Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ռուսական «Эхо»  ռադիոկայանի բլոգում քաղաքագետ, Ռուսաստանի գիտության ոլորտի վաստակավոր գործիչ Գեորգի Միրսկին անդրադարձել է երեկ Վատիկանի Սուրբ Պետրոսի տաճարում մատուցված պատարագի ժամանակ Հռոմի Ֆրանցիսկոս պապի արած հայտարարությանը: Նա փառաբանել է պապին` պատմական ճշմարտությունը հաստատելու համար: Ստորև ներկայացնում ենք ռուս քաղաքագետի ամբողջական հոդվածը հայերեն:

«Ֆրանցիսկոս պապը ասեց իր ծանրակշիռ խոսքը. «Նախորդ հարյուրամյակում մեր մարդկային մեծ ընտանիքը վերապրել է 3 աննախադեպ և զանգվածային ողբերգություններ»: Եվ նա չվախեցավ օգտագործել Ցեղասպանություն բառը` այդ համամարդկային ոճրագործությունների համար պատասխանատու համարելով Օսմանյան կայսրությունը, ֆաշիզմը և ստալինիզմը:

Թուրքիայում բնակվող հայերին բաժին հասած ողբերգություն առաջինն էր այս հանցավոր իրադարձությունների շարքում: Ամեն ինչ սկսվեց 1915թ-ի ապրիլի 23-ի լույս 24-ի գիշերը, երբ ձերբակալվեցին Ստամբուլի հայ մտավորականները: Մի քանի ամիսների ընթացքում Օսմանյան Կայսրությունում ապրող հայերի մոտ երկու երրորդը`շուրջ 1 միլիոն 300 հազար մարդ անհետացավ աշխարհի երեսեից: Եվ դա դեռ ամենը չէր: Առաջին աշխարհամարտի սկսվելու պահին Օսմանյան Կայսրության 16-20 միլիոն բնակչության մեջ հայերը կազմում էին 2 միլիոնը: Հիմա Թուրքիայում ապրում են մոտավորապես 60 հազար հայեր: Թուրքական իշխանությունները, տոգորված հայերի նկատմամբ անասնական ատելությամբ, մեղադրեցին նրանց ռուսական բանակի օժանդակելու մեջ և ոչնչացրեցին մի ամբողջ քաղաքակրթություն ու կրոն: 2,5 հազար եկեղեցիներից և 450 վանքերից մնաց ընդամենը 40 եկեղեցի, որոնցից 34-ը` Ստամբուլում:

Այս մասին վերջին 100 տարվա ընթացքում գրվել են անհամար գրքեր ու տարբեր աշխատություններ: Վերջին նմուշներից կառանձնացնեմ, թերևս, անցած տարի Փարիզում լույս տեսած Ռայմոնդ Գևորգյանի և Իվես Տերնոնի «Memorial du genocide des Armeniens» գիրքը:

Ամեն ինչ վաղուց ապացուցված է: Վերջին շրջանում իրականացված աշխատանքներից կարելի է առանձնացնել թեկուզ այն, որ Միչիգանի համալսարանի մի խումբ պրոֆեսորներ Հայոց ցեղասպանության թեմայով անցկացրել են 7 միջազգային համաժողով և լույս են ընծայել հրատարակությունների մի ամբողջ շարք`ներառյալ բարձր գնահատականի արժանացած «A Question of Genocide: Armenians and Turks at the End of the Ottoman Empire» (2011թ. Օքսֆորդ) գիրքը:

Նկատենք, որ ամենուր կիրառվում է Ցեղասպանություն տերմինը: Չի կարելի չհիշատակել ազգությամբ հայ, սակայն թուրքական իրականության մեջ գործող լրագրող Հրանտ Դինքի գործունեության մասին, ով բառացիորեն արթնացրեց բազմաթիվ թուրքերի խիղճը, ում նա դիմում էր հետևյալ պարզ խոսքերով. «Կար մի ազգ, որին հայ էին կոչում, և այդ ազգը բնակեցնում էր այս հողերը: Ազգն այդ այլևս գոյություն չունի: Իսկ ի՞նչ է պատահել»:

Դինքին հետապնդում էին, իշխանությունները նրան դատական մի քաշքշուկից մյուսի մեջ էին ներգրավում, և այս ամենն ավարտվեց նրանով, որ 2007թ-ին օրը ցերեկով Հրանտ Դինքին սպանեցին իր խմբագրությամբ գործող «Ակոս» շաբաթաթերթի մուտքի դիմաց: Եվ այստեղ կատարվեց անհավատալին. 100 հազարավոր մարդիկ` թուրքեր և հայեր, գնացին Դինքի դագաղի հետևից` վանկարկելով` «Մենք բոլորս Հրանտ Դինք ենք, մենք բոլորս Հայ ենք»:

Սակայն Դինքը հայտարարում էր, որ երկու ժողովուրդներն էլ հիվանդ են. «հայերը տառապում են ստացած վերքից, իսկ թուրքերը` իրենց պատած պարանոյայից»: Однажды Грант Динк сказал, что оба народа больны: «Армяне страдают от травмы, турки от паранойи.» Վերքը հասկանալը հեշտ է, իսկ արդյո՞ք նույնն է պարանոյաի դեպքում: Դժբախտաբար ոչ միայն թուրքական իշխանությունները, այլև հարցումների արդյունքում Թուրքիայի բնակչության մեծամասնությունը հավատում է, որ հայերը, ինչպես և թուրքերը, դարձել են ռազմական գործողությունների զոհ, ու որ հայերին ոչ ոք դիտավորյալ չի սպանել, իսկ զոհվածների մասին ներկայացվող թվերն առհասարակ զառանցանք են:

«Որքա՜ն ծանոթ է այս ամենը»: Ուրբաթ «ТВЦ» հեռուստաալիքի եթերում «Ձայնի իրավունք» հաղորդաշարն էր, որը նվիրված էր Ստալինի հանրաճանաչության և պոպուլյարության պատճառների պարզաբանմանը: Բացի նողկանքից ուրիշ ոչ մի զգացողություն չէր կարող առաջացնել ամոթի ու խղճի վերջին նշույլները վաղուց և վերջնականապես կորցրած պատմաբանների , պրոֆեսորների և լրագրողների անհեթեթ քննարկումները, որոնք լկտիաբար թքում էին ստալինյան ահաբեկչության զոհերի հոգու մեջ:

Նման կերպարներից ավելին չի էլ կարելի ակնկալել, բայց ժողովո՞ւրդը, հասարակ մարդի՞կ։ Մի՞թե կարծում են, որ հենց այդպես էլ պետք է լիներ, Ստալինը ոչնչացրել է ազգի դավաճաններին, «հինգերորդ շարասյանը», այլապես պատերազմում հաղթանակ չէի՞նք տանի։ Հավատո՞ւմ են, որ 1937-38 թթ-ն 682 հազար գնդակահարվածները օտարերկրա հատուկ ծառայությունների գործակալներ էին, իսկ պատերազմը հաղթել ենք, քանի որ ստալինյան դահիճներն այն աշխարհ են ուղարկել բանակի հրամկազմի 87%-ի՞ն։

Ինձ միշտ հետաքրքրել է հարցը, թե ինչու են մարդիկ, ու ոչ միայն մեր երկրում (նույն թուրքերը, օրինակ) այդքան վախենում ընդունել իրենց ղեկավարների սխալներն ու հանցագործությունները։ Ինչո՞ւ են այդքան մտահոգվում, տանջվում, երբ իրենց պատմում են իրենց երկրի իշխանությունների չարագործությունների մասին։ Ասես՝ այդ մղձավանջների մեջ մեղադրում են իրենց պապերին ու նախապապերին։ Ինչո՞ւ են նախընտրում լռել նույնիսկ Իվան Ահեղի ու Պետրոս Առաջինի գազանությունների մասին։ Հակառակ դեպքում կպարզվի, թե ռուս ժողովուրդը բաղկացած է դահիճներից ու խոշտանգողների՞ց։

Ինչպիսի տխմարություն․ չէ՞ որ այդ ցարերը, զորավարները, ներքին գործերի կոմիսարները խոշտանգում, մահապատժի էին ենթարկում հենց այդ ժողովրդին՝ իրենց ժողովրդին։ Բայց դե դա կարևոր չէ, միայն թե պետությունը չհեղինակազրկվի։ Բացարձակ հիմարություն․ չէ՞ որ ամբողջ աշխարհին ամեն ինչ հայտնի է, ու շարունակել անմտաբար պնդել, թե դեռ հայտնի չէ՝ Կատինում լեհ սպաներին ով է գնդակահարել, նշանակում է փրկել Ռուսաստանի հեղինակությո՞ւնը։

Թուրքիայի հայերին բաժին հասած ողբերգությունից հարյուր տարի է անցել, մարդասպանների ոսկորները վաղուց փոշի են դարձել, փոխվել են քաղաքական ռեժիմները։ Հարց է առաջանում՝ ժամանակակից թուրքերը ի՞նչ կկորցնեն, եթե ամբողջ աշխարհի առջև ընդունեն, որ իրենց ղեկավարները խաղաղ բնակչության արյուն են թափել։ Մի՞թե հասկանալի չէ, որ ժողովրդի ու պետության հեղինակությանն ու պատվին վնաս է հասցվում հենց այն ժամանակ, երբ հիմարաբար ու զայրույթով հերքվում է այն, ինչն առանց այդ էլ վաղուց արդեն հայտնի է ամբողջ աշխարհին։

Հանելուկ հոգեբանների համար։ Մնում է միայն կրկնել Գյոթեի՝ նախկինում «Эхо»-ի եթերում իմ կողմից արդեն մեջբերված խոսքերը․«Քանի դեռ մարդիկ անսահման հիմար են, սատանան խելացի լինելու կարիք չունի»։
Իսկ Պապ Ֆրանցիսկոսի առջև խոնարհվում եմ։ Նա դիպավ հենց նշանակետին` մատնանշելով 20-րդ դարի հիմնական մարդասպաններին, այն է` երիտթուրքերի կառավարությանը, Հիտլերին և Ստալինին»։