Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ամերիկյան «Ժողովրդավարության աջակցման ազգային հիմնադրամի»՝ Ժողովրդավարական հետազոտությունների միջազգային ֆորումի կողմից հունվարի 12-ին հրավիրվել էր լայն քննարկում Ադրբեջանում ազատ խոսքի իրավունքի ոտնահարման և ազատ հայացքների տեր գործիչների՝ իրավապաշտպանների, լրագրողների, գիտնականների նկատմամբ անընդհատ բռնաճնշումների ու ձերբակալությունների մասին:

«Ադրբեջանում ազատ խոսքի նկատմամբ բռնաճնշումները»  խորագրով գրեթե երկու ժամ տևողությամբ քննարկման հիմնական թեման, ըստ ֆորումի կազմակերպիչների՝ եղել է Ադրբեջանում ազատ խոսքի նկատմամբ բռնաճնշումների աննախադեպ ընթացքը:

«Ի հավելումն նրան, որ երկիրը տևական ժամանակ է ինչ վատ ցուցանիշներ է գրանցում մարդու իրավունքների հարցում, վերջին ամիսներին կտրուկ կասեցվեց խիզախ և ճկուն քաղաքացիական հասարակության գործունեությունը: Ձերբակալությունները, հետապնդումներն ու բռնաճնշումներն անկախ ակտիվիստների նկատմամբ կանոնավոր բնույթ են կրում և տարածվել են անգամ երկրի ամենահայտնի լրագրողների և մարդու իրավունքների պաշտպանների վրա: Այս հռետորաբանությունն ու ահագնացող բռնաճնշումները քաղաքացիական հասարակության նկատմամբ վտանգավոր նախադեպ են տարածաշրջանում:

Նման բռնաճնշումները իրենց հետևում ունեն մեկից ավելի պատճառներ, որոնք պատասխան են ներքին և արտաքին ազդակներին: Մի քանի զանգվածային բողոքի ակցիաներ են եղել 2013թ-ի ձմռանը, որոնք ողղված են եղել կոռուպցիայի և սոցիալական անհավասարության դեմ: 2013թ-ի նախագահական ընտրությունների ժամանակ ընդդիմությունը հավաքվեց ընդիմադիր մեկ թեկնածուի շուրջ՝ ցուցադրելով կազմակերպվածության բարձր մակարդակ, որը նախկինում չի եղել: Ահա հենց այս գործոնների պատասխան քայլերն են ներկայիս բռնաճնշումները, որոնք սկսեցին ինտենսիվ դառնալ 2014թ-ի ընթացքում:

Չնայած Ադրբեջանը շարունակում է սերտորեն համագործակցել մի շարք եվրոպական կառույցների հետ, մասնավորապես՝ Եվրոպայի խորհրդի, այնուամենայնիվ միջազգային կազմակերպությունները չեն ցանկանում կամ ի վիճակի չեն Ադրբեջանին պահել իր ժողովրդավարական պարտավորությունների սահմաններում: Միջազգային ամենատարբեր կառույցների կողմից հնչող կոչերը՝ Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոցների կիրառելու վերաբերյալ մեծանում են, սակայն Ադրբեջանը շարունակում է չկատարել իր միջազգային պարտավորությունները», - ասված է ֆորումի պաշտոնական էջում:

Քննարկմանը մասնակցել են ադրբեջանցի և արևմտյան մի շարք ականավոր գործիչներ, այդ թվում՝ «Ազատություն» ռադիոկայանի ադրբեջանական ծառայության տնօրեն Քենան Ալիևը, Բաքվի պետական համալսարանի թյուրքագիտության պրոֆեսոր Ալթայ Գոյուշովը, Մասաչուսեթսի համալսարանի պատմական գիտությունների պրոֆեսոր Օդրի Ալթշտադտը, ԱՄՆ-ի Միջազգային կրոնական ազատության հանձնաժողովի ավագ վերլուծաբան Քեթրին Կոսմանը, ԱՄՆ պետքարտուղարի փոխօգնական Թոմաս Մելիան և Ժողովրդավարության ազգային հիմնադրամի Ռուսաստանի և Եվրասիական ծրագրերի ղեկավար Միրիամ Լանսկոյը:

Ադրբեջանցի պրոֆեսոր Ալթայ Գոյուշովի գնահատմամբ՝ Ադրբեջանի ղեկավարությունը հասարակությանը սնուցում է հակաարևմտյան, հակաեվրոպական քարոզչությամբ՝ կրկնելով ծայրահեղականների գաղափարները և հասարակության մեջ սերմանելով ծայրահեղականություն:

«Զավեշտալի է. մենք միացանք Եվրոպայի խորհրդին, որպեսզի օգնենք Ադրբեջանին դառնալ ավելի ժողովրդավար, նոր հեռանկարներ բացենք, ձևավորենք քաղաքացիական հասարակություն և նման բաներ: Սակայն իրականում Ադրբեջանն ավելի ժողովրդավար երկիր էր նախքան ԵԽ-ին միանալը: Այժմ Ադրբեջանը նախագահում է Եվրոպայի խորհրդում, բայց այս հատուկ ժամանակահատվածն ամբողջությամբ օգտագործվել է ազատ խոսքը ճնշելու և դրա ցանկացած տիպի դրսևորումների կանխարգելման համար... Եվորպական խորհուրդն ի վիճակի չեղավ ժողովրդավարացնել Ադրբեջանը, փոխարենը՝ Ադրբեջանն ամբողջությամբ փոխեց Եվրոպայի խորհուրդը… Ադրբեջանում նույնիսկ ՄԻԵԴ-ի վճիռները չեն գործում», - ասել է թյուրքագետ պրոֆեսորը:

Վերջին տասնամյակում Ադրբեջանում խոսքի ազատության իրավունքի ոտնահարման ինտենսիվացման մասին խոսել է նաև Ժողովրդավարության ազգային հիմնադրամի Ռուսաստանի և Եվրասիական ծրագրերի ղեկավար Միրիամ Լանսկոյը, ով ընդգծել է, որ Ադրբեջանի լավագույն անհատ գործիչները շարունակում են բանտարկված մնալ զանազան հորինված գործերով: «Մենք տեսնում ենք, որ Ադրբեջանում պետական կառավարման հատվածում Freedom House-ի կողմից դիտարկվող չափորոշիչները վերջին 10 տարիների ընթացքում անկում են ապրել», - ասել է Մ. Լանսկոյը:

Ըստ Մասաչուսեթսի համալսարանի պատմական գիտությունների պրոֆեսոր Օդրի Ալթշտադտի՝ «այդ հայտնի ձերբակալությունների մեծ մասն ակնհայտ վտանգ է ներկայացրել ռեժիմի, այլ ոչ թե Ադրբեջանի պետականության կամ անկախության համար»:

ԱՄՆ-ի և Ադրբեջանի միջև լուրջ սկանդալի պատճառ դարձած «Ազատություն» ռադիոկայանի ադրբեջանական ծառայության գրասենյակի հետախուզության թեման նույնպես եղել է քննարկման կիզակետում: Ըստ «Ազադլիգ»-ի տնօրեն Քենան Ալիևի՝ Ադրբեջանի ղեկավարությունը փորձում է լիարժեք վերահսկողության տակ վերցնել ԶԼՄ-ները, իսկ Լեռնային Ղարաբաղում հակամարտության վերսկսման վտանգը կարող է որոշակի պատճառ հանդիսանալ այդ գործողությունները հիմնավորելու համար: Ըստ նրա՝ երկրորդ պատճառն այն է, որ Ադրբեջանն ավելի ու ավելի է մերձենում Ռուսաստանի հետ:

«Այն, ինչ պատահում է «Ազատություն» ռադիոկայանի և այլ ոչ պետական կազմակերպությունների հետ, պատահական չէ: Այն կազմակերպված և համակարգված է ու ոչ մի կապ չունի մեր կազմակերպությունների անդամ և անհատ ակտիվիստների հետ: Ես վստահ եմ, որ մենք կարող ենք պաշտպանել մեր գործողությունները ցանկացած անաչառ և անկախ դատարանում. ցավոք ոչ մի նման դատարան ներկայումս գոյություն չունի Ադրբեջանում: Այսօր դժվար է Ադրբեջանի դատարաններում որևէ արդարադատություն գտնելը: Սա այն ձևը չէ, որով պետք է ընթանա ԱՄՆ-ին իրեն բարեկամ համարող երկիրը: Բարեկամները չպիտի հարձակվեն իրենց բարեկամների գրասենյակների և այգիների վրա», - մտահոգություն է հայտնել Քենան Ալիևը:

Քննարկման մասնակիցները նաև անդրադարձել են Ադրբեջանում կրոնական հողի վրա տեղի ունեցող բռնաճնշումներին: Մասնավորապես՝ ԱՄՆ-ի Միջազգային կրոնական ազատության հանձնաժողովի ավագ վերլուծաբան Քեթրին Կոսմանն ասել է. «Սկսած 1990-ական թվականներից Ադրբեջանում կրոնի մասին օրենքն անընդհատ փոփոխությունների է ենթարկվում, ցավոք, որպես կանոն՝ առավել կոշտ ուղղությամբ: Ադրբեջանը վաղուց է որդեգրել կրոնական ցանկացած տիպի նյութերը պետական գրաքննության ենթարկելու ուղին: Ըստ մասնագետի՝ Նախիջևանում պայմաններն էլ ավելի վատ են, այնտեղ դեկտեմբեր ամսվա ընթացքում կրոնական հիմքի վրա 50 մարդ է ձերբակալվել:

Ադրբեջանում տիրող իրավիճակն Ալթայ Գոյուշովը համեմատել է 1937թ-ի հետ. «Բռնաճնշումները չափազանց նման են այն ժամանակների հետ՝ լավագույններից լավագույններին բանտարկում են»: Ըստ ադրբեջանցի պատմաբանի՝ Ադրբեջանում մարդու իրավունքների առկա վիճակը ստվեր կգցի առաջին Եվրոպական խաղերի և երկրի հեղինակության վրա:

Միրիամ Լանսկոյը ալիևյան ավտորիտար ռեժիմի պահպանման և ամրապնդման գործում առանձնացրել է արևմտյան գործիչների մեղքը և մտահոգություն է հայտնել, որ Ադրբեջանի ընդհանուր առանցքը փոխվում է ընդդեմ ԱՄՆ-ի: Ըստ ամերիկացի պաշտոնյայի՝ դա տեղի է ունենում, քանի որ իշխանությունը կարող է այդ վիճակում շարունակել իր գործունեությունը, իսկ Ադրբեջանը կարող են շարունակել Եվրոպայի խորհրդի անդամ լինել և այլն: «Սակայն ամենամեծ «ինչու»-ն, ամենամեծ խնդիրն այն է, որ նրանք ասում են. «Տես, մենք կարող ենք գնել Եվրոպայի խորհրդի անդամներին… Արևմուտքը նույնիսկ չի հավատում իր սեփական հայտարարություններին: Ցինիկ է՝ ինչպես մենք, նրանք դատարկ ժեստեր են անում, և մենք բոլորս կարող ենք աչքով տալ միմյանց ու շարունակել նույնկերպ»: Խնդիրն այն է, որ ցույց տանք՝ դրանում ոչ մի լավ բան չկա, որ բոլորը կաշառված են ու ցինիկ, ու կարող են նույն բանն անել մեկ ուրիշի համար», - ասել է Մ. Լանսկոյը:

«Այդ բռնաճնշումները կբերեն այնպիսի իրավիճակի, որ Ադրբեջանում չի լինի ոչ մի չափավոր, աշխարհիկ, լիբերալ-դեմոկրատական խոսք. դրանք կհայտնվեն բանտում... Ղեկավարության հաշվետվողականության բացակայությունը, օրենքի գերիշխանության բացակայությունը կբերի ծայրահեղականության գլուխ բարձրացնելուն, իսկ ղեկավարության քայլերն ու դիսկուրսը ինքնըստինքյան բերում են այնպիսի օրակարգի, որը նախատեսում է հասարակության մեջ պայքարել այդպիսի լիբերալ-դեմոկրատական արժեքների դեմ: Այն իրավիճակը, որի մեջ հիմա մենք գտնվում ենք, չափազանց վտանգավոր է Ադրբեջանի ապագայի համար», - ասել է Ալթայ Գոյուշովը և հավելել, որ նման իրավիճակը վտանգավոր է ոչ միայն Ադրբեջանի, այլ ամբողջ տարածաշրջանի համար. «Եթե դու անտեսում ես ժողովրդավարության խնդիրները, դա վտանգավոր է ոչ միայն քո հասարակության, այլ նաև վտանգ է ներկայացնում տարածաշրջանի համար, աշխարհի ապագայի համար»: