմամբ՝ 1880-ական թվականներին ծնված պապը մահացել է 1959 թվականին՝ իրադարձություններով լի տարում, երբ Ֆիդել Կաստրոն Կուբայում իշխանության էր եկել, առաջին տիեզերական սարքն էլ լուսին էր հասել: Սակայն, ինչպես նշում է հոդվածագիրը, պապը այս ամենի մասին հավանաբար ոչինչ էլ չի իմացել, քանզի միակ բանը, որ նա իմացել է «եղել են զրկանքները, զանգվածային տեղահանությունը, բռնությունը, սովը, ինչպես նաև գոյատևելը ու բարգավաճել՝ նույնիսկ նման պայմաններում»:

«Պապս կյանքի մեծ մասը անցկացրել է Դիարբեքիրում: Այն, ինչպես նաև ներկա Թուրքիայի մեծ մասը 1915 թվականին օսմանյան թուրքերը վերածեցին զանգվածային սպանությունների և բռնի տեղահանության դաշտի, որը հայտնի է որպես Հայոց ցեղասպանություն: Ծրագիրը պարզ էր՝ կայսրության մարզերից արմատախիլ անել հայերին որպես մահացու հիվանդություն, որի բուժումը մռայլ միջոցառումներ էր պահանջում և այն գործնականում հենց հաջողությամբ էլ պսակվեց: Օսմանյան թուրքերը սպանեցին ավելի քան 1 մլն հայերի, իսկ պապս ինչ-որ կերպ փրկվեց»,- գրում է հեղինակը:

Անդրադառնալով Ցեղասպանությանը հաջորդած ժամանակաշրջանին՝ հեղինակը նշում է, որ որևէ լուրջ քայլեր չձեռնարկվեց Ցեղասպանությունը իրագործածների դեմ, փոխարենը նրանց մեծ դեր հատկացվեց արդի Թուրքիայի պետականաշինության գործում: Ըստ հեղինակի՝ թեև անմիջական բռնությունների դրսևորումներ չկային, բայց բռնություն քարոզող հռետորաբանությունը շարունակում էր իշխող մնալ: Հեղինակը վկայակոչում է Թուրքիայի վարչապետ Իսմեթ Ինոնյուի խոսքերը այն մասին, որ պետք է արմատախիլ անել թուրքականությանը խանգարող ցանկացած տարրի:

Խոսելով այդ ժամանակ Թուրքիայում իրականացված «թյուրքականացման» քաղաքականության մասին՝ հեղինակը որպես դրա արդյունքներ մատնանշում է Անի քաղաքի ավերակները, որոնք ոչինիչ չեն ասում այն մասին, թե ով է կառուցել և բնակվել քաղաքում, կամ Ստամբուլի «Դոլմաբախչի» սուլթանական պալատը և նրա կառուցողների մասին որևէ հիշատակման բացակայությունը: Այս համատեքստում հեղինակը հիշեցնում է, նաև թե ինչպես է պապը հարկադրված 1934 թվականի համապատասխան օրենքի համաձայն իր ազգանունը փոխել՝ Խաչատուրյանից դառնալով Օզաքդեմիր:

«Դիարբեքիրը դարձավ վիրավոր կոսմոպոլիտիզմի քաղաք, որի փոքրամասնությունները՝ քրիստոնյաները, հրեաներն ու հույները, մեծապես պակասեցին»,- նշում է հեղինակը:

