Ձեր վստահելի աղբյուրը

 Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցի շրջանակներում ապրիլի 22-23-ը Երևանում տեղի ունեցավ «Ընդդեմ ցեղասպանության հանցագործության» գլոբալ համաժողովը, որին ներկա էին 600-ից ավել մասնակից ավելի քան 50 երկրներից - գիտնականներ, փորձագետներ, բարձրաստիճան քաղաքական գործիչներ և այլոք: Panorama.am-ը հարցազրույցների շարք է անցկացրել արտասահմանցի հյուրերի հետ:

Ձեր ուշադրությանն ենք ներկայացնում հարցազրույց Օտտավա համալսարանի միջազգային իրավունքի պրոֆեսոր Պատրիկ Դամբերիի հետ Հայոց ցեղասպանության փոխհատուցումների իրավական ասպեկտների` մասնավորապես այն հարցի շուրջ, թե արդոք Թուրքիան Օսմանյան կայսրության իրավահաջորդ պետությունն է:

 

Պրոֆեսոր Դամբերին, ով խորությամբ ուսումնասիրել է այս հարցը, ասում է. «Թուրքիան ճիշտ նույն պետությունն է, ինչ որ Օսմանյան կայսրությունը: Միջազգային իրավունքի տեսանկյունից այս կապը հստակ է և այն չի կարելի ժխտել»:

Նա նաև հավելում է, որ վերջերս որոշ գիտնականներ Թուրքիայից նույնպես ընդունում են այս փաստը:

Սա կարևոր հանգամանք է, ըստ Դամբերիի, քանի որ եթե վնասի փոխհատուցման հարց է բարձրացվում, պետք է ապացուցվի կապը ներկայիս պետության և այն ժամանակ հանցագործությունը կատարողների միջև:

«Քանի որ Թուրքիան նույն պետությունն է, այս կապը ուղղակի է… Հետևաբար կա նաև պոտենցիալ փոխհատուցումների հարցը, որը կարող է բարձրացվել այս հանցագործության արդյունքում, նույնիսկ եթե այն կատարվել է 100 տարի առաջ, նշանակություն չունի», - նշում է նա:

Դոկտոր Դամբերին անդրադառնում է թուրքական այն փաստարկներին, որոնք օգտագործվում են պնդելու համար, թե Թուրքիան պատասխանատվություն չի կրում Օսմանյան կայսրության հանցանքների համար, և բերում է իրավական կահափաստարկներ:

Օրինակ` թուրքական այն փաստարկը, որ իբր թուրք պետությունն ու ժողովուրդն այնքան են փոխվել, որ այլևս նույն երկիրը չեն ներկայացնում, ըստ նրա, իրավական տեսանկյունից կարևոր փաստարկ չէ:

«Կարևոր է այն, թե արդյոք թուրքական պետության և թուրք ազգի հիմքը` կորիզը, շարունակում էր գոյություն ունենալ 1923թ.-ից հետո, իսկ դա այդպես է», - նշում է Դամբերին:

Նա նաև ընդգծում է այն փաստը, որ այլ պետությունները մերժել են ճանաչել Թուրքիան որպես նոր պետություն, քանի որ ցանկանում էին, որ Թուրքիան պատասխանատվություն կրի Օսմանյան կայսրության հանցանքների և պարտքերի համար. Լոզանի պայմանագիրն այդ առումով շատ հստակ նշում է, որ Թուրքիան ճիշտ նույն պետությունն է, ինչ Օսմանյան կայսրությունը:

Անդրադառնալով Սևրի պայմանագրին և Վուդրո Վիլսոնի իրավարար վճռին` որպես Թուրքիայից հնարավոր հողային փոխհատուցումներ պահանջելու հիմք` Դամբերին ասում է. «Ես կարծում եմ, որ Վուդրո Վիլսոնի իրավարար վճիռը վավեր է միջազգային իրավունքով. այն մեծ տարածքներ է սահմանել Հայաստանի համար, որոնք ներկայումս Թուրքիայի տարածքն են հանդիսանում: Սակայն պետք է նշեմ, որ սահմանների հարցը շատ նուրբ հարց է. դա շատ պայթյունավտանգ խնդիր է: Եթե ես լինեի Հայաստանի իշխանությունների տեղում, ես չէի գնա այդ ուղղությամբ: Ես կփորձեի ստանալ փոխհատուցումներ և գույքի վերադարձ, օրինակ` եկեղեցական գույքի կամ այն անհատների գույքի, ովքեր կորցրել են իրենց տները, ինչպես նաև ընդհանուր դրամական փոխհատուցում: Բայց սահմանների հարցը պետք չէ բարձրացնել, այս հարցը ոչ մի տեղ չի տանի… Դուք պետք է զգույշ լինեք թուրքական պետության հետ և քայլ առ քայլ մոտենաք այս հարցին»:

Միևնույն ժամանակ միջազգային իրավունքի պրոֆեսորը նշում է, որ ցեղասպանության հատուցման հարցում իրավական ուղիները սահմանափակ են: Հնարավոր ճանապարհներից մեկն է Արդարադատության միջազգային դատարանը, բայց այնտեղ հայց ներկայացնելու համար պետք է երկու կողմերը ճանաչած լինեն դատարանի իրավասությունը, իսկ Թուրքիան դա չի ճանաչել, ասում է նա` հավելելով, որ այս պարագայում հնարավոր չի Թուրքիային տրիբունալի առաջ կանգնեցնել. իսկ ուրիշ տրիբունալ գոյություն չունի:

Հետևաբար, Դամբերին գտնում է, որ այս խնդիրներն ավելի շուտ կարող են լուծում ստանալ քաղաքական, քան իրավական ճանապարհով: Նա կիսում է այն կարծիքը, որ քաղաքական առումով պետք է շարունակել ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացը, որը կարող է ստիպել Թուրքիային, որ նա ևս ճանաչի դա:

Պատասխանելով այն հարցին, թե փոխհատուցումներ վճարելու համար արդյո՞ք պարտադիր է, որ Թուրքիան ճանաչի ցեղասպանությունը, Դամբերին ասում է, որ դա ցանկալի է, բայց ոչ պարտադիր:

«Կա մեկ այլ տարբերակ – դա կոչվում է compensation ex gratia, որը նշանակում է փոխհատուցում առանց պատասխանատվության ճանաչման: Գերմանիան օրինակ երբեք չի ճանաչել իր իրավական պատասխանատվությունը Հոլոքոստի համար, բայց ճանաչեց իր բարոյական պատասխանատվությունը և վճարեց միլիարդավոր դոլարներ վերապրածներին: Դա կարելի է անել, բայց դրա համար պետք է լինի քաղաքական կամք, նաև անկեղծություն: Պարտադիր չէ ճանաչել ցեղասպանությունը, որպեսզի փոխհատուցում տրամադրել, բայց իհարկե դա կօգներ - դա դուռ կբացեր հետագա փոխհատուցումների համար», - նշեց նա:

Հարցացրույցը վարեց Նվարդ Չալիկյանը

Նախորդող`
Վիլյամ Շաբաս. Ցեղասպանություն տերմինը կարող է օգտագործվել 1915-ի դեպքերի համար՝ հակառակ որոշ կառավարությունների պնդումներին
Եվրախորհրդարանի փոխնախագահ Ռիչարդ Չառնեցկին` Հայոց ցեղասպանության բանաձևի մասին
Ֆաբիո Կաստալդո. Եվրախորհրդարանի բանաձևը պետք է խթանի ցեղասպանության ճանաչումն ու ժխտողականության պատժումը