Ձեր վստահելի աղբյուրը

Panorama.am-ը զրուցել է կանադահայ հայտնի լուսանկարիչ Հրայր Բազե Խաչերյանի հետ իր նոր լույս տեսած «100: 1915-2015» պատկերագրքի շուրջ: 516 էջանոց գիրքը, որը 17 տարիների աշխատանքի արդյունք է, լուսանկարների միջոցով ներկայացնում է աշխարհով մեկ սփռված հայկական պատմական և մշակութային ժառանգությունը: Այն նաև փաստում է Թուրքիայի կողմից բռնազավթված Արևմտյան Հայաստանում հայկական եկեղեցիների և մշակութային կոթողների շարունակական ոչնչացման մասին:

Գիրքը կազմելիս Հրայրը ճամփորդել է ավելի քան 40 երկիր, այդ թվում այցելել է Վենետիկ և Վիեննա՝ Մխիթարյանների միաբանություն, Լիբանանի, Երուսաղեմի, Ստամբուլի հայկական պատրիարքարաններ, ինչպես նաև Հայաստանի պատմության թանգարան, Մատենադարան՝ լուսանկարելով հայկական ձեռագրերը, արձանագրություններն ու արվեստի նմուշները, որոնք փրկվել են ցեղասպանությունից և պահպանվել այդ թանգարաններում:

Գիրքը, որը նվիրված է ցեղասպանության 100-ամյակին, շեշտը դնում է ոչ թե ողբերգության վրա, այլ ներկայացնում է հայ ժողովրդի նվաճումներն ու պատմա-մշակութային հարստությունը՝ սկսած 2000 տարեկան մետաղադրամներից և 4-5րդ դարերի եկեղեցիներից մինչ մեր օրերը:

«Բոլոր այս փրկված մասունքները փաստում են հայ ժողովրդի հարստության մասին և դրանց շնորհիվ մենք ունենք ապացույց, որ հայերը գոյություն են ունեցել ողջ պատմության ընթացքում, ինչպես նաև Թուրքիայի ներկայիս տարածքում», - նշում է Հրայրը:

Հրայրի լուսանկարները նաև փաստում են Թուրքիայում հայկական մշակութային կոթողների և եկեղեցիների շարունակական ոչնչացման մասին:

«Հատկապես 70-ականներին հիմնովին ավիրվել են հիմնական հայկական ուխտատեղիները, ինչպիսիք են Մուշի Սուրբ Կարապետը, Սուրբ Առաքելոցը, Խծկոնքը, Վանի մոտ գտնվող Նարեկ վանքը և շատ ուրիշներ: Ոսկի որոնողները փորում են եկեղեցիների ներսը և շուրջը՝ այդպիսով թուլացնելով կառույցը, բնությունն էլ իր հերթին շարունակում է նրանց սկսածը: Հազարավոր սրբատեղիներ և տներ ավիրվել են, ամբողջ գյուղեր հողին են հավասարեցվել: Օրինակ Խարբերդում արված մի հին լուսանկար պատկերում է խիտ դասավորված հայկական տներ, մինչդեռ այդ նույն տեղայնքում այժմ ոչ մի տուն չկա, փոխարենը ծառեր են», - ասում է Հրայրը:

Թուրքիայում հայկական եկեղեցիների պահպանումը հեշտ խնդիր չէ: Պետք է հաշվի առնել, որ հաճախ եկեղեցիները օգտագործվում են տեղացիների կողմից որպես պահեստներ, ինչը չի թողնում, որ շինությունը լիովին փլուզվի, հետևաբար դրանց պահպանման համար վերականգնումը միշտ չէ, որ ճիշտ տարբերակ է, եթե եկեղեցին ի վերջո չի օգտագործվելու որպես սրբատեղի, կարծում է Հրայրը:

«Հայկական սփյուռքը նոր եկեղեցիներ է կառուցում այնտեղ, ուր կա ծաղկող հայկական համայնք: Հազվադեպ է պատահում, ինչպես օրինակ դա եղավ Դիարբեքիրի սուրբ Կիրակոսի դեպքում, որ սփյուռքը կիսի եկեղեցու վերականգնման ֆինանսական ծախսերը և հետո այն գտնվի տեղացի հայերի հոգածության տակ: Ժամանակը և բնությունը կործանում են լքված եկեղեցիները»,-ասում է նա:

Անդրադառնալով այն հարցին, թե ինչպես իր գիրքը կարող է օգտակար լինել Հայոց ցեղասպանության փոխհատուցման համար պայքարում՝ Հրայր Բազեն ասում է,-«Յուրաքանչյուր լուսանկարված ձեռագրի ու նմուշի տակ նշված է իր քաղաքը և ամսաթիվը, ինչը փաստում է Թուրքիայում հայկական գոյության մասին, 2000 տարի առաջվանից մինչ մեր օրերը»:

Այն հարցին, թե արդյոք նա տեսել է հայկական մշակույթի նմանատիպ ավերածություններ այլ երկրներում, Հրայրը պատասխանեց, որ Սիրիայում ընթացող քաղաքացիական պատերազմի հետևանքով նրա լուսանկարած հայկական եկեղեցիներից շատերն այժմ պատմություն են, քանի որ ավիրվել են Իսլամական պետության կողմից:

«Նույնը տեղի է ունենում նաև Իրաքում և Եգիպտոսում: Իրանում որոշ հայկական եկեղեցիներ վնասվում են ժամանակի ընթացքում, քանի որ հայկական բնակչությունը տեղափոխվում է այլ երկրներ: Վրաստանում տեղացիները ջնջում են հայկական եկեղեցիների արձանագրությունները և փոխարինում դրանք վրացական արձանագրություններով: ԱՄՆ-ում փոքր հայկական համայնքներից շատերը, որոնք չեն կարողանում պահպանել եկեղեցիները, ստիպված վաճառում են դրանք: Հայաստանում նույնպես շատ պատմական վանքեր լքված են և անհապաղ ուշադրության ու խնամքի կարիք ունեն»,-ընդգծեց նա:

Այսպիսով Հրայրի գիրքը ևս մեկ անգամ վկայում է այն մասին, որ հայկական պատմական հարուստ մշակույթը կարող է լիարժեք կերպով պահպանվել միայն այնտեղ, ուր փաստացի ապրում են հայեր, ովքեր տեր են կանգնում այդ մշակույթին:

«100: 1915-2015» գիրքը ձեռք բերելու համար կարելի է դիմել հեղինակին [email protected] հասցեով:

Հրայր Բազե Խաչերյանը ծնվել է Լիբանանում, ներկայումս բնակվում է Կանադայում, նրա պապը, ով եղել է Զեյթունից, վերապրել է ցեղասպանությունը: Հրայրը առաջին անգամ եկել է Հայաստան 1992-ին՝ Արցախյան ազատամարտի տարիներին, որը նրան շատ ոգևորել է. կարճ ժամանակ անց նա սկսել է հայկական եկեղեցիները լուսանկարելու իր առաքելությունը Արցախում, Հայաստանի Հանրապետությունում, Արևմտյան Հայաստանում, այնուհետև աշխարհի տարբեր ծայրերում: Հրայր Բազեն հրատարակել է ավելի քան 12 պատկերագիրք, որոնց թվում են՝ «Արցախ. լուսանկարչական ճանապարհորդություն» (1997թ.), «Ղարաբաղ. 100 լուսանկար» (2002թ.), «Երկիր» (2005թ.), Արմեն Քյուրքչյանի համահեղինակությամբ՝ «Հայկական զարդանախշային արվեստը» (2010թ.), «Հայկական զարդատառ» (2012թ.), «Մեկ ազգ, մեկ եկեղեցի» (2013թ.) և այլ աշխատություններ:

 Աղթամար

Մուշ-Տարոն

Սասուն Մատնավանք

Սուրբ Բարդուղիմեոս

Զեյթուն

Նվարդ Չալիկյան