Վերջինիս դիտարկմամբ՝ շուրջ մեկ դար է Թուրքիան ժխտում է ցեղասպանությունը՝ անգամ պատժում այդ մասին բարձրաձայնողներին, սակայն, ըստ հեղինակի, այդուհանդերձ, նշանակալի միտում է նկատվում, համաձայն որի, Դիարբեքիրը, կոտրելով պաշտոնական քաղաքականության թեզերը, սկսել է խոսել այդ տարածքը որպես ընդհանուր հայրենիք ընկալելու մասին:
Որպես ասվածի օրինակ՝ հեղինակը վկայակոչում է Սուրբ Կիրակոս եկեղեցու վերանորոգման պատմությունը: Այս համատեքստում հեղինակը նաև դիտարկում է անում, համաձայն որի, տարիներ անց շատ քրդեր ևս սկսել են ինչ-որ կերպ ընդունել 1915 թվականի իրադարձություններում իրենց մասնակցությունը: Որպես օրինակ՝ հեղինակը ներկայացնում է Դիարբեքիրի քուրդ քաղաքապետ Աբդուլլահ Դեմիրբասի գործունեությունը, որը հարուցել էր թուրքական կառավարության դժգոհությունը: Հեղինակի փոխանցմամբ՝ այն հստակ արտահայտվում էր Դեմիրբասի գործունեության համար խոչընդոտներ ստեղծելով և նրա դեմ բազում մեղադրանքներ հարուցելով:

Ժխտողականության քաղաքականության ամրապնդման առումով հեղինակը հատուկ նշում է այն մասին, որ այդ ամենը էլ ավելի սուր դրսևորվեց հատկապես 2003 թվականին, երբ Թուրքիայի վարչապետ դարձավ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը:

Իր պատմության երկրորդ մասում, որը վերնագրված է՝ «Ինֆերնո» (Դժոխք), հեղինակը նշում է, որ Հայոց ցեղասպանությունից մեկ դար անց էլ բազմաթիվ մանրամասներ անհայտ են մնում, քանի որ Օսմանյան կայսրության արխիվները պետական համատարած ժխտողականության պայմաններում հասնաելի չեն լայն շրջանակներին, դրանց մի մասը կամ ընդհանրապես փակ է, կամ էլ բաց է միայն խիստ սահմանափակ հասանելիությամբ։

«Այնուամենայնիվ պարզ է, որ ցեղասպանության ժամանակ իրականացված բռնությունները բխում էին քաղաքական անկայունության խորը արմատներից։ Հիտլերը Գերմանիայի մասին ասում էր՝«ջախջախված և անպաշտպան, որը ենթարկվում է հարվածների ամբողջ աշխարհի կողմից»։ Նրա օսմանյան գործընկերները նույնպես նմանատիպ քաղաքակրթական ճգնաժամ էին զգում», - գրում է հեղինակը։

Վերջինս նկարագրում է 1908թ-ից սկսած երիտթուրքերի կազմակերպած շարժումը, նրանց իշխանության գալը և գաղափարախոսությունը։ Բալկանյան պատերազմների արդյունքում Օսմանյան կայսրության կրած կորուստներից հետո թուրքերը և մասնավորապես՝ երիտթուրքերը ատելությամբ են լցվում բոլոր այն ժողովուրդների նկատմամբ, որոնք մի ժամանակ իրենց տիրապետության տակ են եղել՝ այդ թվում նաև հայերի նկատմամբ։ Երիտթուրքերի որդեգրած պանթուրքիզմի գաղափարախոսությունը պահանջում էր, որ թուրքական պետությունում լինեն միայն թուրքեր, իսկ այլ ազգերի ներկայացուցիչների առկայությունը պետք է լիներ սահմանափակ՝ քվոտավորված։

1915թ-ի հունվարին կայսրությունը կրեց ևս մեկ ջախջախիչ հարված, այս անգամ Ռուսական կայսրությունից, ինչից հետո Միություն և առաջադիմություն կուսակցությունը, որն այդ ժամանակ փաստացի կառավարում էր կայսրությունը, որոշում կայացրեց երկրից արտաքսել «օտար զանգվածներին», իսկ թուրքական հատուկ ծառայությունների համար այդ «արտաքսումը» նշանակում էր «ոչնչացում»։ Նախատեսված գործի համար թուրքական հատուկ ծառայությունները սկսում են հավաքագրել քրդական անկանոն ջոկատներին, որոնք առավել ծանոթ էին տարածքին և բնակչության տեղաբաշխվածությանը։

Պատմության հեղինակի պապն այդ ժամանակ շարունակում էր բնակվել Դիարբեքիրում, ուր ուղարկվում է նոր կառավարիչ։ Վերջինս թուրքական կառավարությանը խոստանում է «ձեռնարկել ամենախիստ միջոցառումները»։

Հեղինակը հոդվածում նկարագրում է նաև հայ ազգաբնակչության տեղահանման և աքսորի ճանապարհին նրանց ոչնչացման որոշ մանրամասներ և ուղղություններ։

«Երբ ԱՄՆ-ի դեսպանը աղաչում էր ներքին գործերի նախարարին դադարեցնել բռնությունները, նրա խնդրանքի դիմաց հնչում է հետևյալ պատասխանը․ «Թուրքերի և հայերի միջև ատելությունը ներկայումս այնքան մեծ է, որ մենք պարտավոր ենք նրանց վերջը տալ։ Եթե մենք չանենք դա, նրանք կծրագրեն իրենց հաշվեհարդարը»»,-գրում է հեղինակը։

Վերջինիս դիտարկմամբ՝ Թուրքիայից դուրս ինչպես և շատ հայեր, ինքը նույնպես մեծացել է այնպիսի մթնոլորտում, որտեղ վրեժ լուծելու ծարավը հեշտ չէր տարանջատել արդարության ձգտումից։

«Հասարակական կենտրոններում հաճախ կարելի էր տեսնել հայերի մասնակցությամբ պաստառներ, որոնք սպանել էին թուրք պաշտոնյաների 70-ականների և 80-ականնների քաղաքական սպանությունների ալիքի ժամանակ։ Նրանք հերոս-ֆիդայիներ էին, և երեխաներին սովորեցնում էին հարգել ու հիշել նրանց։ Հաշտության տարբերակն անհնար էր պատկերացնել։ Թուրքերի և քրդերի միջև ոչ մի տարբերություն չէր դրվում, նրանք նույնական էին և արժանի էին միևնույն ատելությանը», - պատմում է Րաֆֆի Խաչատուրյանը։

Հեղինակը մանրամասնորեն նկարագրում է իր պապի հայրենի բնակավայրում՝ Դիարբեքիրում, իրականացված զանգվածային սպանությունները և ջարդերը։ Ըստ նրա՝ հայերի նկատմամբ բռնությունները սկսում են անմիջապես այն բանից հետո, երբ Դիարբեքիրի կառավարիչ է նշանակվում Մեհմետ Ռեշիդը, ով օսմանյան կառավարության միջին օղակի պաշտոնյա է եղել։ Վերջինս նշանակումից հետո սկսում է հավաքագրել քրդերից կազմված անկանոն ջոկատների և նրանց հանձնարարում է ողջ նահանգը մաքրել հայերից, ինչն էլ արդյունքում իրականացվում է։

Եզարափակելով՝ հեղինակը դիտարկում է անում, որ պետական մակարդակով ընթացող ժխտողականության քաղաքականությունը առոչինչն է, պարզ ճշմարտության բացակայություն: Այն, ըստ հեղինակի, վիրավորնաք պատճառող գործիք է: Այդուհանդերձ, Խաչատուրյանի կարծիքով, 2015 թվականին 100 ամյա տարելիցի նշումը կարող է և ավելին լինել, քան 1915 թվականի իրադարձությունների շուրջ պարզ մտորումներն են: Վերջինս հույս է հայտնում, որ այդ այդ համատեքստում թուրքական հասարակության ազատական շերտում տեղի ունեցող փոփոխությունները կարող են և նշանակալի լինել:



Աղբյուր` Panorama.am
Share |
Տեքստում սխալ կամ վրիպակ նկատելու դեպքում, ուղարկեք խմբագրին հաղորդագրություն` նշելով տվյալ սխալը, այնուհետև սեղմելով Ctrl-Enter:

Լրահոս

10:04
Ոողորմելի ստեղծագործողներ, ինչու՞ եք լալկել պաղ բերաններով վաճառասեղանին մեկնված սառած ձկների պես.Լևոն Ջավախյան
Գրող, հրապարակախոս Լևոն Ջավախյանը գրում է. Ինչու են լռում. Մերուժան Տեր֊Գուլանյան, Գուրգեն Խանջյան, Խաչիկ Մանուկյան, Աշոտ Աղաբաբյան ,...
Աղբյուր` Panorama.am
22:24
Մոդելը Քանյե Ուեսթին մեղադրում է իրեն բռնության ենթարկելու համար
America's Next Top Model ռեալիթի շոուի նախկին մասնակից, մոդել Ջենիֆեր Անը հայց է ներկայացրել ամերիկացի ռեփեր Քանյե Ուեսթի դեմ՝ մեղադրելով...
Աղբյուր` Panorama.am
21:52
Մասկը գերազանցել է սեփական ռեկորդը և կրկին դարձել աշխարհի ամենահարուստ մարդը
Ամերիկացի միլիարդատեր, X սոցիալական ցանցի սեփականատեր, SpaceX-ի և Tesla-ի գործադիր տնօրեն Իլոն Մասկը գերազանցել է սեփական ռեկորդը և կրկին դարձել...
Աղբյուր` Panorama.am
21:35
Մայր Աթոռում կատարվել է սարկավագների ընծայման կարգը
Նոյեմբերի 23-ին Միածնաէջ Մայր Տաճարում կատարվեց Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի տարբեր կառույցներում  և թեմերում սպասավորող վեց սարկավագների...
Աղբյուր` Panorama.am
21:15
Գորիսում մեկ օր ջուր չի լինի
«Վեոլիա Ջուր» ընկերությունը տեղեկացնում է իր հաճախորդներին և սպառողներին, որ «Ակներ-Գորիս» ջրատարի վրա իրականացվող...
Աղբյուր` Panorama.am
21:10
Ջիգանի դուստրը խնդրել է մորը ալևս երեխաներ չունենալ
Ռեփեր Ջիգանի ու նրա կնոջ՝ Օքսանա Սամոյլովայի յոթամյա դուստրը՝ Մայան մորը խնդրել է այլևս երեխաներ չունենալ։ «Դու էլ մեզ չես սիրի, մեր...
Աղբյուր` Panorama.am
20:43
Ողջի գյուղում այրվել է մոտ 250 հակ անասնակեր
Շիրակի մարզային փրկարարական վարչության ճգնաժամային կառավարման կենտրոն նոյեմբերի 23-ին, ժամը 11:46-ին  ահազանգ է ստացվել, որ Ողջի գյուղում...
Աղբյուր` Panorama.am
20:23
«Վերոնա»-ի հետ հանդիպումն ավարտվեց «Ինտեր»-ի ջախջախիչ հաղթանակով
Սերիա Ա-ի 2024/2025թթ․ խաղարկության 13-րդ տուրում Միլանի «Ինտերը» «Մարկանտոնիո Բերնտեգոդի» մարզադաշտում հյուրընկալվել էր...
Աղբյուր` Panorama.am
20:10
Տրանսգենդեր կնոջ սպանության մեջ մեղադրվողը մեղսունակության թեստ է հանձնել
Վրաստանի առաջին տրանսգենդեր կնոջ՝ Կեսարիա Աբրամիձեի առանձնակի դաժանությամբ սպանելու համար մեղադրվող 26-ամյա Բեկա Ջաիանին հանցագործության պահին...
Աղբյուր` Panorama.am
20:00
Թբիլիսիում վերսկսվել են ընդդիմության ցույցերը
Թբիլիսիում վերսկսվել են ընդդիմության բողոքի ցույցերը՝  Վրաստանի խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքների դեմ, որոնց համաձայն հաղթել է...
Աղբյուր` Panorama.am
19:44
Սոչիում զգուշացրել են փոթորիկների ու բարձր ալիքների վտանգի մասին
Առաջիկա օրերին Սոչիում սպասվում ուժեղ փոթորիկներ։ Այս մասին հայտնել է  Կրասնոդարի երկրամասի ՌԴ ԱԻՆ ծառայությունը։ «Մինչև...
Աղբյուր` Panorama.am
19:19
Երևանի մի քանի վարչական շրջաններում մեկ օր ջուր չի լինի
«Վեոլիա Ջուր» ընկերությունը տեղեկացնում է իր հաճախորդներին և սպառողներին, որ վթարի վերացման աշխատանքներով պայմանավորված, ս.թ....
Աղբյուր` Panorama.am
18:45
ՄԻՊ. Կանայք շատ հաճախ թիրախավորվում են այնպիսի հիմքերով, որոնցով տղամարդիկ երբեք չեն թիրախավորվի
Մարդու իրավունքների պաշտպանի պաշտոնը զբազեցնող Անահիտ Մանասյանը նոյեմբերի 23-ին Դիլիջանում մասնակցել է  «Կատարինե-Տավուշ» թիմի...
Աղբյուր` Panorama.am
18:25
Ռուբեն Վարդանյանի միջազգային փաստաբան. Ավելի քան 100%-ով համոզված եմ, որ նման նամակ գոյություն չունի
«Ազատություն» ռադիոկայանի ադրբեջանական ծառայությունը՝  «Ազադլիգ»-ն օրերս հարցազրույց էր հրապարակել Բաքվում ապօրինի...
Աղբյուր` Panorama.am
18:00
Մարգարիտա Սիմոնյանը չի բացառել, որ Բեննեթին սպանել են
«Россия сегодня»-ի и RT-ի գլխավոր խմբագիր Մարգարիտա Սիմոնյանը չի բացառել, որ ամերիկացի փորձագետ, փաստավավերագրական ֆիլմերի հեղինակ...
Աղբյուր` Panorama.am
17:42
Էստոնիայում աշխատակիցները բախվում են զուգարանային տեռորի
Էստոնացի գործատուները սկսել են ավելի ուշադիր հետևել, թե աշխատողները որքան ժամանակ են անցկացնում զուգարաններում: Այս մասին հայտնում է...
Աղբյուր` Panorama.am
17:12
Աշոտյան. Գնալով նրա ինքնահարցազրույցներն էլ ավելի անորակ և «խուրդա» են դառնում
«5 հարց՝ Արմեն Աշոտյանին» հեռակա զրույցի շրջանակներում ՀՀԿ փոխնախագահ, քաղբանտարկյալ Արմեն Աշոտյանը դարձյալ պատասխանել է...
Աղբյուր` Panorama.am
16:55
ՄԻՊ-ը փաստաբանների հարկերի հարցով դիմել է ՍԴ
Մարդու իրավունքների պաշտպանի աշխատակազմից ՀՀ փաստաբանների պալատին  նոյեմբերի 18-ին տեղեկացրել են, որ Մարդու իրավունքների պաշտպանը 2024...
Աղբյուր` Panorama.am
16:25
«Голос» մրցույթի մասնակիցը մեկ տարում նիհարել է 100 կգ-ով
«Голос» երգի մրցույթի մասնակից Շարիպ Ումհանովը մեկ տարում նիկհարել է 100 կգ-ով։ Այս մասին գրում է «Գազետա.ռու»-ն՝...
Աղբյուր` Panorama.am
15:59
Դովեղի դպրոցի շինարարության վրա այժմ ընդամենը 5 արաբ բանվոր է աշխատում. Ոսկան Սարգսյան
«Խորհրդակցություններ են անում, սակայն գործն առաջ չի շարժվում»,-ահազանգում է տավուշցի լրագրող Ոսկան Սարգսյանն ու մանրամասնել....
Աղբյուր` Panorama.am
15:53
ՀԱՊԿ ղեկավարները Աստանայում կքննարկեն Ռուսաստանին հեռահար սպառազինության հարվածները
ՀԱՊԿ անդամ երկրների ղեկավարները Աստանայում Հավաքական անվտանգության խորհրդի նիստում կքննարկեն Արևմուտքի թույլտվությամբ  Ռուսաստանի...
Աղբյուր` Panorama.am
15:43
Սարիկ Անդրեասյանի կինը նկարահանումների ինտիմ հատվածների մասին հարցին անկեղծ պատասխան է տվել
Դերասանուհի, ռեժիսոր Սարիկ Անդրեասյանի կինը՝ Լիզա Մորյակը, Instagram-ում պատասխանել է «Կյանքը կանչով» սերիալում ինտիմ...
Աղբյուր` Panorama.am
15:22
Հանցագործություն կատարած մարդկանց հոգեբանությունում կա մեկ կարևոր առանձնահատկություն. Տարոն Սիմոնյան
Ազգային ժողովի նախկին պատգամավոր, փաստաբան Տարոն Սիմոնյանն իր ֆեյսբուքյան էջում գրում է. «Հանցագործություն կատարած մարդկանց...
Աղբյուր` Panorama.am
15:14
Մոնրեալում ՆԱՏՕ-ի դեմ բողոքի ակցիաներ են
Կանադայի Մոնրեալ քաղաքում զանգավածային անկարգություններ են ՆԱՏՕ-ի դեմ։ Ոստիկանության տվյալներով երեք մարդ ձերբակալվել է։ Քաղաքը հյուրընկալել...
Աղբյուր` Panorama.am
15:13
Դա խեղճացած մարդու հայտարարություն է․ Ալեքսանդր Մանասյանը՝ Փաշինյանի հայտարարության մասին
««Արևմտյան Հայաստան» և «Արևելյան Հայաստան» տերմինները պատմականորեն կայացած, ամրացած հասկացություններ են,...
Աղբյուր` Panorama.am
14:32
Երեխաները սկսել են իրենց կարդացած տեքստերը հասկանալ. Ժաննա Անդրեասյան
«Հանրակրթության ոլորտի ցուցանիշներից շատ քննարկվեց 10 տարեկան երեխաների՝ տեքստեր կարդալու և հասկանալու ունակությունը, այլ կերպ՝...
Աղբյուր` Panorama.am
14:20
Քաղաքագետ. Գործող թյուրիմացությունը նման է այն տղային, ով ծնողներին սպանել է և...
Քաղաքագետ Ստեփան Դանիելյանը, արձագանքելով Նիկոլ Փաշինյանի՝ հարցազրույցի ընթացքում հնչեցրած հայտարարություններին, գրում է. «Գործող...
Աղբյուր` Panorama.am
14:16
Սերգեյ Մելքոնյան. Ադրբեջանը խոսում է իր «պատմական» նկրտումների մասին, իսկ Հայաստանն ասում է՝ ոչ, մենք պետք է իրական կյանքով ապրենք
«Հայաստանի կողմից ամենաբարձր մակարդակում ոչ մի անգամ արձագանք էր չէր եղել «Արևմտյան Ադրբեջանի» վերաբերյալ,- Երևանում ընթացող...
Աղբյուր` Panorama.am
14:11
Խոշոր ավոտվթար Արագածոտնում
«ԳԱԶ 31»-ը գլխիվայր հայտնվել է երթևեկելի գոտուց դուրս. կան վիրավորներ
Աղբյուր` Panorama.am
13:55
Մեր հույսը դրեցինք եվրոպական հեքիաթների վրա ու մնացինք այս վիճակում. Խաչիկյան
«Վերջին վեց տարիներին վարված արտաքին քաղաքականության հետևանքով մենք հայտնվել ենք այս վիճակում»,- «Գլոբալ անվտանգություն և...
Աղբյուր` Panorama.am

Տեսանյութեր

Դուք մասնակից եք դարձել պետականության կործանմանը. Բագրատ Սրբազանը՝ ՔՊ-ականներին
13:31 23/11/2024

Դուք մասնակից եք դարձել պետականության կործանմանը. Բագրատ Սրբազանը՝ ՔՊ-ականներին

Հետևեք մեզ և ծանոթացեք թարմ լուրերին!

Ամենից շատ կարդացված նյութեր

{"core.blocks.header.spell_message1":"\u0546\u0577\u057e\u0561\u056e \u057d\u056d\u0561\u056c\u0568` ","core.blocks.header.spell_message2":"\u0548\u0582\u0572\u0561\u0580\u056f\u0565\u055e\u056c \u0570\u0561\u0572\u0578\u0580\u0564\u0561\u0563\u0580\u0578\u0582\u0569\u0575\u0578\u0582\u0576 \u057d\u056d\u0561\u056c\u056b \u0574\u0561\u057d\u056b\u0576:"}