Ձեր վստահելի աղբյուրը

2-րդ համաշխարհային պատերազմում, որը Խորհրդային միության նախկին երկրների համար համարվում էր Հայրենական Մեծ պատերազմ, մեծ է եղել կովկասյան ժողովուրդների մասնակցությունն ու դերը: Պատմական գիտությունների դոցենտ, ԵՊՀ պատմության ֆակուլտետի Հայաստանի հարակից երկրների պատմության ամբիոնի դասախոս Էդուարդ Զոհրաբյանը Panorama.am-ի թղթակցի հետ զրույցում ասում է, որ ճիշտ է՝ Խորհրդային միության քաղաքականությունն էր, որ բոլոր հանրապետություններն էլ պետք է մասնակցեին պատերազմին, բայց այլ հարց էր, թե այդ ժողովուրդներից յուրաքանչյուրն ինչպես էր ընկալում այդ պատերազմին մասնակցությունը: Հայերը, ըստ պատմաբանի, Հայրենականին մասնակցել են մեծ պատասխանատվությամբ, նրանք գնացել են մարտի դաշտ իրենց հայրենիքը պաշտպանելու:



«Դա մեզ համար իսկապես հայրենական պատերազմ էր, որովհետև մենք ունեինք խնդիր և հայերիս հիշողության մեջ թարմ էր 1915-ի արհավիրքը, որի մեծ հեղինակը Թուրքիան էր և Թուրքիան էլ հենց այդ պատերազմում Գերմանիայի դաշնակիցն էր», -նշում է պատմաբանը:

Վկայակոչելով Վրաստանի հանրակրթական դպրոցների պատմության դասագրքերը, Զոհրաբյանը ասում է, որ այդ պատերազմը հայրենական է եղել նաև վրացիների համար, բայց ոչ բոլորի:

«Կային նաև վրացիներ հատկապես վտարանդիության մեջ, որոնք այդպես չէին կարծում ու համագործակցում էին ֆաշիստական բանակի հետ՝ նրանք նույնիսկ Թամար 1, Թամար 2 զորամիավորումներ էին ստեղծել: Ընդհանուր առմամբ վրացական յոթ գումարտակներ ստեղծվեցին այդ ժամանակ, որոնք կռվում էին Կովկասի համար կռիվներում», -ներկայացնում է Էդուարդ Զոհրաբյանը:

Նրա խոսքով, պատերազմին մասնակցության համամասնություն գոյություն ուներ և յուրաքանչյուր երկիր գրեթե նույնքան զինվոր է ուղարկել մարտի դաշտ: Հայաստանից Հայրենականին մասնակցել է շուրջ 600 հազար մարդ, նույնքան էլ ՝ 500-600 հազար ուղարկել են Վրաստանից և այդքան էլ Ադրբեջանից:

Այս երկրի պարագայում ուղարկված զինծառայողների թվում, պատմական աղբյուրների համաձայն, ընդամենը 13 տոկոսն են եղել ադրբեջանցիներ, մնացածը՝ եղել են Ադրբեջանի ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչներ՝ թալիշներ, թաթեր, լեզգիներ ևն: Պատմաբանը դա մեկնաբանում է այսպես. «Ադրբեջանի ղեկավարությունը 30-ական թվականների կեսերից արդեն գործնականորեն իրականացնում էր ադրբեջանական էթնոսի ստեղծման գաղափարը և նրանք փորձում էին ֆիզիկական առումով նվազեցնել ոչ թուրք ժողովուրդների քանակը Ադրբեջանի տարածքում և 1945 թվականի պատերազմը հարմար առիթ էր նրանց համար իրականացնել այդ ծրագիրը: Ոչ թուրք ազգաբնակչության կազմից պատերազմ զորակոչվեց 30 տոկոսը՝ լեզգիներ, քրդեր, թալիշներ, թաթեր տարբեր էթնիկ միավորներ, իսկ բուն ադրբեջանցիներ ընդամենը 13 տոկոս: Բնական էր՝ այս թիվը գերազանցում էր, քանի որ նրանց նպատակն էր նվազեցնել ոչ թուրք փոքրամասնությունների քանակը այդ երկրի տարածքում»:

Պատմաբանը վկայակոչում է ԽՄ Պաշտպանության նախարարության կադրերի գլխավոր վարչության պարգևատրման բաժնի 1947 թվականի նոյեմբերի 1-ի տեղեկատուն, որտեղ խոսվում է Հայրենական պատերազմի տարիներին կովկասյան ժողովուրդների շքանշաններով և արիության մեդալներով պարգևատրման մասին:

Ըստ այդմ, պատերազմին մասնակցած հայերից 66 հազար 802-ն են ստացել պարգևներ, վրացիներից՝ 49 106-ը և ադրբեջանցիներից՝ 36 180-ը: Այս պարագայում ևս, պատմաբանը շեշտում է, որ պարգևևատրումներ ստացած ադրբեջանցիների թվում ադրբեջանցիները քիչ էին՝ եղել են թալիշներ, թաթեր, լեզգիներ, քրդեր և այլն:

«Սա խոսուն փաստ է այն մասին, որ ադրբեջանցիները չեն կարող երբևէ մրցակցել հայերի հետ», -նկատում է մեր զրուցակիցը:

Բացի այդ, նրա խոսքով, Հայրենական մեծ պատերազմից հետո, արդեն նոր ժամանակներում ադրբեջանական իշխանությունները կարծես ցանկացել են ազատվել անցյալի հետքերից ու վերացրել են օրինակ, անհայտ զինվորի հուշարձանը, ոչնչացվել են Բաքվի համազորային ուսումնարանի բակում տեղադրված հերոսների հուշարձաններ: Ըստ պատմաբանի, դրանք վառ վկայություն կարող էին լինել այն բանի, որ բուն ադրբեջանցիներ պատերազմին քիչեն մասնակցել:

Ինչո՞ւ Հիտլերը չի վստահել հայերին և վրացիներին
Էդուարդ Զոհրաբյանը մեկ այլ կարևոր հանգամանք է մատնանշում Հայրենականին կովկասյան ժողովուրդների մասնակցության մասին: Պատերազմի ժամանակ ազգային լեգեոնների ձևավորման մասին խոսելիս ֆաշիստական Գերմանիայի առաջնորդ Ադոլֆ Հիտլերը 1942-ի դեկտեմբերին իր ելույթում նա հայտարարել է. «Ես չգիտեմ, ինչպես իրենց կպահեն այդ վրացիները: Նրանք թուրքական ժողովուրդ չեն, ես վստահում եմ միայն մուսուլմաններին… Չնայած Ռոզենբերգի և զինվորականների բոլոր հավաստիացումներին, ես չեմ վստահում նաև հայերին»:

Ինչ վերաբերում է Ազգային լեգեոնների ստեղծմանը, ապա ֆաշիստական Գերմանիայի ռազմավարական ծրագրերից է եղել տարբեր ժողովուրդների ներկայացուցիչներից լեգեոններ ստեղծելը ու դրա միջոցով խորհրդային բանակում տարաձայնություններ առաջացնելը:

Հայկական լեգեոնի անդամները սակայն այլ նպատակ էին հետապնդում. պատմաբանի խոսքով, նրանք նպատակ ունեին փրկել հայ ռազմագերիներին, ինչին լծվել էին Նժդեհն ու Դրոն: «Եվ դա նրանց հաջողեց ու արդյունքում շուրջ 10 հազար մարդ փրկվեց ու համալրեց հայկական լեգեոնի 10 գումարտակներ: Այդ գումարտակի ստեղծման կապակցությամբ էր, որ ֆաշիստները հասկացան, որ հայերին չեն կարող վստահել», -հավելում է Զոհրաբյանը:

Իսկ ահա մուսուլման ադրբեջանցիները, նրա խոսքով, կարող էին ցանկացած պահի շրջվել դեպի եղբայր թուրքերը և տարբեր աղբյուրների համաձայն, 80 000 ադրբեջանցի գերմանական դրոշի տակ կռվել է Ուկրաինայում, Ղրիմում, Կովկասում:

Կարդացեք նաև`
Իլհամ Ալիևի ընտրովի այլատյացությունը և հնարովի հերոսները