Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Հենց իմացա, որ պետք է ուղևորվեմ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, մտածեցի, որ ինձ սպասվում է ճանապարհորդություն դեպի վտանգավոր, տխուր ու լքված մի վայր, որտեղ հայերին շարունակում են հետապնդել իրենց էթնիկ պատկանելության համար: Սակայն այժմ` Լեռնային Ղարաբաղում 6 հիանալի օրից հետո, ես հասկացա, թե ինչու մարդիկ չեն փախչում Հարավային Կովկասի այս փոքր հանրապետությունից: Սա աննկարագրելիորեն գեղեցիկ վայր է, առասպելների համաձայն` դրախտի դարպասներ»,-գրում է իսրայելցի պատմաբան Յայիր Օրոնը, որը վերջին 30 տարին պայքարում է Իսրայելի` Հայոց ցեղասպանության ճանաչման համար: «Դավիթն ու Գողիաթը` Կովկասում» խորագրով հոդվածը հրապարակվել է իսրայելական Haaretz պարբերականի կայքում:

Հեղինակը նշում է, որ Ստեփանակերտում բնակվում է մոտ 51 հազար մարդ` բոլորն էլ հայեր են: Դա փոքր, սակայն գեղեցիկ, զարմանալի քաղաք է: Ստեփանակերտը հանդիսանում է ընտրված խորհրդարանի, նախագահի, կառավարության ու նախարարների կաբինետի տեղակայման վայր: Այնուհանդերձ, ոչ մի երկիր աշխարհում չի ճանաչում Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը` ստեղծված 1994-ի մայիսի 12-ին հակամարտության կողմերի միջև հրադադարի կնքման պայմանագրից հետո: Նրա բնակչությունն ընդհանուր առմամբ կազմում է 140 հազար մարդ, որից 98 տոկոսն էթնիկ հայեր են: Զինադադարը վերջ է դրել 1988-ին սկսված արյունալի պատերազմին, որի արդյունքում ադրբեջանցիները պարտվել են: Այդ ժամանակ ռազմական վերլուծաբաններն ու փորձագետները ենթադրում էին, որ հայկական Ղարաբաղը երկար չի ապրի:

Հեղինակն ընդգծում է`չնայած նրան, որ Ադրբեջանը հռչակել է իրեն մուսուլմանական երկիր` վերջին շրջանում ունեցել է որոշ ծայրահեղական դրսևորումներ: Ադրբեջանի ու Լեռնային Ղարաբաղի միջև սահմանի ձգվածությունը կազմում է 370 կմ, որի երկայնքով Ղարաբաղն ունի հարյուրավոր կամ հազարավոր պաշտպանական դիրքեր:

«Ինձ ընդունել է նախագահ Բակո Սահակյանը և խորհրդարանի խոսնակը: Ես եղել եմ սահմանամերձ գոտում և մի քանի ժամ անցկացրել հայկական կողմի պաշտպանական դիրքում, որտեղ ազատորեն շփվել եմ զինվորների հետ: Նրանց մոտ` մուտքի ցուցանակում, գրված է. «Եթե մենք կորցնենք Արցախը, կփակենք Հայաստանի պատմության վերջին էջը»: Հայերի մեծ մասը, որոնց հետ ես խոսել եմ, կիսում են այս զգացումը»,- գրում է Օրոնը` նշելով, թե ներկայումս տարածաշրջանը ձգված պատերազմական վիճակում է, և սա ամենալարված շրջանն է 21 տարի առաջ կնքված հրադադարից հետո:

Նշելով, որ փոխհրաձգությունների հետևանքով սպանվում են ոչ միայն զինվորներ, այլև ֆերմերներ, որոնք աշխատում են սահմանին` հեղինակը շեշտում է, որ հայ զինվորներին արգելված է առանց հրամանի կրակել: Այնուհանդերձ, ադրբեջանցիները կրակում են առանց տարբերակման, ինչպես նաև վարձում են դիպուկահարների: Օրոնին մի քանի վայրկյան թույլ են տվել նայել ադրբեջանական դիրքին:

Նա նաև հիշում է, որ չեզոք գոտում ուսումնական թռիչքի ժամանակ խոցվել է հայկական ուղղաթիռը: 10 օր շարունակ ադրբեջանական կողմը հրաժարվում էր հետ վերադարձնել անձնակազմի երեք անդամների դիերը, իսկ միջազգային միջնորդների ջանքերն արդյունք չէին տալիս, ուստի հայկական կողմը բարձրագույն մակարդակի վրա որոշում կայացրեց ինքնուրույն դրանք վերադարձնել` հուղարկավորելու համար: Գործողության ընթացքում սպանվել են երկու ադրբեջանցի զինծառայողներ: Ղարաբաղի բանակը բարձրագույն մարտական պատրաստվածության է:
Ղարաբաղում վերջին տարիներին կառուցված օդանավակայանը չի աշխատում` չնայած կարող է գործել ցանկացած պահի: Պատճառն այն է, որ Ադրբեջանը բացեիբաց հայտարարել է, որ օդանավակայանից թռչող յուրաքանչյուր քաղաքացիական ինքնաթիռ ոչնչացնելու է:

«Այս ողջ շաբաթվա ընթացքում ես հիշել եմ Դավիթի ու Գողիաթի պատմությունը: Ղարաբաղի Դավիթը համոզված է իր արդարամտության ու վերջնական հաղթանակի մեջ: Սկսած նախագահից, բարձրաստիճան պաշտոնյաներից ու զինվորականներից վերջացրած սովորական զինվորներով` բոլորը կիսում են այդ համոզմունքը: Տիրում է այս տեսակետը` «Մենք ուզում ենք ու ձգտում ենք խաղաղության, սակայն պատրաստ ենք պատերազմի ու հաղթելու ենք»,- գրում է պատմաբանը` նշելով, որ այցի ընթացքում իրեն ասել են` Ղարաբաղն էական օգնություն է ստանում Հայաստանից, իրենք միայն սեփական ուժերի վրա են հույս դնում:

«Տեղացիներից վճռականություն է ճառագում, վստահություն սեփական ուժերին ու արդար պայքարին: Նրանք հպարտորեն խոսում են «ղարաբաղյան ոգու մասին»` որպես իրենց ռազմական խիզախության կարևոր գործոն»,- գրում է նա:

Նա նշում է, որ այցի ընթացքում հաճախ է մտածել իր երկրի` Իսրայելի մասին, որն Ադրբեջանին հատկացնում է միլիարդավոր դոլլարների զենք-զինամթերք, իսկ վերջին շրջանում Իսրայելի կողմից Հայոց ցեղասպանության ժխտմանն ավելացել են հայերի հետ բարդ հարաբերությունները: Բաքվում Իսրայելի դեսպանը հայտարարել է, որ իր երկիրը չի ճանաչի Օսմանյան կայսրությունում Հայոց ցեղասպանությունը, որը 100 տարի առաջ է եղել: Իսրայելի` դեռ ոչ մի դիվանագիտական ներկայացուցիչ նման բան չի ասել: Այն հարցին, թե ով է իրավասություն տվել վերջինիս նման հայտարարության համար, նա պատասխանել է, թե ոչ մի նոր բան չի ասել, քանի որ Իսրայելի ԱԳՆ ղեկավարը նույն բանն է ասում: Սակայն Օրոնն այս պնդմանն ապացույց չի գտել:

Հեղինակը տարակուսում է. Իսրայելը, հանդիսանալով Հոլոքոստ վերապրածների երկիր, ոչ միայն չի ընդունում Հայոց ցեղասպանությունը, այլև մերժում է: «Կասկած չկա, որ վարչապետը, պաշտպանության նախարարը, նախագահը, բոլորն էլ գիտեն, որ Ադրբեջանին վաճառվող իսրայելական զենքը մեկ նպատակ է հետապնդում` հաղթել, բռնազավթել Ղարաբաղն ու այնտեղից վտարել հայերին»,- գրում է պատմաբանը` ընդգծելով, թե Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը վերջին ժամանակներում գրեթե բոլոր ելույթներում ասել է այդ մասին: Հեղինակը հիշեցնում է, որ դեռևս 2012-ին հայտնի է դարձել, որ Իսրայելն ու Ադրբեջանը նշանակալից ռազմական պայմանագիր են կնքել` 1.6 մլրդ դոլարի, որի համաձայն` Իսրայելը պետք է Ադրբեջանին տրամադրի անօդաչուներ: Հեղինակը մատնանշում է` երբ Ալիևն իր ելույթներից մեկում ասաց, թե իրենք ամենաժամանակակից զենքն ունեն, նկատի ուներ այդ թվում Իսրայելից գնվածը:

Օրոնն ընդգծում է նաև, որ պատերազմի ընթացքում հայկական կողմի զբաղեցրած տարածքները պատմականորեն պատկանել են Ղարաբաղին, որի ապացույցն են համարվում հին հայկական եկեղեցիները, որոնցից մի քանիսը կառուցվել է 10-րդ դարում և նույնիսկ ավելի վաղ: 1920-ական թվականներին՝ Լենինի և Ստալինի կառավարման տարիներին, այդ հողերը խլվել են նրանցից և փոխանցվել Ադրբեջանին՝ Ղարաբաղի բնակչության կամքին հակառակ, ովքեր բնիկ հայեր են եղել, իսկ տարածքը խլվել է Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունից: Սակայն, «Խորհրդային Ղարաբաղը» իր տարածքով պատմական Ղարաբաղի հետ նույնական չէ: Խորհրդային կառավարման տարիներին ադրբեջանցիները ձեռնարկել են տարբեր գործողություններ՝ Ղարաբաղում իրենց հայրենակիցների թվաքանակը մեծացնելու, իսկ հայերինը՝ նվազեցնելու համար, ովքեր 1920-ականներին կազմում էին բնակչության 95 տոկոսը:

Հեղինակն ընդգծում է, որ սահմանին մոտ գտնվող բոլոր ադրբեջանական գյուղերում, որտեղ նա եղել է, մզկիթներին ձեռք չեն տվել: «Մենք բարբարոսներ չենք»,- ասել է նրան հայ զինվորներից մեկը: Ընդ որում՝ ինչպես նշվում է նյութում, Օսմանական կայսրությունը, Թուրքիան, իսկ այնուհետև Խորհրդային Ադրբեջանն ավերել են հարյուրավոր եկեղեցիներ՝ դրանցից մի քանիսը վերածելով մզկիթների:

Օրոնը պատմում է նաև ԼՂՀ նախագահ Բակո Սահակյանի հետ իր հանդիպման մասին: Բազմակողմանի և ոչ պաշտոնական զրույցի ժամանակ նախագահը ոչ մի վատ բառ չի ասել ադրբեջանցիների մասին: Նա բազմիցս կրկնել է, որ իր երկիրը ձգտում է խաղաղության, այնուհանդերձ, պատերազմի դեպքում նա վստահ է իրենց հաղթանակի հարցում: Նախագահն ընդգծել է, որ իրենց երկարաժամկետ նպատակն անկախություն ստանալն ու աշխարհի ժողովրդավարական ազգերի շարքում տեղ զբաղեցնելն է:
«Ղարաբաղում ացնկացրած օրերն ինձ համար ոգեշնչող են եղել, և ես մտադիր եմ վերդառնալ: Ես ինձ նույնացնում են Ղարաբաղում ազատության և անկախության համար մղվող պայքարի հետ, և հնարավորինս շատ պետք է մասնակցեմ այս աշխատանքին: Ես սա առաջին հերթին անում եմ որպես մարդ, այնուհետևէ որպես հրեա և իսրայելցի»,- հայտարարել է Օրոնը:

Նյութում նշվում է, որ Լեռնային Ղարաբաղում այս տարի պայքար վերսկսվելու դեպքում, երբ Հայաստանը հիշում է Ցեղասպանության 100–րդ տարելիցը, ղարաբաղցիներն իրենց հույսը կարող են դնել միայն Հայաստանի օգնության վրա: Աշխարհը լռել է 1915 թվականին, լռել է Հոլոքոստի ժամանակ, լռել է Ռուանդայում ցեղասպանության ժամանակ և լռակյաց է եղել նաև նման այլ դեպքերում:

«Ադրբեջան հասնող իսրայելական զենքի մասին միտքն ինձ մոտ անքնություն է առաջ բերում: Դա Հոլոքոստի հիշատակի դավաճանություն է, դրա զոհերի հիշատակի, դա բարոյական սնանկության գործողություն է»,- եզրափակում է հեղինակը` հավելելով, թե ինքն ու իր ընկերը` իսրայելցի փաստաբան Իթաք Մեքը, վերջին մի քանի ամիսների ընթացքում պահանջել են դադարեցնել Ադրբեջանին զենքի մատակարարումը: Haaretz-ի հարցմանն ի պատասխան` Իսրայելի պաշտպանության նախարարությունից արձագանքել են, թե տեղեկություններ չեն տրամադրում անվտանգության ոլորտում արտահանման հետ կապված: