Ձեր վստահելի աղբյուրը

 Հունաստանի նախկին վարչապետ Կոստաս Սիմիտիսը իր հարցազրույցներից մեկում անկեղծացել և որոշ մանրամասներ է ներկայացրել 1990-ական թվականներին Թուրքիա-Հունաստան ուժային հավասարակշռության ու դիմակայության մասին: Նա նշել է, որ 1996 թ. Իմիա կղզու շուրջ ծագած թուրք-հունական հակասությունների պատճառով պատերազմի մեջ ներքաշվելու մեծ հավանականությանը զուգահեռ հունական կողմը սպառազինման ծրագրեր սկսեց, քանի որ իր ներուժով զիջում էր հունական բանակը թուրքականին: Ի դեպ, Հունաստանի նախկին վարչապետի այդ անկեղծացումները մի տեսակ ոգևորություն են առաջացրել թուրքական մամուլում` ի ցույց դնելով թուրքական ուժային առավելությունները:

Այդ ճգնաժամն ու պատերազմի մեջ ներքաշվելու վտանգն էր, որ ստիպեց Հունաստանի իշխանություններին սպառազինման մեծ ծրագրեր սկսել` փորձելով վերականգնել ուժային հավասարակշռությունը Թուրքիայի հետ: Կ. Սիմիտիսն անկեղծացել է, որ այդ շրջանում Հունաստանն էականորեն զիջում էր Թուրքիային, ուստի կառավարությունը նոր սպառազինության ձեռքբերման ու համալրման որոշում կայացրեց, ինչն ազդեց հունական կողմի շարունակական սպառազինման միտումների վրա: Այդ շրջանում էր, որ հունական կառավարությունը 60 միավոր F-16, 15 միավոր ֆրանսիական Mirage և այլ տեխնիկայի ձեռքբերման որոշում կայացրեց: Էականորեն հունական օդուժի դիրքերը բարելավվեցին:

Եվ իրականում 1980-ականներից սկսած և հատկապես 1990-ականներին լայն թափ ստացած սպառազինման տեմպերը խոխել էին ուժային հավասարակշռությունը հօգոտ Թուրքիայի:

1990-ական թվականների սկզբներից Թուրքիայի պաշտպանական ծախսերն զգալիորեն ավելացան և գերազանցեցին հունականին, իսկ 90-ականների կեսերին կազմեցին Հունաստանի ծախսերի գրեթե կրկնակին: 1996 թ. թուրքական պաշտպանական ծախսերը կազմեցին մոտ 10 մլրդ, իսկ հունականը` 5.7 մլրդ ԱՄՆ դոլար: Արդեն 1990-ական թթ. կեսերին թուրքական բանակն զգալի առավելություն ձեռք բերեց հունականի նկատմամբ: Բացի բանակի թվաքանակը, որը միշտ զգալիորեն գերազանցել է հունական բանակին, բարձրացավ նաև թուրքական բանակի սպառազինման մակարդակը` հատկապես ռազմաօդային ու ռազմածովային ուժերում: Հաշվի առնելով ուժային այդ փոփոխությունը` 1996 թ. Հունաստանի վարչապետ Կ. Սիմիտիսը հայտարարեց հունական զինված ուժերի սպառազինման 5-ամյա ծրագրի մասին` շուրջ 17 մլրդ դոլար գումարի չափով: Այս համատեքստում նշենք, որ Թուրքիան և Հունաստանը հատկապես 90-ական թթ. սկսած ունեին ռազմական ծախսերի ամենաբարձր ցուցանիշը Եվրոպայում ՀՆԱ-ի համամասնությամբ, ինչը շարունակվեց նաև հետագա տարիներին: Դա պայմանավորված էր ինչպես փոխադարձ անվտանգության մարտահրավերների ընկալմամբ, այնպես էլ ռազմական գործողությունների մեջ ներքաշվելու ռիսկայնությամբ: 1999 թ. Հունաստանի ռազմական ծախսերը կազմել են ՀՆԱ-ի 4.8 %-ը, իսկ Թուրքիայինը` 4.2 %-ը, այն դեպքում, երբ ՆԱՏՕ-ի անդամ պետություններում միջին ցուցանիշը կազմում էր 2.4 %: 2003-2004 թթ. Հունաստանի ռազմական ծախսերը կազմել են երկրի ՀՆԱ-ի մոտ 4.1 %-ը (6.5 մլրդ դոլար), իսկ Թուրքիայինը`համապատասխանաբար 4.9 %-ը (9.2 մլրդ դոլար): 2015 թ. տվյալներով Թուրքիայի ռազմական բյուջեն կազմել է շուրջ 11 մլրդ, Հունաստանինը` 3.7 մլրդ ԱՄՆ դոլար: Ընդ որում, Հունաստանի ռազմական բյուջեի միայն 20 տոկոսն է բաժին հասնում սպառազինության ձեռքբերմանը: Թուրքիայում վերջին տարիներին սպառազինության համար միայն ռազմական բյուջեից հատկացումները կազմում են 3-3.5 մլրդ ԱՄՆ դոլար:

1995 թ. ամռանը Էգեյան ու Մարմարա ծովերում թուրքական կողմն անցկացրեց «Efes-95» անունը կրող լայնամասշտաբ ծովային ու օդային զորավարժություններ: Հունաստանի ու Թուրքիայի միջև հարաբերությունները ծայրաստիճան սրվեցին հատկապես 1996 թ. Էգեյան ծովի Իմիա կղզու պատկանելության խնդրի ու նույն թվականին հունական կործանիչի կողմից Էգեյան ծովում խոցված թուրքական F-16 կործանիչի պատճառով: 1997 թ. Թուրքիայի ՌԾՈՒ-ի հրամանատար Գ. Էրքայան հայտարարեց, որ Հունաստանի կողմից Էգեյան ծովում իր ջրային սահմանների հեռավորությունը 12 մղոն տարածելու պարագայում «Թուրքիան վճռականորեն կքննարկի թուրքական տարածքին մոտ որոշ հունական կղզիներ գրավելու մասին»:

Միևնույն ժամանակ սպառազինման ծրագրեր սկսեց նաև Կիպրոսի հանրապետությունը: Կիպրոսի Հանրապետության սպառազինման միտումներն ու Հունաստանի հետ պաշտպանական պակտի ստորագրումը, Հունաստանի և Սիրիայի միջև ռազմական համաձայնագրի կնքումը, Հայաստանի ու Իրանի հետ համագործակցության զարգացումը լուրջ անհանգստություն առաջացրին Թուրքիայում: Անկարայի համար խիստ մտահոգիչ դարձավ հատկապես 1997 թ. Կիպրոսի կողմից ռուսական S-300 ՀՕՊ համալիրների ու դրան հաջորդած Tor-M1 զենիթահրթիռային համալիների ձեռքբերումը:

Թուրքիայի և Հունաստանի միջև վերջին տարիներին ուժային հավասարակշռությունը կրկին փոխվում է ի վնաս Հունաստանի:

Թուրքիայի պաշտպանական բյուջեն գրեթե հունականի եռապատիկն է` մոտ 11 մլրդ ԱՄՆ դոլար: Թուրքիայի ռազմական արդիականացման ու սպառազինման միտումները ևս գերազանցում են Հունաստանին: Ֆինանսատնտեսական ճգնաժամում հայտնված Հունաստանը, թեև զգալի միջոցներ է հատկացնում ռազմական ոլորտին, այնուամենայնիվ, էականորեն զիջում է թուրքական կողմի իրականացվող ծախսերին ու սպառազինության արդիականացման ծավալներին` նաև որակական առումով:

Ի դեպ, էականորեն նվազել և սահմանափակվել են հունական բանակի արդիականացման ծրագրերը: Չնայած պետք է փաստել, որ Հունաստանը հատկապես իր ռազմաօդային ուժերով (թե քանակով, թե մարտունակությամբ) դեռևս պահպանում է հավասարակշռությունը: Այդուհանդերձ, ուժային հավասարակշռության առումով ներկա միտումները հելլենական երկրի օգտին չեն:

Լևոն Հովսեփյան, թուրքագետ