Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Հայաստանի հետ հաշտեցումը կարող է սկսվել միայն այն բանից հետո, երբ Թուրքիան արմատախիլ անի իր ինստիտուցիոնալ ժխտողականությունը և խոստովանի իր իսկ պատմության այդ սարսափելի դրվագը», - հեղինակավոր The Guardian պարբերականում հրապարակված հոդվածում գրել է Պիտեր Բալակյանը:

«Ուղիղ հարյուր տարի առաջ` 1915 թվականի ապրիլի 24-ին, թուրքական կառավարությունը Կոստանդնուպոլսում ձերբակալեց 250 հայ մտավորականների և մշակութային առաջնորդների` ազդարարելով Հայոց ցեղասպանության սկիզբը: 1915 թվականին գարնան վերջին ջարդեր էին տեղի ունենում ողջ Թուրքիայի տարածքում: Կառավարությունը կազմակերպել է ցեղասպանությունը` ստեղծելով մահվան ջոկատներ, օրենքներ ընդունելով տեղահանությունը և բռնագրավումն արդարացնելու համար, կիրառելով այն ժամանակ կենսական կարևորություն ունեցող երկաթուղային և հեռագրային տեխնոլոգիաները և այդ ամենն ներկայացնելով պանթյուրքիզմի ազգայնական գաղափարախոսության ներքո:

Հալեպում ԱՄՆ հյուպատոս Ջեսսի Ջեքսոնը դա բնութագրել է որպես «թալանի հսկայական սխեմա, ինչպես նաև (հայկական) ռասան վերացնելուն ուղղված վերջնական հարված»: 1918 թվականի դրությամբ Օսմանյան կայսրությունում` իրենց պատմական հայրենիքում, բնակվող 2 միլիոն հայերի երկու երրորդը բնաջնջվել էր: «Ցեղասպանությունը` որպես միջազգային ոճրագործության» տեսության հեղինակ, գիտնական Ռաֆայել Լեմկինը, ով 1940-ական թվականներին առաջինն է կիրառել «Հայոց ցեղասպանություն» եզրույթը, նշում էր 1.2 միլիոն զոհերի մասին:

Այս կոտորածների արմատները գնում են մինչև 19-րդ դարի վերջերը, երբ հայ բարեփոխիչները սկսել էին հավասար իրավունքներ պահանջել Օսմանյան կայսրության քրիստոնյաների և հրեաների համար, քանի որ կայսրությունում ոչ մահմեդական փոքրամասնություններին իրավականորեն տրվել էր անհավատի կարգավիճակ: Այս մեծամասամբ խաղաղ գործողությունները հանգեցրին 1890-ական թվականներին Սուլթան Աբդուլ Համիդ երկրորդի կողմից ավելի քան 100 հազար անզեն հայ քաղաքացիների կոտորածների: Քանի որ 1912-13թթ. Բալկանյան պատերազմում Թուրքիան կորցրել էր իր արևելաեվրոպական տարածքի մեծ մասը, այն ծայրահեղ մտահոգ էր դարձել:

Երբ բռնկվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմը, Օսմանյան կայսրությունը հայտարարեց, որ հայերը վտանգ են ներկայացնում ազգային անվտանգության համար և աջակցելու են ռուսներին: Եվ դա գործի դրեց վերջնական լուծումը: Հյուսիսում սևծովյան տարածաշրջանից մինչև հարավում Ադանայից և հայկական այլ քաղաքներից ջարդերի ցանցը ձգվեց մինչև Սիրիայի հյուսիսային անապատներ: Պատմաբան Ռիչարդ Ռուբենշթեյնն այս իրադարձությունները նկարագրել է որպես «ժամանակակից պետության կողմից կարգապահ, մեթոդաբանորեն կազմակերպված ցեղասպանության իրականացման առաջին փորձ»: Անգամ զանգածային սպանությունների ժամանակ Թուրքիայի ներքին գործերի նախարար Թալեաթ Փաշան կտրականապես հերքում էր, որ ջարդեր են տեղի ունենում:

Ինչպես նշում է թուրք պատմաբան Թաներ Աքչամը, պատերազմից հետո բնաջնջման ժխտողականությունը դարձավ թուրքական հանրապետության հիմնարար առասպելներից մեկը: Հայերի հետ տեղի ունեցածը համարվում էր իրենց մեղքը, ուստի այն վերածվեց արգելված թեմայի:

Թուրքական պետության կողմից վերահսկվող կրթական համակարգում, որում քննադատական հարցումներն արգելված են, հայկական անցյալի ներկայացումը կամ բացակայում է, կամ էլ սահմանափակվում հայերին քննադատող մի քանի նախադասությամբ: Թուրքիայի բռնատիրական ուսումնական ծրագիրը համապատասխանեցվում է մտավոր ազատության նկատմամբ իրականացվող ճնշումներին, ինչը Թուրքիան դասում է մարդու իրավունքների ոլորտում ամենավատ ցուցանիշներ ունեցող երկրների շարքում. ըստ Լրագրողների պաշտպանության հանձնաժողովի՝ վերջին երկու տարին ընթացքում Թուրքիայում առավել շատ լրագրողներ են ձերբակալվել, քան Չինաստանում և Իրանում:

Ժխտողականության շարունակականությունը կապված է նաև փոխհատուցման վտանգի հետ: Ի՞նչ դատական հայց կարող է լինել հայկական ունեցվածքի և հարստության կորստի, կամ 2500 հայկական եկեղեցիների ու վանքերի և ավելի քան 2000 դպրոցների ավերման համար: Թուրքիան ազգային հպարտությունը վեր է դասել պատմական արդարությունից և ցանկացած էթնիկ խնդրից: 1997 թվականին Ցեղասպանագետների միջազգային ասոցիացիան միաձայն ընդունել է բանաձև՝ նշելով, որ հայերի հետ տեղի ունեցածը համապատասխանում է ՄԱԿ-ի կողմից Ցեղասպանության սահմանմանը:

Կան մի շարք պատմաբաններ, որոնց Թուրքիան «մշակել» է իրենց պատմական զեղծարարություններին աջակցելու համար: Նրանց մասին Դեբորա Լիփսթադն ասել է. «Ցեղասպանության ժխտումը, լինեն դրանք թուրքերը հայերի դեմ կամ նացիստները հրեաների դեմ, պատմական մեկնաբանության հարց լինել չի կարող… ժխտողները շփոթմունք են սերմանում՝ ցուցադրելով, թե զբաղվում են իրական գիտական աշխատանքով: Ժխտողների նպատակն է անմեղ երրորդ կողմին համոզել, որ գոյություն ունի «պատմության մեկ այլ կողմ» այն ժամանակ, դա պարզապես բացակայում է: Ցեղասպանության ժխտողականությունը փորձում է վերաձևել պատմությունը զոհերին հրեշի դերում ներկայացնելու և հանցագործների հեղինակությունը վերականգնելու նպատակով»:

Թուրքական ժխտողականությունը տարբեր դրսևորումներ ունի: Այս տարի դրա մարտավարություններից մեկն ուղղված էր Ցեղասպանության հիշողության արժեզրկմանը, որը ներառում էր նաև Գալիպոլիի ճակատամարտի հարյուրամյա միջոցառումներն ավանդական ապրիլի 25-ի փոխարեն ապրիլի 24-ին անցկացնելը, այն օրը, երբ աշխարհի հայերը հիշատակում են ցեղասպանությունը: Վիրավորանքն առավել սրվում է քաղաքական այս մնացածին հավաքին արքայազն Չարլզի և Հարիիի մասնակցությամբ:

Ահա թե ինչու է կարևոր, որ անցյալ շաբաթ Հռոմի պապ Ֆրանցիսկոսը վերահաստատել է, որ հայերի կոտորածը «20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունն է»: Նա ապացուցեց, որ չի ենթարկվի թուրքական ճնշումներին: Ոչ էլ կտրվի Թուրքիայի հռետորաբանությանը, որ ցեղասպանություն բառի կիրառումը կարող է մուսուլմանների և քրիստոնյաների միջև ճգնաժամի պատճառ դառնալ: Հռոմի պապը բարոյական հարցն առավել բարձր սանդղակի վրա դրեց՝ բարձրացնելով նաև թուրքական քայքայիչ ժխտողականության խնդիրը. «Քողարկել կամ ժխտել չարիքը նշանակում է արնաքամ անել վերքը առանց վիրակապելու»:

Ցեղասպանության հարյուրերորդ տարելիցին ընդառաջ լավ կլինի, որ Թուրքիան իր ազգային արժանապատվությունից ելնելով, ականջ դնի նրա խոսքերին: Չի կարող լինել հաշտեցում առանց ճշմարտության»: