Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Կոմիտասը մեր մշակույթի պատմության մեջ այն երևույթներից է, որի մասին ամենաշատ է խոսվել, երգերն ամենաշատն են ուսումնասիրվել ու կատարվել, բայց ինչպես և ինչու հարցերը մշտապես ուղեկցում են Կոմիտասին»,- Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանում փոքրիկ համաժողովի ժամանակ ասաց երաժշտագետ, թանգարանի ավագ գիտաշխոտող Մարինե Մուշեղյանը:

Համաժողովի ընթացքում մասակիցները ներկայացրեցին նյութեր, պատմություններ, որոնցով հերքում էին տարածված այն թեզերը, որոնց համաձայն Կոմիտասը Բեռլինում պաշտպանել է քրդական երաժշտության թեմայով ավարտական աշխատանք:

Նախքան համաժողովի մեկնարկը, ներկայացվեց ռեժիսոր Գագիկ Հարությունյանի Կոմիտասի «Գութաներգ» վավերագրական ֆիլմը: Հենց նա էլ դիմել է երաժշտագետներին, պատմաբաններին, որպեսզի ներկայացրեց հիմնավորված հակափաստարկներ, որ Կոմիտասը քրդական երաժշտության թեմայով ավարտական աշխատանք չի պաշտպանել:

«Սուտ է: Կոմիտասը չէր կարող այդ թեմայով դիպլոմային աշխատանք ներկայացնել: Արխիվային փաստաթղթերի վրա հիմնվելով՝ կրկնում եմ՝ սուտ է: Այդ սուտը եկել է դեռևս Պոլսից, մինչև խորհրդային իշխանության հաստատումը: Մտածում եմ՝ քիչ էր բնիկ ժողովորդին ոչնչացրեցին, նաև մշակույթն էին ցանկանում ոչնչացել: Այդ ժամանակ Կոմիտասը մեծ աղմուկ էր հանում, հայտնի էր շատ»,- Panorama.am-ի հետ զրույցում ասաց Գ. Հարությունյանը՝ հավելելով, որ առ այսօր բոլորն այդպես գիտեն, նույնիսկ կոնսերվատորիայի դասախոսներն էլ դասախոսություններ են կարդում, թե Կոմիտասը Բեռլինում պաշտպանել է քրդական երաժշտության թեմայով ավարտական աշխատանք:

Համաժողովի ժամանակ Մ. Մուշեղյանը ներկայացրեց մի շարք փաստաթղթեր, նամակներ, Կոմիտասի վկայագրերը, որևէ տեղ նշված չէր, որ նա քրդական երաժշտություն է ուսումնասիրել:

«Թյուրիմացությունը գալիս է Կոմիտասի առաջին կենսագիր Թորոս Ազատյանից: 1931 թվականին հրապարակում է Կոմիտասի կենսագրությունը, ենթադրության անում, որ Կոմիտասը Բեռլինում 1899 թվականին պաշտպանել է քրդական թեմայով ավարտական աշխատանք: Հաջորդ գրեթե բոլոր կենսագիրները կրկնել են Թորոս Ազատյանին»,- ասաց երաժշտագետը:

Նշենք, 1896 թվականի հունիսին Կոմիտասը մեկնում է Բեռլին՝ առանց որևէ համալսարան ընդունվելու։ Սկզբնական շրջանում նա մի քանի ամիս ուսանել է Ռիխարդ Շմիդտի մոտ։ Այնուհետև նա ընդունվել է հանրահռչակ Հումբոլդտի համալսարան։ Խրիմյան Հայրիկի օրհնությամբ և Ալեքսանդր Մանթաշյանի հովանավորությամբ նա կարողանում է ուսում ստանալ: Այնտեղ նա 1899 թվականի մայիս և հունիս ամիսներին հանդես է եկել հայկական ժողովրդական և եկեղեցական երաժշտության մասին դասախոսությամբ:

Պատմաբան Տիգրան Պետրոսյանցը Panorama.am-ի հետ զրույցում ասաց, որ ինչ որ տեղ կարդացել էր, որ Կոմիտասը Գևորգյան ճեմարանում սովորելու տարիներին քուրդ ընկեր է ունեցել, ով նույնպես այդ ճեմարանի ուսանող է եղել:

«Դա ինձ ստիպեց, որ նայեմ ճեմարանի բոլոր տարիների ընդունելությունների թերթիկները: Որևէ մատյանում նշված չի եղել, որ քուրդ ուսանող է եղել: Նման բան չէր կարող լինել, որ Գևորգյան ճեմարանը քուրդ ուսանող ընդուներ, ով այնպիսի ազդեցություն կունենար Կոմիտասի վրա, որ նա անդրադառնար քրդական երաժշտությանն ու սկսեր ուսումնասիրել այն: Սովորական կեղծիք է: Իսկ ներկայացվող լուսանկարն էլ՝ Կոմիտասը քուրդ Ուսու բեկի հետ, նույնպես կեղծիք է: Բացառված է, որ Կոմիտասը լուսանկարվեր նրա հետ: Ես այդ լուսանկարի բնօրինակը չեմ գտել: Մենք այդ ժողովրդի դեմ բան չունենք, պարզապես կեղծիքի չպետք է դիմել: Ոչինչ չունենք ոչ նրանցից ուզելու, ոչ էլ տալու, ոչ էլ մեր երաժշտությունը հենվել է նրանց երաժշտության վրա, ոչ էլ Կոմիտասը նման ուսումնասիրություն է  արել: Նա շատ լավ գիտեր, որ քոչվոր ցեղի երաժշատություն էր»,- ասաց պատմաբանը:

Իհարկե, ցանկացած ազգ կցանկանար, որ Կոմիտասի նման զավակ ուներ: Սակայն նա հայ ազգի զավակն է, հարստությունը: Միաժամանակ նա համամարդկային հարստություն է: Նա իր մահկանացուն կնքել է 1935 թվականին ՓարիզիՎիլ-Ժուիֆի հոգեբուժարանում: 1936 թվականին նրա աճյունը փոխադրվել է Երևան և թաղվել Կոմիտասի անվան պանթեոնում։

Իսկ ինչո՞ւ կենդանության օրոք նրան չտեղափոխեցին Հայաստան, միգուցե այստեղ նա այլ ճակատագիր կունենա՞ր:

«Իսկ կա՞ր Հայաստան: Միայն դրա համար: Եթե լիներ Հայաստան, ոչ թե Խորհրդային Հայաստան, կբերեին Հայաստան: Եթե տեղափոխեին, կուղարկեին Սիբիր: Միանշանակ, այդպես էր: Շատ քիչ մտավորականներ կարողացան այդ Սիբիրից ազատվել: Եթե Սիբիր էլ չաքսորվեցին, Երևանի բերդերում մահացան՝ Չարենց, Բակունց,  300-ից ավելի այդ ժամանակվա անվանի մտավորականներ: Խորհրդային ժամանակաշրջանում Հայաստանը եղել է ռազմակալված տարածք, ոչ թե պետություն»,- ասաց պատմաբան Տ. Պետրոսյանցը:

Նախորդող հրապարակում՝
Այդքան հայտնի ու անհայտ Կոմիտասը