Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ռուս գրող Ինեսա Բուրկովան այն քիչ թվով իրավապաշտպաններից է, ում շնորհիվ «Օղակ» գործողության ընթացքում ադրբեջանական ՕՄՕՆ-ի կողմից արտաքսված Արցախի հայկական գյուղերի ողբերգության մասին իրականությունը ներթափանցել է տեղեկատվական շրջափակումից դուրս և հասել միջազգային հանրությանը: Karabakhrecords.info  կայքը հրապարակել է իրավապաշտպանի հարցազրույցը:

- Ինեսա Եմելյանովա, խնդրում եմ, հիշեք, իրադարձություններն այդ օրերին…
- 1991 թվականի ապրիլի վերջին ինձ հաջողվեց լինել Շահումյանում: Ես արդեն գիտեի, որ այդտեղ ինչ-որ բան է կատարվում: Բայց այդ ժամանակ մեր մտքով անգամ չէր կարող անցնել, որ խորհրդային բանակը կարող է կրակել խորհրդային քաղաքացիների վրա: Ամեն ինչ սկսվեց ապրիլի 30-ին: Շատ լավ եմ հիշում Գետաշենից ռադիոկայանով հնչող կին-ռադիստի ձայնը. «Փրկե՛ք: Մեզ վրա կրակում են, կրակում են կանանց, երեխաների, ծերերի վրա, կրակում են օդից, զենքերից»: Հետո նա հաղորդեց, որ տանկեր են մտնում գյուղ: Այդ ամենը ես անհապաղ փոխանցեցի «Ազատություն ռադիոկայանին»:

Հետո Շահումյանում սկսեցին հայտնվել փախստականներ Գետաշենից: Ես խոսել եմ նրանցից շատերի հետ: Ավելի ուշ, արդեն Երևանում ես խոսել եմ նաև նախկին գերիների հետ, որոնց գերեվարել էին Գետաշենում: Ես հիշեցի հատկապես հայր և որդի Չիլինգարյաններին: Հայրը Հայրենական մեծ պատերազմի մասնակից էր և պատերազմի ժամանակ կորցրել էր ոտքը: Նրանք պատմեցին, որ երբ ադրբեջանցիները նրանց գերի էին վերցրել և կապել, արդեն իսկ ճանապարհին՝ ավտոբուսի մեջ, սկսել էին ծեծել: Դժվար է նման բան պատկերացնել, բայց տարեց հաշմանդամին ծեծել էին հենց իր անթացուպերով, իր աչքի առջև նվաստացրել և տանջել էին որդուն՝ ծխախոտները հանգցնելով նրա մարմնի վրա, նետել էին հատակին, և մի քանի մարդ միաժամանակ ցատկել էր նրա վրա, ծեծել և ծաղրել: Իսկ հետո մազերից բռնած բարձրացրել էին և հեռացրել նրա գլխամաշկը. և այդ ամենը՝ հոր աչքերի առջև…

Ադրբեջանական ՕՄՕՆ-ն այդ օրերին սարսափելի ուժով վայրագություններ էր իրեն թույլ տալիս: Նրանք անձնագրային վարչակարգերի ստուգման և իբր թե գրոհայիններ փնտրելու պատրվակով ներխուժում էին տները: Իրականում նրանց ոչ մի անձնագիր չէր հետաքրքրում. նրանք պարզապես թալանում էին, գողանում անասունների ամբողջ նախիրը, խաղաղ բնակչության նկատմամբ իրենց պահում վայրենիների, ելուզակների պես` մինչև իսկ բռնաբարելով կանանց իրենց իսկ ամուսինների աչքի առջև: Բնականաբար այդ ամենը փոխադարձ ատելություն էր առաջացնում. ստեղծվում էին ֆիդայական խմբեր, որոնք պաշտպանում էին գյուղերը, ընդ որում՝ բավականին արիաբար:

Ինչպես պատմում էին փախստականները, Գետաշենի բնակիչներին սկզբում չէին թույլատրում նույնիսկ գյուղերից դուրս գալ. նրանց պարզապես ոչնչացնում էին: Բայց հետո ի վերջո տեղափոխում էի ուղղաթիռներով: Մոսկվայից հայ ղեկավարների բոլոր դիմումներին պատասխանում էին, թե իբր հայ գրոհայինների չեզոքացում է տեղի ունենում: Ինձ հաջողվեց տեսնել նրանց. նրանք ոչ մի գրոհայիններ էլ չէին, նրանք՝ իրենց կանանց, երեխաներին և ծերերին պաշտպանող մարդիկ էին՝ անպաշտպան խաղաղ բնակչությանը փրկող իսկական տղամարդիկ:

Բոլոր այդ օրերի ընթացքում, նստելով Շահումյանում, դիմումներ ու նամակներ էի գրում տարբեր հասցեներով: Եվ դա արեց իր գործը. Համենայն դեպս, Գետաշենի հարևան երեք փոքր՝ Բուզլուխ, Մանաշիդ և Էրքեջ գյուղերից, նրանք ի վերջո բնակիչների համար միջանցք էին թողել, ովքեր, լքելով իրենց հարազատ տները, ոտքով, լեռներով, անդունդներով, երեխաները ձեռքներին և ծերերի հետ հասել էին Ստեփանակերտ:

- Ի վերջո Գորբաչովը, հավանաբար, նաև այս գործողության համար է Նոբելյան մրցանակ ստացել… Չէ որ առանց Մոսկվայի համաձայնության և օժանդակության Բաքվում դժվար թե նման որոշում ընդունվեր:
-Բնականաբար, այս ամենին «համաձայնություն» է տվել ոչ այլ ոք, քան «պերեստրոյկայի ճարտարապետ» Միխայիլ Գորբաչովը: Առանց նրա համաձայնության ոչինչ էլ չէր լինի՝ ո՛չ «Սումգայիթ», ո՛չ «Բաքու», ո՛չ էլ այլ արյունահեղ իրադարձություններ: Արտաքսման սխեման փորձարկվել էր Աֆղանստանում և բացարձակ ճշգրտությամբ՝ մեկ առ մեկ իրականացվել Ղարաբաղում: Գյուղը սկզբում շրջապատել են, հետո բոլոր կողմերից լցրել են կրակներով՝ գնդացիներից, զենքերից, օդից, այնուհետև այդտեղ են ներխուժել ադրբեջանական ՕՄՕՆ-ցիները և հարևան ադրբեջանական գյուղերի բնակիչները: Նրանք սպանել են ծերերին անկողիններում, բռնաբարել և սպանել կանանց, ծեծել, բռնաբարել և սպանել են նույնիսկ երեխաներին, թալանել և տարել են ամենը, ինչ հնարավոր էր գողանալ: Այդ ամենը կազմակերպված բնույթ էր կրում. այսպիսով, հավանաբար, որոշվում էր ազգային հարցը:

Անհրաժեշտ է հիշել նաև տեղեկատվական շրջափակման մասին. Գորբաչովի հայտարարած հրապարակայնությունը միայն Ղարաբաղին չէր վերաբերում. այդտեղ պարզապես պատ էր: Հնարավոր չէր ոչ մի բան տպագրել քո տեսածներից: Բայց չէ՞ որ դա ամբողջ ազգի նկատմամբ կազմակերպված եղեռն էր. նրանք պատրաստվում էին այդ ձևով պատմական հայկական գյուղերից վտարել բոլոր հայերին: Եվ այդ ամենն արվում էր ամենասարսափելի եղանակներով. ճիշտ այնպես, ինչպես թուրքերն արեցին 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին Ցեղասպանության ընթացքում:

-Ի՞նչ եք կարծում, ինչպիսի նպատակ էր հետապնդում Ադրբեջանի ղեկավարությունը՝ իրականացնելով «Օղակ» գործողությունը:
-Նրանք փորձում էին այդ հողը մաքրել հայերից: Ժամանակին նրանք զավթել էին այդ հողերը, բայց խորհրդային իշխանությունների օրոք անհրաժեշտ էր կեղծել ազգերի միջև բարեկամությունը, սակայն, պետք է ասել՝ մարդիկ իսկապես բարեկամություն էին անում: Եվ եթե չլիներ վերևից կարգադրություն, հնարավոր է, որ նրանք կշարունակեին կողք կողքի ապրել: Բայց դրա փոխարեն մի մասը վերածվեց կենդանիների, մյուսները՝ անգթորեն վտարվածների:

Հիշեցնենք, որ 1991-ի գարնան-ամռան ամիսներին «Օղակ» գործողության ընթացքում Արցախի շուրջ 30 հայկական գյուղերի բնակիչներ ադրբեջանական ՕՄՕՆ-ի ուժերի կողմից ենթարկվել են ահաբեկչական գործողությունների, բռնությունների և արտաքսվել հայրենի հողերից: