Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Հայ ժողովուրդը և մենք բոլորս՝ արվեստի մարդիկս, պետք է հպարտանանք, որ ունենք այնպիսի հիասքանչ տաղանդներ, ինչպիսին հայ ողբերգակ դերասան Վահրամ Փափազյանն է»,- ասել է ռուս դերասանուհի Ելենա Գոգոլևան ՀԽՍՀ, ՎԽՍՀ, ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ,  XX դարի խոշորագույն ողբերգակ դերասաններից Վահրամ Փափազյանի մասին:

Այսօր Վահրամ Փափազյանի ծննդյան օրն է. ծնվել է Կ.Պոլսում 1888 թվականին: 1896–1907 թթ-ին նախ սովորել է ծննդավայրի թաղային դպրոցում, ապա՝ Նարեկյան վարժարանում և Մխիթարյան նախակրթարանում: 1903 թ-ին ավարտել է Կոստանդնուպոլսի Էսայան վարժարանը, 1904 թ-ին՝ Գատը գյուղի (թաղամաս Կոստանդնուպոլսում) քոլեջը, ապա 2 տարի ուսանել է Վենետիկի Մուրատ-Ռափայելյան վարժարանում:

Փափազյանն առաջին անգամ բեմ է բարձրացել 1904 թ-ին՝ Կոստանդնուպոլսում` Քինի դերով (Ալեքսանդր Դյումա-հոր «Քին կամ Հանճար և անառակություն»): 1907 թ-ին մեկնել է Փարիզ, ապա Ալեքսանդր Շիրվանզադեի և Հովհաննես Աբելյանի խորհրդով՝ Այսրկովկաս, մի քանի ամիս խաղացել Բաքվի հայկական թատերախմբերում: 1908–11 թթ-ին սովորել է Միլանի գեղարվեստի ակադեմիայում, հանդես է եկել իտալացի մեծահամբավ դերասաններ Էրմետե Ձակոնիի և էրմետե Նովելլիի շրջիկ թատերախմբերում: Փափազյանը խաղացել է նաև աշխարհահռչակ դերասանուհիներ Էլեոնորա Դուզեի և Սառա Բեռնարի հետ: Այս ամենը բեմարվեստի ուսումնասիրման իսկական դպրոց էր նրա համար, որի շնորհիվ Փափազյանը դաստիարակվել է որպես դասական խաղացանկի դերասան:

1908 թ-ին Կոստանդնուպոլսում առաջին անգամ խաղացել է Օթելլոյի դերը (Վիլյամ Շեքսպիրի «Օթելլո»), որը դերասանին ուղեկցել է ավելի քան մեկ հիսնամյակ: Հայկական մամուլը նրան գնահատել է որպես Պետրոս Ադամյանի արժանավոր հետևորդի (հանդիսավորությամբ Փափազյանի ուսերին են գցել Պ. Ադամյանի վերարկուն): Փափազյանն արևմտահայ և արևելահայ մշակույթների զուգորդման օղակներից մեկն էր Ադամյանից հետո:

1909–13 թթ-ին Փափազյանը խաղացել է Կոստանդնուպոլսի և Զմյուռնիայի թատերախմբերում, 1913–17 թթ-ին Թիֆլիսի Արտիստական և Բաքվի հայկական դրամատիկական թատրոններում հանդես է եկել Սիրանույշի, Աբելյանի և Հովհաննես Զարիֆյանի հետ, հասել մեծ համբավի: 1910-ական թվականների դերերից են՝ Աբեղա, Օհան Գուրգեն (Լևոն Շանթի «Հին աստվածներ», «Կայսր»), Թովմաս (Դերենիկ Դեմիրճյանի «Դատաստան»), Ռուստամ, Սեյրան (Շիրվանզադեի «Նամուս»), Պրինչիվալե (Մորիս Մետեռլինկի «Մոննա Վաննա») և այլն:

1917–20 թթ-ին Էռնեստո Վահրամ ծածկանունով Փափազյանը Մոսկվայում և Յալթայում նկարահանվել է Ալեքսանդր Խանժոնկովի մի քանի կինոնկարներում («Սիրո երկրում», «Գայթակղություն», «Այրին», «Պոետը և ընկած հոգին», «Դոկտոր Կատցել», «Կյանք ու երազ», «Երկրաշարժ» և այլն): 1920 թ-ին նա վերջին անգամ մեկնել է Կոստանդնուպոլիս և մինչև 1922 թ. խաղացել է հայկական դրամատիկական խմբում. անձնավորել է Ուրիել Ակոստայի (Կարլ Գուցկովի «Ուրիել Ակոստա») և Օսվալդի (Հենրիկ Իբսենի «Ուրվականներ») դերերը:

1922 թ-ին Փափազյանը մեկ թատերաշրջան եղել է Երևանի Առաջին պետթատրոնի (այժմ՝ Գաբրիել Սունդուկյանի անվան թատրոն) դերասան. խաղացել է Կարլ Մոորի (Ֆրիդրիխ Շիլլերի «Ավազակներ»), Հայնրիխի (Գերհարդ Հաուպտմանի «Ջրասույզ զանգ») դերերը, բեմադրել Շեքսպիրի «Օթելլո», Դյումա-հոր «Քին», Ժան-Բատիստ Մոլիերի «Դոն Ժուան», Կառլո Գոլդոնիի «Երկու տիրոջ ծառա», Բեռնարդ Շոուի «Սատանի աշակերտը» պիեսները (խաղացել է գլխավոր դերերը): 1922–26 թթ-ին հանդես է եկել Թիֆլիսի և Բաքվի հայկական թատրոններում, 1926–27 թթ-ին եղել է Թիֆլիսի Հայ դրամայի թատրոնի գլխավոր ռեժիսորը. բեմադրել է Շեքսպիրի «Մակբեթը», Միխայիլ Լերմոնտովի «Դիմակահանդեսը», Եղիշե Չարենցի «Կապկազ-թամաշան», Շիրվանզադեի «Մորգանի խնամին», (խաղացել է գլխավոր դերերը՝ Մակբեթ, Արբենին, Ղարա, Ժորժ):

1928 թ-ին Օթելլոյի դերով հանդես է եկել Մոսկվայում՝ Փոքր թատրոնի նշանավոր դերասանների խաղընկերությամբ: Ռուսական մամուլը նրան համարել է մեծագույն ողբերգակներից մեկը:

1929–30 թթ-ին եղել է Լենինգրադի «Պասսաժ», 1942–44 թթ-ին՝ Ալեքսանդր Պուշկինի անվան թատրոնների դերասան (Օթելլոյի դերը խաղացել է 2000-րդ անգամ): 1932 թ-ին Փափազյանը ռուսական թատերախմբերի հետ ելույթներ է ունեցել Ռիգայում, Տալլինում, Կաունասում: Նույն թվականին մեկնել է Փարիզ, ներկայացումներով հանդես եկել տեղի Հայ դրամատիկի հետ, «Օդեոն» թատրոնի դերասանական խմբով ֆրանսերեն ներկայացրել «Օթելլոն»: Ֆրանսիական մամուլը Փափազյանի Օթելլոն համարել է բեմարվեստի բացառիկ երևույթ՝ նրան դասելով շեքսպիրյան դերերի մեծագույն վարպետների շարքը: 

1933 թ-ին Փափազյանը եղել է Բեռլինում. շփվել է դերասան Մաքս Ռայնհարդի հետ, ուսումնասիրել դերասանական խաղի գերմանական դպրոցը:

1934–41 թթ-ին դերասանն իր կազմակերպած ռուսական թատերախմբով, նաև առանձին շրջագայել է Այսրկովկասի, Ռուսաստանի, Ուկրաինայի, Միջին Ասիայի քաղաքներում: Հայրենական մեծ պատերազմի (1941–45 թթ.) տարիներին Փափազյանը մնացել է պաշարված Լենինգրադում և իր թատերախմբով ելույթներ ունեցել զինվորների համար:

1954 թ-ին Փափազյանը հաստատվել է Երևանում, եղել է Գ. Սունդուկյանի անվան թատրոնի դերասան: Փափազյանի ստեղծած կերպարներն անսովոր անհատներ են՝ միջավայրից վեր, ողբերգական ու հեգնական, մարդկային, կենսական մեծ լիցքով, զուսպ, գեղարվեստորեն հմայիչ. այդպիսին է հատկապես նրա Օթելլոն: Փափազյանի Համլետը մարդկային գերագույն չափանիշների ընդհանրացումն է: Իր վերջին դերը՝ Մեք Գրեգորը (1963 թ., Վիլյամ Սարոյանի «Իմ սիրտը լեռներում է»), խաղացել է որպես կյանքի իրական վիճակ՝ իր հրաժեշտը բեմին: Իր խաղաոճով և խաղացանկով Փափազյանը պարզ արտահայտված դասական ուղղության արտիստ էր, դասական ողբերգակի ոչ միայն տվյալներով, այլև անձնավորումներով:

Փափազյանը նկարահանվել է «Ուրվականները հեռանում են լեռներից» (1955 թ.), «Սիրտն է երգում» (1956 թ.), «Մսյո Ժակը և ուրիշները» (1964 թ., երեքն էլ` Հայֆիլմ) կինոնկարներում:

Փափազյանը գրել է «Հետադարձ հայացք» (2 հատոր, 1956–57 թթ.), «Սրտիս պարտքը» (1959 թ.) գրքերը, որոնք հայ հուշագրության արժեքավոր երկերից են, իսկ «Իմ Օթելլոն» (1964 թ.), «Համլետը ինչպես տեսա» (1968 թ.), «Լիր արքա» (1971 թ.) գործերը շեքսպիրագիտության լավագույն էջերից են:

1967թ դեկտեմբերի 14-ին Մեծ արտիստը վերջին անգամ հանդես է եկել Մեք Գրեգորի դերում և այլևս բեմ չի բարձրացել:
Ամիսներ անց՝ 1968թ մայիսի 6-ին իր մահկանացուն է կնքել բոլոր ժամանակների մեծ ողբերգակը: Թաղված է  Կոմիտասի անվան այգու Պանթեոնում:

«Իմ տեսած այն մեծատաղանդ արտիստներից է Վահրամ Փափազյանը, որին բեմի վրա տեսնելով` զգում ես և խորապես համոզվում, որ իրոք աշխարհի հնագույն թատերական կուլտուրա ունեցող ժողովուրդներից է հայ ժողովուրդը»,- ասել է նկարիչ Մարտիրոս Սարյանը: