Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հարցազրույց ՀՀ նախկին վարչապետ, ԱԺ պատգամավոր Հրանտ Բագրատյանի հետ:

-Կառավարությունը հերթական անգամ առաջարկեց և խորհրդարանն էլ ընդունեց «Շրջանառության հարկի մասին» օրենքում փոփոխությունները: Չնայած ձեր ելույթից դատելով, կարծես, բավարարված էիք, բայց որոշ հարցեր այնուամենայնիվ կան. մարդիկ ասում են, որ խաղի կանոնների արագ են փոփոխությունները փոքր ու միջին բիզնեսի համար շոկեր է առաջացնում և անորոշ վիճակ ստեղծում, և երկրորդ՝ կոնկրետ այս փոփոխություններով չլուծվեց այն խնդիրը, որն հռչակվել էր ի սկզբանե:

-Հարկային համակարգը պարզապես լուրջ արմատական փոփոխությունների առջև է կանգնած: Եվ ուզում եմ զգուշացնել` ինչքան էլ որ աշխատի, որևիցե մեկը ստիպված է լինելու լուրջ փոփոխություններ անել հարկային համակարգում: Կայունության մասով, որը շատ կարևոր պահանջ է, մենք ստիպված ենք լինելու հանդուրժել և կայունության մասին քիչ խոսել: Ինչ վերաբերում է կառավարությանը` սա այն դեպքն էր, որ իհարկե երկար քննարկվեց, ընդդիմությունն էլ մասնակցեց, և որոշակի լուծում է առաջարկվել: Այդ լուծման նկատմամբ կա վերապահում, որ դրա պրակտիկ իրականացման ժամանակ արդյո՞ք նորից մենք չենք խախտի փոքր բիզնեսի իրավունքները: Սակայն, այնուամենայնիվ, լուծումը բավարարում է: Առաջին և ամենակարևորը` պարզվեց, որ շեմը` 58.35 մլն-ը մինչև 114,3 մլն բարձրացնելը շատ ճիշտ էր: Եթե ինձ հարցնեիք, ապա ճիշտ շեմը կկազմեր մոտավորապես 150-160 մլն դրամ: Մեկ տարի առաջ ես մտածում էի 125 մլն-ը ճիշտ թիվ է, սակայն դեկտեմբերին տեղի է ունեցել դրամի արժեզրկում: Սովորական պարենային խանութի օրական շրջանառությունը կազմում է 400-500 հազար դրամ: Բացի այդ շրջանառությունը, նա պիտի օրական 30-40 հազար դրամ աշխատի, որ 2-3 աշխատողին վճարի, էլեկտրաէներգիայի փող տա և 5-10 հազար դրամ իրեն շահույթ մնա: Այս անգամ կատարվեցին շատ մանրամասն հաշվարկներ: Արդեն իսկ հաջողություն է շեմը նման չափով բարձրացնելը, չնայած` բավարար չէ: Բայց և՛ կառավարության, և՛ ֆինանսների նախարարության աշխատակիցների համար մի բան պարզ դարձավ, որ բիզնես զարգացնելու տեսանկյունից մարդկանց համար ավելի էական է այս շեմի մեծացումը: Բարձրացրու ինչքան ցանկանում ես, փոխարենը վերցրու նորմալ հարկ, ոչ թե 1 տոկոս, 3,5 տոկոս: Երբ որ դուք փոքր հարկ եք սահմանում, սկսում է աճել ստվերը: Ավելի լավ է փոքր բիզնեսը նորմալ հարկ վճարի և հպարտորեն պահանջի իր իրավունքները: Իհարկե` այս թեզը դրվեց հիմքում, որը կարծեմ` առողջ մոտեցում է: Գտնված կոմպրոմիսն այս պահի դրությամբ ինձ տրամաբանական է թվում. թուղթ ունես` 1 տոկոս, թուղթ չունես` 5 տոկոս: Առաջ անցնելով` ասեմ, որ այս մոտեցումը կաշխատի, եթե վաղը մենք խոշոր բիզնեսի հարկման կարգն էլ փոխենք, հրաժարվենք ընդհանրապես ավելացված արժեքի հարկից և շրջանառության հարկի ֆունկցիան աստիճանաբար մեծացնենք: Խոշորի համար կարծում եմ դրույքաչափը պետք է լինի 10-12 տոկոս: Մենք դուրս ենք գալիս այն բնական թվի վրա, որը գոյություն ունի աշխարհում: Միացյալ Նահանգներում շրջանառության հարկը 7-8 տոկոս է, Չինաստանում` 13 տոկոս է: Հիմա մենք տեսնում ենք, որ զանգվածաբար ԱԱՀ-ի դերակատարումը փոքրացնում են. Չինաստանում դեռ կա, ԱՄՆ-ում` բացարձակապես չկա: Մեզ հայտնի է նաև, որ երբ Հնդկաստանում Մոդին դարձավ վարչապետ, նույնպես նման մտադրություններ ուներ: Դա բնական է, որովհետև ԱԱՀ-ն գանձում են, երբ որ կա կոոպերացիա, միևնույն ապրանքի արտադրության մեջ մի քանիսն են մասնակցում` ոչ միայն որպես համագործակցող կողմեր, այլ նաև որպես տարբեր երկրների ներկայացուցիչներ, և այդ դեպքում ընդհանուր եկամուտը երկրների միջև կիսելու անհրաժեշտություն է առաջանում: Այդպիսի համագործակություն Հայաստանում չի եղել, իսկ ԱԱՀ-ն գործում է սկսած 1992թ-ից: Մինչև 1993-94թթ-ը հարկերը բաշխելու համար երկրների միջև նամակներ դեռ գրվում էին, հետո դադարեցվեց: Հնարավոր համարու՞մ եք, որ Ռուսաստանն ունենա մեքենաշինական արտադրանք և որևէ դետալի արտադրությունը տան հայերին: Հնարավոր չէ. ոչ ոք ոչ մեկին չի վստահում: Ընդհանրապես համաշխարհային առևտրում համաշխարհային շուկաներում մենք կարող ենք վստահաբար ասել, որ բոլորը ձգտում են արտադրել ու վաճառել պատրաստի արտադրանք: Օրինակ` բարձր տեխնոլոգիաները` համակարգիչների կամ հեռախոսների արտադրությունը. IBM-ը կամ Apple-ը որևէ մեկի հետ կոոպերացիայի մեջ չեն մտնում: Հնարավոր չէ, որ Samsung-ը դետալ մատակարարի Apple-ին: Ես չեմ կարող ասել, թե այդ գործընթացը որքան կտևի, արդյո՞ք կգա մի պահ, որ նորից կվերադառնանք 50 տարի առաջվա աշխարհին, որտեղ կոոպերացիան շատ մեծ նշանակություն ուներ: Գուցե և ընդհանրապես չվերադառնանք: Ակնհայտ է, որ տեխնոլոգիաների մեջ ինտեգրացիան ավելի մեծ կարևորություն ունի, քան մասնագիտացումը: Այսօրվա իննովացիոն ցիկլի մեջ այդ առանձնահատկությունն ակնհայտ է: Չարժե զարմանալ, որ օրինակ` Չինաստանում վերջին 15 տարիների ընթացքում շրջանառության հարկն ավելի ու ավելի մեծ տարածք է զբաղեցնում և ավելի շատ ճյուղեր են հարկվում այդ հարկատեսակով: Ի դեպ` Չինաստանը մեծ պետություն է, և թեկուզ արտաքին աշխարհի հետ կոոպերացիա չունի, բայց իր մեջ ունի: Այդ իսկ պատճառով ես կարծում եմ, որ ապագան շրջանառության հարկինն է, և կարող ենք սկսել ներդնել:

-Իսկ գործադիրում, իշխող կուսակցության տրամադրվածությունն ինչպիսի՞ն է: Քննարկումների ժամանակ Դուք ինչ զգացում ունե՞ք՝ տրամադրվածություն կա՞ անցում կատարել շրջանառության հարկի:

-Ես միանշանակ կարող եմ ասել, որ բոլոր գործարարներն ասում են, որ դա ճիշտ է: Եթե խոսքը Հանրապետական կուսակցության անդամների մասին է, ապա շատերի հետ խոսել եմ: Շատերը համաձայն են, որ դա կարող ենք անել ոլորտ առ ոլորտ: Եվս մեկ կարևոր դետալ` իմ կարծիքով՝ ճիշտը շրջանառության հարկն է, և ոչ թե` վաճառքի հարկը, դրանք տարբեր բաներ են: Շրջանառության հարկը կարող է լինել, եթե դու ունեցել ես իրացում, բայց գումարը չես ստացել, իսկ վաճառքի հարկը մի քիչ ավելի կոնկրետ է և նկատի ունի փաստացի իրացումը: Սակայն տնտեսության մեջ լուրջ տոկոս են կազմում նաև պարտքերը: Այս պահին բյուջեի եկամուտներն ապահովելու տեսանկյունից Հայաստանում ավելի ճիշտ է կիրառել ոչ թե վաճառքի հարկը, այլ շրջանառության հարկը: Չնայած` ըստ էության դրանք 90 տոկոսով իրար նման են:

-Հայաստանում գործարարների հիմնական մտահոգությունը ոչ այնքան հարկերի ծավալն է, որքան հարկային դաշտի անընդհատ փոփոխությունները: Այսինքն խաղի կանոնները հստակ չեն: Հարկային դրույքաչափի բարձրացումը հնարավոր է վնասի այն գործարարներին, ովքեր վարկային պարտավորություններ ունեն:

-Դժբախտաբար, 2006-2007թթ-ին, երբ մենք սպառել էինք վերականգնողական աճի հնարավորությունները, 2009թ-ի ճգնաժամը մեզ հուշում էր, որպեսզի փոխենք հարկային քաղաքականությունը: Սակայն չարվեց: Չնայած գիտակցում էինք, որ ինչ-որ բան պետք է փոխվի` անընդհատ կոսմետիկ փոփոխություններ էինք անում:
Ես ցանկանում եմ ասել, որ առաջիկա տարիներին հարկային համակարգը էականորեն փոխվելու է. հիշեք այս խոսքը: Մենք պետք է անցնենք պարզ հարկային համակարգի: Մենք պետք է չունենանք այս հին համակարգը, երբ հատկապես խոշոր հիմնարկներում հարկայինը մի ամսով ստուգումներ է անցկացնում, և այլն: Մանավանդ այսօրվա էլեկտրոնիկան թույլ է տալիս վերահսկել վաճառքները: Մենք հարկային եկամուտներին գնալու ենք` ելնելով վաճառքներից: Սա և՛ բնական է և՛ բանական:

-Անընդհատ խոսվում է համահարթեցման մասին, տարածքների զարգացման մասին: Անցած տարի ԱԺ-ում ընդունվեց նաև սահմանամերձ գյուղերին արտոնություններ տալու մասին օրենքը: Սակայն սահմանամերձ գյուղերի ձեռնարկատերերի մտահոգությունը հարկային ստուգումների վերաբերյալ է և դրանց ձևի: Խոսքը տուգանքների նույն չափի մասին է, որը գործում է և՛ սահմանամերձ գյուղի փոքր խանութի, և՛ մայրաքաղաքում գործող սուպերմարկետների համար: Չե՞ք կարծում, որ տարբերակված մոտեցում պետք է դնել նաև ստուգումների ու տուգանքների հարցում:

-Այդ նախաձեռնության կողմնակիցը չեմ եղել: Օրենքի ոգին այն էր, որ ոչ թե այսօր ինչ կա` փոխենք, այլ վաղը ինչ կլինի: Հատկապես ներդրումների մասով արտոնություններ տանք: Մեր հակափաստարկն այն էր, որ ռեալ չէ սպասել նրան, որ այնտեղ ներդրումներ կլինեն: Սա քիչ է: Եթե դուք ցանկանում եք, ապա իսկապես տարբերակեք այդ մարդկանց: Այդ դեպքում մարդը պիտի հասկանա` ինչու՞ է ինքը Չինարի գյուղում ապրում: Վերջապես` այս մարդուն մենք մի կողմից կրթում ենք, երիտասարդների մեծ մասը ստանում է բարձրագույն կրթություն, ու դրանից հետո պահանջում ենք, որ Չինարի գյուղում ապրի: Ինչպե՞ս պիտի ինքնիրացվի: Ընդհակառակը, եթե մենք նրան կրթում ենք, մենք նրան ասում ենք` գործ չունես այդ սահմանամերձ շրջանների հետ: Մենք պետք է հասկանանք, որ իչն-որ բան այդ մարդուն պետք է պահի սահմանամերձ գյուղում: Մարդիկ ամեն օր քնում են` մտածելով, որ վաղն իրենց վրա հարձակվելու են:
Այսպիսի մտավախությամբ մենք Լեռնային Ղարաբաղում այցելեցինք Թալիշ գյուղ: Այնտեղ կինը լվացքը կախում է, իսկ այդ ընթացքում ադրբեջանցին հեռադիտակով նրան է նայում: Մենք մտածեցինք`ի՞նչը կստիպի, որպեսզի այս մարդիկ այստեղ մնան և ընդհանրապես` ինչո՞վ պիտի մնան: Այնտեղ կառավարությունն արեց հետևյալը. մի մեծ հողակտոր սեփականաշնորհեցին, դարձրեցին ոռոգովի, մշակեցին, այնուհետև ստեղծվեց հիմնարկ և ամեն մեկին փայ տվեցին` կոոպերատիվի սկզբունքով: Եվ յուրաքանչյուրը գիտեր, որ եթե թողնի այդ գյուղը և գնա, ինքը կկորցնի իր սեփականությունը: Այնտեղ ամեն մեկին լուրջ կապիտալ տրվեց` պայմանով, որ այդ կապիտալը գործող է, քանի դեռ դու այնտեղ ես: Զարմանալի է, բայց դրանից հետո որոշները ՌԴ Ստավրոպոլի մարզից հետ եկան` ստանալով փայ և հող:
Օրենքով ստացվում է, որ Չինարի գյուղում եթե ինչ-որ բան կառուցես, հարկ չես տա: Իհարկե, կառավարության ներկայացուցիչը ինձ կարող է ընդդիմախոսել, որ մինչ այդ դա էլ չկար, բայց ես կուզենայի ասել, որ եթե մինչև այդ դա չկար, դեռևս չի նշանակում, որ ձեր արածը ճիշտ է: Խորհրդարանում այն ժամանակ նույնիսկ վեճ առաջացավ, որ այդ արտոնությունը քիչ է, շոշափելի չէ: Ես կառավարությանը լրջորեն խորհուրդ կտայի, որ ոչ թե պարզապես ազատեն ինչ-որ հարկերից, այլ ունեցվածքը փայատիրական կոոպերատիվով տան այդ գյուղացիներին: Նրանք կհասկանան, որ` այո, ես ապրում եմ Չինարիում, ենթարկվում եմ մշտական սպառնալիքի, բայց դրա փոխարեն ի տարբերություն երևանցու` ինձ տվել են 30-40 հազար դոլարի ունեցվածք-փայ գործարանում կամ որևէ արտադրամասում: Սա միակ ճանապարհն է:
Սա նորություն չէ, այլ ընդունված պրակտիկա, օրինակ` Իսրայելում, երբ մարդիկ մեկընդմիշտ ստանում են ինչ-որ կապիտալ: Այո, հայրենասիրությունը` հայրենասիրություն, սակայն դա պետք է իր կոնկրետ նյութական հիմքերն ունենա:

-Տնտեսությունում բավական հոռետեսական վիճակ է տիրում` ոչ միայն մասնագետների, այլև գործարար շրջանակներում` բիզնեսի մոտ: Վարկավորումը էականորեն կրճատվել է, իրացման հիմնական շուկաներում մատչելիության մակարդակն անկում է ապրել, Ռուսաստանում ռուբլու և սակագների կարգավորման պայմաններում սննդի արտահանումը, տարվա սկզբին պղնձի համաշխարհային գների անկումը և այլն: Այսինքն Հայաստանից արտահանվող հիմնական ապրանքների իրացման հետ խնդիրներ կան: տարեսկզբի ցուցանիշները վկայում են, որ տրանսֆերտները ևս նվազել են: Ինչպե՞ս կարելի է հաղթահարել այս մարահրավերները:

-Ես չեմ պաշտպանում ԵՏՄ մտնելու որոշումը, բայց որ մտել ենք, պիտի հասկանանք ուր ենք մտել և պիտի աշխատենք: Ռուբլին վերջին 6 ամսում դոլարի նկատմամբ արժեզրկվել է շուրջ 68%-ով` մոտավորապես` 37-ից դարձել է 62: Դրամը դոլարի նկատմամբ արժեզրկվել է 16%-ով, իսկ ռուբլու նկատմամբ արժևորվել է ավելի քան 50%-ով: Հիմա արդեն պետք է հետևել դրամ-ռուբլի կուրսին, իհարկե, եթե դու ուզում ես ռուսական շուկա մտնես: Ո՞վ է մտածել այս խնդրի մասին, ումի՞ց եք լսել` ոչ մեկին չի հետաքրքրում: Մեր տրանսֆերտները դոլարից դարձել են ռուբլի: Մենք պետք է կարողանանք սա վարպետորեն օգտագործել: Նշանակում է ռուբլի շատ կա: Մենք պետք է կարողանանք էլ ավելի արժեզրկել դրամը ռուբլու նկատմամբ, սակայն դրամը հարաբերականորեն արժևորվել է: Կենտրոնական բանկը դոլարի դիմաց դրամը 20 տոկոսով պահուստավորում է: Բոլորս հասկանում ենք, որ դա կարելի է պահել մի քանի ամիս: Գալու է օրը, երբ դրամը նորից գահավիժելու է: Ես չեմ կարողանում հասկանալ, թե ինչու ԿԲ-ն չի թողնում, որպեսզի դրամը սահուն իջնի: Դրամն իջնելու է ավելի խորը` մինչև 520-530 դրամ, գուցեև ավելին: Ինչու՞ դրան աստիճանաբար չգնալ: Իհարկե, չեմ ասում փլվելու տեսանկյունից, բայց 5-6 ամսում: Դրանից անխուսափելիորեն կունենանք գնաճ` մինչև 8-10 տոկոս, դա կբերի բյուջեի գերակատարման և այդ գերակատարված գումարը կտանք սոցիալական խնդիրներ ունեցող շերտերին: Ազատենք տնտեսությունը, այսինքն փոխարժեքը հասնի այնպիսի մի կուրսի, որպեսզի սկսի աշխատել: Կենտրոնական բանկից երբեմն լսում եմ` 16 տոկոս արժեզրկումը գոնե կնպաստի մեր արտահանմանը: Բայց մենք ԵՏՄ ենք մտել: Այդ տեսակետից` եթե մենք այնտեղ ենք արտահանելու, ավելի կարևոր է, որ ռուբլու նկատմամբ արժեզրկվի, սակայն նրանք չեն ուզում լուծել այդ խնդիրը: Ընդհակառակը` ռուբլին է արժեզրկվել դրամի նկատմամբ: Ես համարում եմ, որ կա ինստիտուտ` Կենտրոնական բանկ, որը չի լուծել այս խնդիրը: Այս խնդրի լուծված չլինելու պարագայում ես դժվար կկարողանամ արտահանման աճի հարցը լուծել:

-Իսկ գունավոր մետաղների գներն ի՞նչ դինամիկա կունենան ընթացիկ տարում:

-Աշխարհի տնտեսությունը վատ վիճակում չէ: Եթե նավթի գինը նույնիսկ շարունակի անկում ապրել, գունավոր մետաղները, հիմնականում` պղինձը, որի սպառումը մեծ մասամբ շինարարությունն է, ու մոլիբդենը, կշարունակեն սպառում ունենալ, քանի որ աշխարհում այս տարի լավ շինարարություն է սպասում: Հիանալի վիճակում է Միացյալ Նահանգների տնտեսությունը, շինարարությունն աճում է, Եվրոպան դուրս է գալիս ռեցեսիայից, չնայած` Եվրոպայում լուրջ պրոբլեմներ կան և կուրսի և հարկային քաղաքականության հետ կապված: Եվ վերջապես` Չինաստանի տնտեսությունն ունենալու է 7 տոկոս աճ, նախատեսվում է նաև շինարարության աճ, ինչպես նաև դրան ավելանում է հիանալի վիճակը Հնդկաստանում: Կարող է պատահել, որ փոքրիկ միտում լինի դեպի անկում, բայց մենք առնվազն կունենանք պղնձի կայուն գներ: Եվ դա երևում է, պղնձի գները վերջին մեկ ամսում էականորեն բարձրացել են:

Հարցազրույցն Արմեն Մինասյանի